ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ "ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ"

ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ  ΣΠΟΥΔΩΝ "ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ"

Γενικὰ καὶ στὴ ζωή μου καὶ στὴν πανεπιστημιακή μου σταδιοδρομία ἔχω λάβει σοβαρὰ ὑπόψη τὴν ὑπόμνηση τοῦ Ἀποστόλου Παύλου ὡς ἀρχὴν βίου: «Τὰ μὲν ὀπίσω ἐπιλανθανόμενος τοῖς δὲ ἔμπροσθεν ἐπεκτεινόμενος» (Φιλιπ.3,13). Εἶναι, ὅμως, στιγμὲς ποὺ αἰσθάνεσαι τὴν ἀνάγκη νὰ ἀνατρέξεις πρὸς τὰ ὀπίσω καὶ νὰ θυμηθεῖς αὐτὰ ποὺ ἔπραξες μόνος ἢ σὲ συνεργασία μὲ ἄλλους. Εἶναι καὶ αὐτὸ μιὰ μεθοδολογικὴ ἐπιλογὴ σὰ νὰ δίνεις «λόγο μετὰ τὴν ὁδόν, ἀνάλυση δηλαδὴ τῆς πορείας ποὺ διανύθηκε». Ἀκολουθώντας λοιπὸν αὐτὴ τὴν ἐκδοχὴ προτίθεμαι στὸ κείμενο ποὺ ἀκολουθεῖ νὰ ἐκθέσω καὶ νὰ ἀναλύσω τὰ πεπραγμένα κατὰ τὴν διάρκεια τῆς λειτουργίας καὶ συμμετοχῆς μου στὸ Μεταπτυχιακὸ Πρόγραμμα Σπουδῶν (Μ.Π.Σ.) Ποιμαντικὴ Θεολογία καὶ Ἀγωγὴ τοῦ Τμήματος Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν (1997-2006). Ἂπ΄ ὅ,τι εἶμαι σὲ θέση νὰ γνωρίζω δὲν ἔχει ὑπάρξει τέτοιου εἴδους ἀνάλυση γιὰ ἄλλα προγράμματα στὴ Σχολή μας, ἐκτὸς ἐκείνης τοῦ συναδέλφου Δημητρίου Γόνη γιὰ τὸ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακῶν Σπουδῶν «Φύλο καὶ Θρησκεία» στὸ Τμῆμα Θεολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν: 2003-2008, (περ. Θεολογία, τόμος 83, τεῦχος 1, Ὶανουάριος-Μάρτιος 2012, σ. 355-364).

Ἀρχὴ τοῦ Προγράμματος καὶ συνεργάτες

Στὸ Τμῆμα Κοινωνικῆς Θεολογίας λειτουργεῖ ἀπὸ τὸ ἀκαδημαϊκὸ ἔτος 1994-1995 Πρόγραμμα Μεταπτυχιακῶν Σπουδῶν (ΦΕΚ 799 Β/93, 6.10.1993). Σὲ συνεργασία μὲ τὸν καθηγητὴ Ἐμμανουὴλ Περσελὴ ξεκίνησε τὸ 1997 τὸ Μ.Π.Σ. Ποιμαντικὴ Θεολογία καὶ Ἀγωγή. Ὁ ἴδιος θὰ ἦταν ὑπεύθυνος γιὰ τὸ σκέλος Χριστιανικὴ Ἀγωγὴ τοῦ Προγράμματος. Βεβαίως, εἶχαν προηγηθεῖ κάποιες προεργασίες καὶ εἶχε κατατεθεῖ ἕνα πρῶτο πρόγραμμα, ὅταν ἦταν ἀκόμα ἐν ἐνεργείᾳ ὁ ἀείμνηστος καθηγητὴς Ἰωάννης Κ. Κορναράκης (ἀφυπηρέτησε τὸ 1993). Ἡ τελική, ὅμως, ἔγκρισή του ἀπὸ τὴν Γενικὴ Συνέλευση τοῦ Τμήματος ἀφοροῦσε στὴν ἔναρξη τοῦ προγράμματος ἀπὸ τὸ ἀκαδημαϊκὸ ἔτος 1997 - 1998. Στὸ κομμάτι ποὺ ἀφορᾶ τὴν Ποιμαντικὴ Θεολογία ἐργάστηκα μέχρι τὸ 2006 σχεδὸν μόνος μὲ ἐπικουρικὴ δραστηριότητα τοῦ διδάκτορος Ἄγγελου Βαλλιανάτου σὲ θέματα Ἐπικοινωνιακῆς Θεολογίας, ὁ ὁποῖος θεωρητικὰ καὶ πρακτικὰ παρουσίασε θεολογικὰ θέματα χρησιμοποιώντας τὰ ἐπιτεύγματα τῆς σύγχρονης ψηφιακῆς τεχνολογίας. Μὲ τὴν ἀφυπηρέτησή μου (2004) ἐξακολούθησα τὴ συμμετοχή μου στὸ πρόγραμμα ὡς ὁμότιμος καθηγητής. Τὸ ἀκαδημαϊκὸ ἔτος 2005-2006 δίδαξα ἀπὸ ἕνα μάθημα στὸ κάθε ἑξάμηνο.

Ἀξιόλογη συνεργάτις στὸ Μ.Π.Σ ὑπῆρξε ἡ Ἀριάδνη Σαραντουλάκου (διδάκτωρ από το 2007 και μέλος Ε.ΔΙ.Π. του Τομέα από το 2014) στὴν ὁποία εἶχε ἀνατεθεῖ ἀπὸ τὸ φθινόπωρο τοῦ 1997 ἡ εὐθύνη τῆς Γραμματείας τῶν Μεταπτυχιακῶν Προγραμμάτων Σπουδῶν τοῦ Τομέα καὶ στὰ δύο σκέλη. Σ΄ αὐτὸ τὸ σημεῖο ἡ προσφορὰ τῆς ἦταν μεγάλη διότι σὲ συνεργασία μὲ τοὺς διδάσκοντες φρόντιζε γιὰ τὴν εὕρεση καὶ ἀναπαραγωγὴ ἀνάλογου ἐκπαιδευτικοῦ ὑλικοῦ καὶ τῆς ἀντίστοιχης βιβλιογραφίας καθὼς καὶ τῆς ταξινόμησής τους. Συνέβαλε ἐπίσης στὴν προετοιμασία συμμετοχῆς τῶν φοιτητῶν σὲ εἰδικὲς ἐκδηλώσεις ἐκτός τοῦ πανεπιστημιακοῦ χώρου (θεατρικὲς παραστάσεις, ἐκθέσεις κ.ἄ).  

Σημαντικὴ βοήθεια παρέσχε ἐπίσης ὁ Στέφανος Κουμαρόπουλος (διδάκτωρ από το 2003), ὁ ὁποῖος ἀπεσπασμένος ἀπὸ τὴν Μέση Ἐκπαίδευση στὸν Τομέα στάθηκε συμβουλευτικὰ σὲ πάρα πολλὲς εὐκαιρίες στοὺς μεταπτυχιακούς μας φοιτητὲς καὶ μὲ εἰδικὲς εἰσηγήσεις, ἰδιαίτερα σὲ ὅ,τι ἀφορᾷ τὴν Συμβουλευτικὴ Ποιμαντικὴ καὶ τὰ Ἐρευνητικὰ Προγράμματα.
 

Προϋποθέσεις καὶ ἐμπειρίες

Ὡς στόχο εἴχαμε θέσει τὴν  ἐκμετάλλευση μιᾶς διεθνοῦς πανεπιστημιακῆς ἐμπειρίας στὰ θέματα αὐτά, γιὰ τὸ πῶς δηλαδὴ θὰ καταρτιζόταν ἕνα Μεταπτυχιακὸ Πρόγραμμα Σπουδῶν (Μ.Π.Σ), ἰδιαίτερα στὸν εὐαίσθητο  χῶρο τῆς Ποιμαντικῆς Θεολογίας, ποὺ μὲ τὴν ἐναλλαγὴ παραδειγμάτων στὸ σύγχρονο κόσμο θὰ ἔπρεπε νὰ λάβει ὑπόψη νέα δεδομένα καὶ νέες θεματικὲς ἔτσι ὥστε οἱ φοιτητὲς ποὺ θὰ παρακολουθοῦσαν τὸ πρόγραμμα αὐτὸ νὰ καταρτίζονταν πέρα ἀπὸ τὶς βασικὲς γνώσεις ποὺ παρέχονταν στὰ προπτυχιακὰ προγράμματα.

Πολύτιμη σὺν τοῖς ἄλλοις ὑπῆρξε καὶ ἡ ἐμπειρία ἀπὸ τὴ συμμετοχὴ σὲ διεθνεῖς καὶ ἑλληνικὲς ἐπιστημονικὲς ἑταιρεῖες καὶ συλλόγους μὲ ἀντικείμενα συναφῆ των ἐπιστημονικῶν εἰδικεύσεων τοῦ διδάσκοντος (Ποιμαντικὴ–Πρακτικὴ Θεολογία, Ψυχολογία καὶ Ποιμαντικὴ Ψυχολογία, Οἰκογενειακὲς Ἐπιστῆμες). Ὅπως εἶναι γνωστὸ γόνιμο ἐργαστήριο τῶν ἐπιστημῶν σήμερα εἶναι καὶ τὰ Συνέδρια ποὺ ὀργανώνονται ἀπὸ τὶς ἐπιμέρους ἐπιστημονικὲς Ἑταιρεῖες καὶ Συνδέσμους. Ἡ συμμετοχή μου σὲ αὐτὰ καὶ ἡ ἀνταλλαγὴ ἀπόψεων μὲ συναδέλφους ὑπῆρξε μιὰ γόνιμη πηγὴ ἐμπνεύσεων γιὰ τὸ περιεχόμενο τῶν ἐπιμέρους μαθημάτων τοῦ Προγράμματος, ὅπως θὰ διαπιστωθεῖ καὶ πιὸ κάτω ὅταν θὰ περιγράψουμε τίτλους μαθημάτων καὶ ἐργασιῶν. Ἀναφέρομαι συγκεκριμένα στὸν Διεθνῆ Σύνδεσμο Ἰατρικο-Ψυχολογικῶν καὶ Θρησκευτικῶν Μελετῶν (A.I.E.M.P.R.), στὴν Διεθνῆ Ἑταιρεία Πρακτικῆς Θεολογίας (S.I.T.P), στὸ Διεθνὲς καὶ Εὐρωπαϊκὸ Συμβούλιο Ποιμαντικῆς Φροντίδος καὶ Συμβουλευτικῆς (I.C.P.C.C-E.C.P.C.C), τὴν Γερμανικὴ Ἑταιρεία Ποιμαντικῆς Ψυχολογίας (DGfP)  καὶ τὴν Διεθνῆ Ἑταιρεία Ψυχολογίας τοῦ Βάθους (igt). Ἐπίσης, στὸ Σύλλογο Ἑλλήνων Ψυχολόγων (Σ.Ε.Ψ), στὴν Ἑλληνικὴ Ψυχολογικὴ Ἑταιρεία (ΕΛ.Ψ.Ε.), στὴν Ἑλληνικὴ Ἑταιρεία Εὐγονικῆς καὶ Γενετικῆς τοῦ Ἀνθρώπου (Ε.Ε.Ε&Γ.Ά), στὴν Ἐπιτροπὴ Βιοηθικῆς της Γενικῆς Γραμματείας Ἔρευνας καὶ Τεχνολογίας τοῦ Ὑπουργείου Ἀνάπτυξης, στὴν Πανελλήνια Ἕνωση Θεολόγων (Π.Ε.Θ.). Δὲν θὰ παραλείψω ἐπίσης νὰ ἀναφέρω τὸ πόσο πολύτιμη ἦταν καὶ ἡ ἀποκτηθεῖσα  ἐμπειρία ἀπὸ τὴ συμμετοχή μου σὲ Ἐπιτροπὲς τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ στὰ Συνέδρια ποὺ διοργάνωναν: Συνοδικὴ Ἐπιτροπὴ Θείας Λατρείας καὶ Ποιμαντικοῦ Ἔργου, Εἰδικὴ Συνοδικὴ Ἐπιτροπὴ Γάμου, Οἰκογενείας, Προστασίας τοῦ Παιδιοῦ καὶ Δημογραφικοῦ Προβλήματος, Εἰδικὴ Συνοδικὴ Ἐπιτροπὴ ἐπὶ Εἰδικῶν Ποιμαντικῶν Θεμάτων καὶ Καταστάσεων.

 

Τὰ μαθήματα

Ὅσον ἀφορᾶ στὰ μαθήματα τοῦ συγκεκριμένου μεταπτυχιακοῦ προγράμματος, χρειαζόταν μιὰ εἰδικότερη ματιά, γι’ αὐτὸ τὸ λόγο καὶ τὸ μάθημα τῆς Ποιμαντικῆς μποροῦσε νὰ διαμορφωθεῖ σὲ ἐπιμέρους πτυχὲς τοῦ γνωστικοῦ αὐτοῦ ἀντικειμένου ἐπιγραφόμενο ὡς Εἰδικὰ θέματα Ποιμαντικῆς Θεολογίας ἢ Εἰδικὰ θέματα Ποιμαντικῆς Γάμου καὶ Οἰκογενείας ἢ Εἰδικὰ θέματα Ὁμιλητικῆς, γιατί στὴν πρώτη του διατύπωση τὸ μάθημα τῆς Ἐπικοινωνιακῆς Θεολογίας ἔπρεπε νὰ ἀκολουθήσει ἴχνη προηγηθέντος προπτυχιακοῦ μαθήματος. Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο ἀναγκαστήκαμε πραγματικὰ νὰ ἀναθεωρήσουμε καὶ νὰ διατυπώσουμε ἐκ νέου τους τίτλους κάποιων μαθημάτων ἀλλὰ καὶ νὰ καλλιεργήσουμε πιὸ ἐξειδικευμένα ἀντικείμενα. Γιὰ παράδειγμα προχωρήσαμε στὴ διερεύνηση τῶν σχέσεων τοῦ Πολιτισμοῦ μὲ τὴν Ποιμαντικὴ καὶ τῆς Ποιμαντικῆς μὲ τὸν Πολιτισμό. Στὰ θέματα τῆς Ποιμαντικῆς Γάμου καὶ Οἰκογενείας ἔπρεπε νὰ περιληφθεῖ καὶ ἡ Συμβουλευτικὴ Γάμου καὶ Οἰκογενείας, ἡ Προετοιμασία τῶν νέων γιὰ τὸν γάμο. Παρ’ ὅλο ὅτι στὴν πρώτη φάση τοῦ προγράμματος εἴχαμε ἐπιγράψει θέματα Χριστιανικῆς καὶ Κοινωνικῆς Ἠθικῆς, περιορίζοντάς το περισσότερο στὸν δικό μου χῶρο καὶ στὴν δική μου εἰδίκευση, θελήσαμε νὰ ἐξετάσουμε Προβλήματα Τεκνογονίας, Βιοηθικῆς. Ἔτσι, καταλήξαμε στὸ σχῆμα τῶν πιὸ κάτω γενικῶν μαθημάτων μὲ τὶς ἐπιμέρους  ἐξειδικεύσεις.

 

1.      ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ, ὅπου ἀναπτύχθηκαν τὰ ἐπιμέρους μαθήματα τῆς Κλινικῆς καὶ Θεραπευτικῆς Ἀνθρωπολογίας, τῆς Ὀρθόδοξης Συμβουλευτικῆς Ποιμαντικῆς, τῆς Ἀστικῆς Ποιμαντικῆς.

2.      ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ, ὅπου ἀναπτύχθηκαν τὰ μαθήματα Θεολογικὲς - Ἠθικὲς - Ψυχολογικὲς - Κοινωνικὲς διαστάσεις τῆς Τεκνογονίας.

3.      ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΓΑΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ, ὅπου ἀναπτύχθηκαν τὰ ἐπιμέρους μαθήματα Ποιμαντικῆς Προετοιμασίας γιὰ τὸν Γάμο, Θεωρητικὲς καὶ πρακτικὲς προϋποθέσεις γιὰ τὴν ἐφαρμογὴ προγράμματος προετοιμασίας γιὰ τὸν γάμο, Σεξουαλικῆς Διαπαιδαγωγήσεως, Σχολῶν Γονέων, Ἰσότητας τῶν δύο φύλων, Βιοηθικοὶ προβληματισμοί, Νέες μέθοδοι ἀναπαραγωγῆς καὶ Γενετικὴ Συμβουλευτική.

4.      ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΜΙΛΗΤΙΚΗΣ, ὅπου ἀναπτύχθηκαν τὰ μαθήματα Ἐκκλησιαστικὸς λόγος καὶ Ἐπικοινωνία, Παραδοσιακὲς καὶ σύγχρονες μορφὲς ἐπικοινωνίας τῆς Ἐκκλησίας μὲ τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο.

 

Μεθοδικὲς προσεγγίσεις

 Ξεκινήσαμε, βέβαια, το πρόγραμμα ἔχοντας ὑπόψη μας τὸ τρισσὸν ἀξίωμα ἑνὸς συγχρόνου πανεπιστημίου: ἔρευνα - διδασκαλία - ἐφαρμογές. Ἡ διδασκαλία ὅμως δὲν εἶναι ἁπλῶς μιὰ θεώρηση ἢ ἐπι-θεώρηση τῶν ἤδη γεγραμμένων, ἀλλὰ ἡ προσκόμιση στοιχείων, τὰ ὁποῖα εἶναι ἀποτελέσματα ἐρευνητικῶν προσπαθειῶν. Ταυτόχρονα, ἐπειδὴ οὐσιαστικὰ ἡ Ποιμαντικὴ Θεολογία ἐμφιλοχωρεῖ στὸ χῶρο τῆς Πρακτικῆς Θεολογίας, δὲν εἶναι ξένη ἀπὸ τὴν πράξη, ξένη ἀπὸ τὴν ἐφαρμογὴ ὁρισμένων ἀρχῶν ἀλλὰ καὶ μιὰ διερεύνηση στὸ πεδίο ὁρισμένων ἀρχῶν. Π.χ. στὸ μάθημα τῆς προετοιμασίας τῶν νέων γιὰ τὸν γάμο δὲν ἀρκεῖ νὰ ὑπάρχει μόνο μιὰ ὀρθὴ θεολογία γάμου ὡς βάση διδασκαλίας ἢ μεταδόσεως θεολογικῶν γνώσεων στοὺς μελλονύμφους· ἀλλὰ θὰ πρέπει νὰ ὑπάρχει καὶ μιὰ πρακτικότητα, νὰ λάβει ὑπόψη ἀποτελέσματα ἤδη προσπαθειῶν ποὺ ἔχουν γίνει καὶ ἐδῶ καὶ στὸ ἐξωτερικό, καὶ ὁπωσδήποτε νὰ ληφθεῖ ὑπόψη καὶ τὸ θέμα τῆς ἀποτελεσματικότητας ἐκ τῆς ἐφαρμογῆς συγκεκριμένων προγραμμάτων δράσεως.

Μιὰ πρόταση δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι μιὰ πρόταση θεωρητικὴ μόνον. Ἄλλωστε ἡ πρᾶξις εἶναι θεωρίας ἐπίβασις, βασικὸ ἀξίωμα στὴν Ποιμαντικὴ Θεολογία, μὲ τὴν ἔννοια ὅτι ἡ θεωρία στηρίζεται στὴν πράξη. Ἄλλωστε καὶ στὴ Νηπτικὴ Θεολογία προηγεῖται ἡ ἐμπειρία γιὰ νὰ μπορέσουμε νὰ φτάσουμε στὴν θεωρία τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι, πέραν τῆς θεωρητικῆς διδασκαλίας ἐκ μέρους μας, συνηθίζαμε νὰ δίνεται μιὰ σειρὰ βιβλίων καὶ ἄρθρων σχετικῶν μὲ τὴ θεματική του ἑξαμήνου, τὰ ὁποῖα οἱ φοιτητὲς  ἔπρεπε νὰ μελετοῦν κατ’ ἰδίαν. Γιὰ κάθε μάθημα ὑπῆρχε μιὰ ἑνότητα καὶ στὴν ἑνότητα αὐτὴ ἐμβάθυναν οἱ φοιτητὲς μελετώντας καὶ μάλιστα τὶς περισσότερες φορὲς φέρνοντας καὶ γραπτὲς ἀποτιμήσεις αὐτοῦ ποὺ διάβασαν.

Γιὰ διευκόλυνσή τους συνιστᾶτο ἡ καταγραφὴ τῶν θέσεων ἑνὸς κειμένου, τῶν συμπερασμάτων καὶ τῶν προτάσεων τοῦ συγγραφέα καὶ κατόπιν ἡ καταγραφὴ τῶν θέσεων τοῦ κάθε φοιτητῆ.  Συγκεκριμένα, γιὰ τὴν ἐπεξεργασία ἑνὸς κειμένου καὶ γιὰ τὴν ἀπόδοση τοῦ περιεχομένου του πάντοτε συνιστᾶτο ἡ περίληψή του. Ἀλλὰ πῶς θὰ μποροῦσε νὰ ἀποδοθεῖ αὐτὴ ἡ περίληψη οὕτως ὥστε νὰ περιλαμβάνει ὅλα τα στοιχεῖα του; Πρῶτα πρῶτα ἀναφερόμαστε σὲ διαπιστώσεις, μετὰ σὲ θέσεις, ποιὲς εἶναι, δηλαδὴ οἱ τοποθετήσεις του στὸ θέμα ποὺ διαπραγματεύεται, τί ὑποστηρίζει κι ἔπειτα βγαίνουν τὰ συμπεράσματα, τὰ πορίσματα. Παράλληλα τὸ κείμενο προσφέρει κάποιες προτάσεις. Τί συνεπάγονται ὅλα αὐτά, τί προτείνει ὁ συγγραφέας γιὰ νὰ θεραπεύσει τυχὸν ἐλλείψεις, γιὰ νὰ βελτιώσει καταστάσεις; Πέραν ὅμως τοῦ συγκεκριμένου συγγραφέα καὶ ὁ φοιτητὴς τί προτάσεις ἔχει;

Ἀργότερα, προστέθηκε μιὰ νέα κατηγορία, οἱ προοπτικές, ἔχοντας, δηλαδὴ, κάνει κανεὶς διαπιστώσεις, ἔχοντας βρεῖ ποιὲς ἀξιωματικὲς θέσεις στήριζαν αὐτὲς τὶς διαπιστώσεις καὶ ἀφοῦ ἑξάγαμε κάποια συμπεράσματα καὶ προτείναμε κάποια πράγματα, τί προοπτικὲς ὑπάρχουν βάσει τῶν δεδομένων ποὺ ὑφίστανται, γιὰ νὰ ὑλοποιηθοῦν αὐτὰ τὰ πράγματα ἢ νὰ μὴν ὑλοποιηθοῦν. Τὸ ὅλο αὐτὸ σχῆμα θὰ λέγαμε ὅτι στηρίζεται, βέβαια ὄχι ἀκριβῶς, σ’ αὐτὸ ποὺ ἀναφέρεται ὡς θέση - ἀντίθεση - σύνθεση ἢ ὡς ἕνα εἶδος ἀντι-παραθέσεων. Τί διαπιστώνει ὁ συγγραφέας, ποιὲς εἶναι οἱ τοποθετήσεις του, τί συμπεραίνει, τί προτείνει, τί συνεπάγονται ὅλα αὐτά; Τελικά, πῶς ἀποτιμᾶται αὐτὴ ἡ ἐργασία τοῦ συγγραφέα ἀπὸ τὸν συγκεκριμένο φοιτητὴ ἢ φοιτήτρια πού ἀνέλαβε τὴν παρουσίαση τοῦ ἄρθρου ἢ τοῦ βιβλίου;

Ὅλη αὐτὴ ἡ προετοιμασία στὸ σπίτι καὶ ἡ ἐπεξεργασία στὴν τάξη ὁδηγοῦσε τοὺς φοιτητὲς σὲ μία ἱκανότητα ἀφομοιώσεως τοῦ ὑλικοῦ ποὺ προτεινόταν, ἐξακριβώσεως τῆς χρησιμοποιούμενης μεθόδου καὶ ἐνίσχυση τῆς ἀντιμετωπίσεως μιᾶς βιβλιογραφίας ποὺ ἡ μελέτη της θὰ ἀπαιτεῖτο γιὰ τὴν συγγραφὴ τῶν ἐπιμέρους ἐρευνητικῶν φροντιστηριακῶν ἐργασιῶν καὶ τῆς διπλωματικῆς στὴ συνέχεια ἐργασίας τους. Στὸ πλαίσιο αὐτὸ οἱ φοιτητὲς εἶχαν τὴν εὐκαιρία καὶ τὴν εὐχέρεια σὲ συνεννόηση μὲ τὸν ἑκάστοτε διδάσκοντα νὰ ἐπιλέξουν θέματα ποὺ ἐνέπιπταν στὴν ὕλη τῶν διδασκομένων μαθημάτων εἴτε  προτεινόμενα ἀπὸ τοὺς ἴδιους εἴτε ἀπὸ τοὺς διδάσκοντες. Ὑπῆρχε μάλιστα ἡ δυνατότητα αὐτοτελοῦς ἐπεξεργασίας τοῦ θέματος ἢ συμμετοχῆς σὲ ὁμαδικὴ ἐργασία μὲ στόχο τὴν προαγωγὴ τοῦ ὁμαδικοῦ πνεύματος καὶ τὴν ἐπικέντρωση ἐπιμέρους δυνάμεων γιὰ ἕνα συλλογικὸ ἀποτέλεσμα σὲ συγκεκριμένο ἐρευνητικὸ ἀντικείμενο. Πρὸς τὸ σκοπὸ αὐτὸ ἦταν λίαν βοηθητικὴ ἡ χρησιμοποίηση τῶν ὀπτικοακουστικῶν μέσων καὶ ἡ ὕπαρξη τῆς ἀνάλογης Αἴθουσας στὴ Σχολή.

 

Προσκλήσεις

Βεβαίως πέραν τῶν «μελετημάτων» ποὺ προτείνονταν στοὺς φοιτητὲς ὑπῆρχαν καὶ ἄλλες εὐκαιρίες μετοχῆς στὴ γνώση. Ἐπειδὴ δὲν θεωρούσαμε ὅτι ὁ ἐαυτὸς μας εἶναι ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος τῆς γνώσεως, φροντίζαμε σὲ ἐξειδικευμένα θέματα νὰ προσκαλοῦμε εἴτε καθηγητὲς εἴτε ἐρευνητὲς στὴν ἀνάπτυξη συγκεκριμένης θεματικῆς. Κι ἔτσι, ἀνάλογα μὲ τὸ θέμα ἐπιλέγαμε κατὰ καιροὺς  ἐπισκέπτες καθηγητές. Σὲ αὐτὸ μας ἐξυπηρετοῦσε, ὅπως καὶ στὰ προπτυχιακὰ καὶ ἡ Αἴθουσα Ὀπτικοακουστικῆς Διδασκαλίας καὶ Ψηφιακῆς Τεχνολογίας μέσω τῆς προβολῆς εἴτε συγκεκριμένων power points εἴτε συγκεκριμένων φίλμ.

 Μερικοὶ ἀπὸ τοὺς ἐπισκέπτες-εἰσηγητὲς εἶναι οἱ ἑξῆς : Ὁ Σπυρίδων Τσιτσίγκος εἰσηγήθηκε τὸ ἐαρινὸ ἑξάμηνο τοῦ 1998 (24 Ἰουνίου) τὸ θέμα: «Πνευματικὴ πατρότης καὶ θεραπεία. Ἡ ψυχὴ στὸν ἱερὸ Χρυσόστομο». Ὁ Ἀθανάσιος Μελισσάρης κατὰ τὸ χειμερινὸ ἑξάμηνο τοῦ 1999 παρουσίασε εἰσήγηση μὲ θέμα: «Τὸ πρόσωπο καὶ ὁ σεβασμὸς τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας».  Παρουσίασε ἐπίσης σὲ ἁδρὲς γραμμὲς τὰ βήματα ποὺ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει ἕνας μεταπτυχιακὸς φοιτητὴς στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες τῆς Ἀμερικῆς γιὰ τὴν ὑποβολὴ σχεδίου ἐκπονήσεως διδακτορικῆς διατριβῆς (Proposal). Ἡ  Εὔη Σακελλαρίου, εἰδικὴ σὲ θέματα ἔρευνας καὶ μελέτης τῆς ἀγορᾶς (Marketing), τὸ ἴδιο ἔτος εἰσηγήθηκε τὸ θέμα «Ἐφαρμογὴ Ἀρχῶν Μάρκετινγκ στὴν Κοινωνικὴ Θεολογία: Εὐκαιρία ἢ Οὐτοπία;». Ἡ Ἀριάδνη Σαραντουλάκου στὸ πλαίσιο τοῦ μαθήματος Ἀρχὲς καὶ μέθοδοι τῆς Ποιμαντικῆς το 1999 ἔκανε εἰσήγηση μὲ θέμα: «Μέθοδοι τοῦ παρελθόντος πρὸς χρήση τοῦ παρόντος: Μία κριτικὴ προσέγγιση τοῦ βίου τῶν Ἁγίων Βαρλαὰμ καὶ Ἰωάσαφ». Ἐνῶ στὸν κύκλο μαθημάτων Ὀρθόδοξης Κλινικῆς Ἀνθρωπολογίας τὸ 2000 παρουσίασε στοὺς φοιτητὲς εἰσήγηση μὲ τίτλο : "Πάθη στὶς ψυχωφελεῖς διηγήσεις". Ὁ οἰκονομολόγος  Θεόδωρος Καλογρίδης, στὸ πλαίσιο τοῦ μαθήματος Εἰδικὰ θέματα Ποιμαντικῆς Γάμου καὶ Οἰκογενείας, ἀνέπτυξε τὸν Δεκέμβριο τοῦ 2000, τὸ θέμα «Οἰκογενειακὸς Προϋπολογισμὸς» καὶ ὁ καθηγητὴς τῆς Παιδαγωγικῆς Θεόδωρος Παπακωνσταντίνου τὸ ἴδιο ἀκαδημαϊκὸ ἔτος ἔκανε εἰσήγηση παρουσιάζοντας τὸ βιβλίο του Σκοποὶ καὶ πολιτισμικὲς ἐπιλογὲς στὴ νεοελληνικὴ μέση ἐκπαίδευση. Στὸ πλαίσιο τοῦ ἴδιου μαθήματος, κατὰ τὸ χειμερινὸ ἑξάμηνό του 2001, ὁ Κωνσταντῖνος Εὐθυμίου παρουσίασε τὸ βιβλίο του Ὁ γάμος καὶ ἡ μετασκευὴ τοῦ ἐξ ἀρρωστίας εἰς ρῶσιν προσφέροντας καὶ ἀπὸ ἕνα ἀντίτυπο στοὺς παρευρισκομένους.  Ὁ Στέφανος Κουμαρόπουλος παρουσίασε εἰσήγηση μὲ θέμα «Ἡ κρίση στὴ σύγχρονη οἰκογένεια». Τὸ 2003 ὁ Εὐστάθιος Γιαννῆς παρουσίασε τὸ θέμα: «Ἡ ἀνθρώπινη ἀξιοπρέπεια στὴ φιλοσοφία τοῦ Gabriel Marcel καὶ στὴν ὀρθόδοξη παράδοση» καὶ ὁ π. Ἀδαμάντιος Αὐγουστίδης τὸ θέμα «Ψυχολογία καὶ πνευματικὴ ζωή».  Ὁ ἴδιος εἶχε παρουσιάσει παλαιότερα (7-5-1998) τὴν διδακτορική του διατριβή, Ἡ ἀνθρώπινη ἐπιθετικότητα στὴν «Κλίμακα». Στὸ πλαίσιο τοῦ μαθήματος Κλινικὴ καὶ Θεραπευτικὴ Ἀνθρωπολογία τὸ 2004, μίλησε στοὺς μεταπτυχιακοὺς φοιτητὲς ὁ ἰατρὸς Ἰωάννης Παπαγιαννόπουλος μὲ θέμα «Παραβάσεις καὶ νηστειοθεραπεία». Τὸ ἴδιο ἀκαδημαϊκὸ ἔτος ὁ καθηγητὴς Κωνσταντῖνος Σέκερης παρουσίασε τὸ θέμα «Βλαστοκύτταρα» στὸ πλαίσιο τοῦ μαθήματος τῆς Βιοηθικῆς. Ὁ Σπυρίδων Τσιτσίγκος παρουσίασε εἰσήγηση τὸ 2004 μὲ θέμα: «Ὁ φόβος καὶ ὁ τρόμος κατὰ τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχες». Ὁ Στέφανος Κουμαρόπουλος (διδάκτωρ Θεολογίας πλέον) ἐπανῆλθε στὶς 7 Ἀπριλίου 2005 μὲ νεότερα ἐρευνητικὰ στοιχεῖα γιὰ νὰ ἀναπτύξει τὸ θέμα: «Ἡ ταυτότητα τῆς σύγχρονης οἰκογένειας. Σκέψεις γύρω ἀπὸ τὴν κρίση ἢ τὸν μετασχηματισμὸ τῆς οἰκογένειας σήμερα».

 

Ἐπισκέψεις

Πέραν, ὅμως, αὐτῶν ὁ ἐμπλουτισμὸς τῆς διδασκαλίας γινόταν καὶ μὲ ἐπισκέψεις σὲ συγκεκριμένους χώρους. Γιὰ παράδειγμα, ὅταν ἀναφερόμασταν   στὸν «Πολιτισμὸ τῆς Ποιμαντικῆς καὶ τὴν Ποιμαντική τοῦ Πολιτισμοῦ» ἐπισκεφτήκαμε συγκεκριμένες Ἐκθέσεις ἔργων ἢ παραστήκαμε σὲ θεατρικὲς παραστάσεις ἢ ἐπίσης σὲ μουσικὲς ἐκδηλώσεις. Ὅταν μιλούσαμε γιὰ τὸ θέμα «Πάθη καὶ Ἀρετὲς» μιὰ μεγάλη ὁμάδα φοιτητῶν μας παραβρέθηκε στὸ Μέγαρο Μουσικῆς τὸν Φεβρουάριο τοῦ 2000 καὶ εἴδαμε μιὰ ὡραία παράσταση γιὰ Τὰ ἑπτὰ θανάσιμα ἁμαρτήματα τοῦ Μπέρτολ Μπρεχτ (Bertolt Brecht) σὲ μουσικὴ τοῦ Kurt Weil μὲ ἑρμηνεύτρια τὴν Marianne Faithfull. Μαζὶ μὲ τοὺς φοιτητὲς μετὰ εἴχαμε τὴν δυνατότητα νὰ ἐμβαθύνουμε στὸ θέμα. Ἐνθυμοῦμαι ἐπίσης μιὰ συζήτησή μας μὲ τὸν διευθυντὴ τῆς Βιβλιοθήκης τοῦ Μεγάρου Μουσικῆς (Λίλιαν Βουδούρη) καθηγητὴ Christof Stroux, στὴν ὁποία ἐπιχείρησε σὲ μία μουσικὴ ἀναδρομὴ νὰ μᾶς παρουσιάσει τὴν προβληματική του, ἂν πράγματι τὰ πάθη ὡς ὀντότητες βρῆκαν τὴν ἀποτύπωσή τους στὴ μουσικὴ ἀπὸ τὸν Μεσαίωνα καὶ μετά.

Τὸ 2000 ἐπίσης, ὁμάδα μεταπτυχιακῶν φοιτητῶν ἔλαβε μέρος σὲ πρόγραμμα μὲ τίτλο Ποιμαντικὴ πράξη καὶ ψυχικὴ Ὑγεία ἀπὸ Φεβρουάριο ἕως Δεκέμβριο στὸν Ὶ. Ναὸ Ἁγίου Χαραλάμπους Ἰλισίων. Τὸ συγκεκριμένο πρόγραμμα διοργανώθηκε ἀπὸ τὴν  Ψυχιατρικὴ Κλινική του Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καὶ τὴν Ὑπηρεσία Ψυχιατρικῆς καὶ Ποιμαντικῆς Μέριμνας τοῦ Κέντρου Ψυχικῆς Ὑγιεινῆς (π. Ἀδαμάντιος Αὐγουστίδης) καὶ τοῦ Τμήματος Κοινωνικῆς Θεολογίας (Α.Μ. Σταυρόπουλος) ὑπὸ τὴν αἰγίδα τῆς Ἑλληνικῆς Ψυχιατρικῆς Ἐταιρίας.

Τὸ 2001 μὲ τοὺς μεταπτυχιακούς μας φοιτητὲς στὸ πλαίσιο τοῦ μαθήματος  «Ποιμαντική του Πολιτισμοῦ καὶ Πολιτισμὸς τῆς Ποιμαντικῆς» ἐπισκεφτήκαμε τὴν Πινακοθήκη Πιερρίδη ὅπου εἴδαμε Ἔκθεση μὲ τίτλο: «Γελοιογλυπτικὴ» τοῦ π. Ἐμμανουὴλ Καλαϊτζάκη. Τὸν Ἰανουάριο τοῦ 2003 ἐπισκεφτήκαμε Ἔκθεση φωτογραφίας τῶν φοιτητῶν τῆς Ἰατρικῆς Σχολῆς μὲ τίτλο «Πεζοδρόμια, Πεζο-δράματα», ἐνῶ τὸ 2002 παρακολουθήσαμε τὴν θεατρικὴ παράσταση «Ὁ γάμος»,  βασισμένη στὸ μυθιστόρημα τῆς Βάσιας Σολωμοῦ-Ξανθάκη, στὸ θέατρο Μεταξουργεῖο. Μετὰ τὴν παράσταση ἀκολούθησε συζήτηση τῶν φοιτητῶν μὲ τοὺς συντελεστές.

 

Ἐρευνητικὴ δραστηριότητα

Ἰδιαίτερη ἔμφαση δόθηκε στὴν ἐρευνητικὴ δραστηριότητα τῶν μεταπτυχιακῶν φοιτητῶν καὶ φοιτητριών. Ἦταν ὑποχρεωμένοι νὰ συγγράψουν τρεῖς ἐργασίες στὸ χῶρο τῆς Ποιμαντικῆς Θεολογίας. Ἐπρόκειτο γιὰ φροντιστηριακὲς ἐρευνητικὲς ἐργασίες σὲ ἀτομικὸ ἢ ὁμαδικὸ ἐπίπεδο. Ἡ ἀνάθεση τῶν θεμάτων γινόταν εἴτε μὲ πρωτοβουλία τῶν διδασκόντων εἴτε τῶν φοιτητῶν. Ἡ ἐπιλογὴ γινόταν στὸ πλαίσιο τοῦ κύκλου τῶν ἐπιμέρους μαθημάτων. Ἔτσι ἕνας ἀριθμὸς φοιτητῶν ἐργάστηκε σὲ θέματα Συμβουλευτικῆς Ποιμαντικῆς, Γάμου καὶ Οἰκογένειας, Βιοηθικῆς, Ὀρθόδοξης καὶ Κλινικῆς Ἀνθρωπολογίας, Ἐπικοινωνιακῆς Θεολογίας καὶ Ἀστικῆς Ποιμαντικῆς.

 

Ἀτομικὲς ἐργασίες

Α. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

 

1.       «Ποιμαντικὴ θεώρηση τοῦ Συμβουλευτικοῦ Ἐγχειριδίου τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτη» (Αἰμιλία Παύλου, 2001).

2.      «Ἐντοπισμὸς τῶν Ὀρθόδοξων Συμβουλευτικῶν σχημάτων (κατηγορίες, λειτουργίες, ἀρχές, στάσεις) τῆς Ποιμαντικῆς στὸν βίο καὶ τὸ ἔργο τοῦ Ἀββᾶ Δωροθέου» (Σταμάτιος Ζούλας, 2001).

3.      «Ἡ Κλίμαξ τοῦ Ἰωάννου Σιναϊτου μὲ βάση τὶς κατηγορίες τοῦ ποιμαίνειν, τὶς λειτουργίες τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὶς γενικὲς ποιμαντικὲς ἀρχὲς» (Κωνσταντῖνος Πρέντος, 2001).

4.      «Ἡ ἐξομολόγηση καὶ ἡ μετάνοια ὡς θεραπευτικές τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς» (Ἑλένη Κωνσταντουλάκη, 2002).

5.      «Στοιχεῖα Συμβουλευτικῆς Ποιμαντικῆς στοὺς Ἀσκητικοὺς Λόγους τοῦ Ἀββᾶ Δωροθέου» (Χρῆστος Στάικος, 2006).

6.      «Συμβουλευτικὴ ποιμαντική τῶν κρατουμένων, φυλακισμένων καὶ καθειργμένων» (Δημήτριος Κτενᾶς, 2006).

7.      «Ἡ κοινωνικὴ διακονία στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἀμερικῆς» (Σωτήριος Μαλαμῆς, 2006).

8.      «Οἱ ἀπόψεις τῶν συγχρόνων γερόντων σχετικὰ μὲ τὴν ψυχικὴ καὶ σωματικὴ ὑγεία» (Παρασκευὴ Ρεντζῆ).

 

Β. ΓΑΜΟΣ-ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ – ΓΥΝΑΙΚΑ – ΠΑΙΔΙ – ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ

9.      «Μελλόνυμφοι στὸ τέλος τῆς 2ης μ.Χ χιλιετίας. Ψυχολογικὰ χαρακτηριστικὰ καὶ προβλήματα τῶν μελλονύμφων στὶς σύγχρονες κοινωνίες» (Τριαντάφυλλος Μπολτέτσος, 1998).

10.  «Συζυγικὲς σχέσεις καὶ οἰκογενειακὴ ζωὴ στὰ διηγήματα τοῦ Παπαδιαμάντη» (Ἑλένη Κωνσταντουλάκη, 2000).

11.  «Ἡ ποιμαντική τῆς νεότητος. Μέθοδος καὶ προϋποθέσεις» (Παντελεήμων  Κατζόλης, 2000).

12.  «Ὁ θεσμὸς τῶν ἀνάδοχων οἰκογενειῶν γιὰ χρόνιους ψυχωσικοὺς ἀσθενεῖς καὶ ὁ ρόλος τους ἐξ ἐπόψεως χριστιανικῆς» (Σταμάτιος Ζούλας, 2001).

13.  «Ἡ Νομικὴ διάσταση τοῦ Γάμου» (Αἰμιλία Παύλου, 2001).

14.  «Ἡ Θεολογικὴ-Ἠθικὴ (θρησκευτικὴ) διάσταση τοῦ Γάμου» (Σταμάτιος Ζούλας, 2001).

15.  «Ἡ Ψυχολογικὴ διάσταση στὴν ποιμαντικὴ προετοιμασία τῶν μελλονύμφων» (Βασιλικὴ Λυμπεροπούλου, 2001).

16.   «Ἡ Κοινωνιολογία τοῦ Γάμου» (Σταυρούλα Ὀρφανάκου, 2001).

17.  «Προετοιμασία Μελλονύμφων – ἡ Παιδαγωγικὴ διάσταση τοῦ Γάμου» (Μαριάννα Δρέ, 2001).

18.  «Ἡ Ποιμαντικὴ ἀντιμετώπιση τῆς ἐνδοοικογενειακῆς βίας στὴν ἑλληνικὴ οἰκογένεια, λαμβανομένων ὑπόψη τῶν Ἐπιστημῶν τοῦ Ἀνθρώπου» (Ἀσημένια Κουρτεσάκη).

19.   «Ἄνδρας γυναίκα καὶ ἰσότητα στὸν Ἱερὸ Χρυσόστομο» (Γεώργιος Σκλίας,  2003).

20.  «Κοινωνία τῆς πληροφορίας καὶ σεξουαλικὴ διαπαιδαγώγηση», (Γεώργιος Σκλίας, 2003).

21.  «Ἡ γυναίκα στὸ ποιμαντικὸ ἔργο τῆς Ὀρθόδοξης Θεολογίας μέσα ἀπὸ  Διορθόδοξα Εὐρωπαϊκὰ Συνέδρια (1. Ἡ θέσις τῆς γυναικὸς ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ, Ρόδος 30/10-7/11 1988.  2. Ἡ Ὀρθόδοξη γυναίκα στὴν Ἑνωμένη Εὐρώπη, Μητρόπολη Θηβῶν καὶ Λεβαδείας 3/11-6/11 1994.» (Νεκτάριος Παπαδόπουλος).

22.  «Ἡ θρησκευτικότητα τῶν δύο φύλων στὸ Νεοελληνικὸ Θέατρο» (Ἀνδρομάχη Γεωργιάδη, 2003).

23.   «Συμβολὴ σὲ μιὰ ὀρθόδοξη φυλο-λογία μέσα ἀπὸ τὴν μελέτη τοῦ βίου τῶν Ἁγίων μας (Μηναῖα Ἰανουαρίου – Φεβρουαρίου – Μαρτίου)»  (Ἄννα Καπελέρη, 2003).

24.  «Συμβολὴ σὲ μιὰ ὀρθόδοξη φυλο-λογία μέσα ἀπὸ τὴν μελέτη τοῦ βίου τῶν Ἁγίων μας (Μηναῖα Ἀπριλίου – Μαΐου – Ἰουνίου)» (Ἑλένη Ἀργυροπούλου, 2003).

25.  «Συμβολὴ σὲ μιὰ ὀρθόδοξη φυλο-λογία μέσα ἀπὸ τὴν μελέτη τοῦ βίου τῶν Ἁγίων μας (Μηναῖα Ἰουλίου – Αὐγούστου – Σεπτεμβρίου)» (Μαρία Σταματοπούλου, 2003)

26.  «Συμβολὴ σὲ μιὰ ὀρθόδοξη φυλο-λογία μέσα ἀπὸ τὴν μελέτη τοῦ βίου τῶν Ἁγίων μας (Μηναῖα Ὀκτωβρίου – Νοεμβρίου - Δεκεμβρίου)» (Ἀθανάσιος-Ἀλέξανδρος Ἀντωνίου, 2003).

27.  «Ἀτομικοὶ κύκλοι ζωῆς: Διαζύγιο» (Χρυσούλα Χατζηλία, 2005).

28.  «Ἡ γυναίκα στὴν Καινὴ Διαθήκη. Διαφοροποίηση ἀνδρὸς καὶ γυναικός. Τυπολογίες θρησκευτικότητας» (Ἐμμανουὴλ Τζάλας, 2008).

29.  «Ποιμαντικὴ μεικτῶν γάμων στὸ πλαίσιο μιᾶς πολυπολιτισμικῆς κοινωνίας» (Μαριάννα Δρέ, 2009).

 

Γ. ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΒΙΟΗΘΙΚΗ – ΤΕΚΝΟΓΟΝΙΑ

30.  «Οἱ ἀπόψεις τῶν συγχρόνων Γερόντων γιὰ τὰ θέματα καλλιτεκνίας καὶ εὐτεκνίας σὲ σχέση μὲ τὴν πρόοδο τῆς Βιοτεχνολογίας καὶ τῆς Γενετικῆς καὶ τὶς θέσεις τῆς Βιοηθικῆς» (Ἀσημένια Κουρτεσάκη).

31.  «Ἰατρικὰ καὶ Βιολογικὰ θέματα (Προϋποθέσεις καλλιτεκνίας – ἔλεγχος)» (Γεώργιος Τσαγκάρης, 2001).

 

Δ. ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ

Οἱ ὑπ’ἀριθ. 32-36 ἐργασίες ἔγιναν μὲ ἀφορμὴ τὴ θεματική του XIVου Συνεδρίου  τῆς   A.I.E.M.P.R.: Βεβαιότητες καὶ ἐμπειρία τῶν ὁρίων. (Ρώμη-Grottaferrata, 14-18 Ἰουλίου 1999).
Οἱ ὑπ΄ἀριθ. 40, 47 καὶ 49 ἐργασίες ἀποτελοῦν μέρος μιᾶς εὐρύτερης ἔρευνας σχετικῆς μὲ τὸ θέμα τοῦ XVIIου συνεδρίου τοῦ Διεθνοῦς Συνδέσμου Ἰατρο-ψυχολογικῶν καὶ Θρησκευτικῶν Μελετῶν (A.I.E.M.P.R.) ποὺ ἔγινε στὸ Στρασβοῦργο 10-14 Ἰουλίου 2006: Θρησκεῖες καὶ μορφὲς βίας. Ὑπῆρξαν καὶ ἄλλες ἀναθέσεις ποὺ δὲν ἐτελεσφόρησαν (μ.ἄ. Οἱ Ἀπόστολοι ὡς ὑποκείμενο καὶ ἀντικείμενο βίας). Τὸ θέμα καὶ ὁ προβληματισμὸς τοῦ συνεδρίου εἶχαν ἀναγγελθεῖ  μὲ ἄρθρο στὸν «Ἐφημέριο» (Ἀπρίλιος 2004, σ. 25-27). Ἡ ἔρευνα μὲ τοὺς μεταπτυχιακοὺς φοιτητὲς ὑπῆρξε πολὺ δημιουργικὴ καὶ οἱ ἐργασίες τοὺς ἐπρόκειτο νὰ ἀποτελέσουν ὑλικὸ μιᾶς Ἡμερίδας ποῦ θὰ ὀργανωνόταν  γιὰ τοὺς φοιτητὲς καὶ τὰ μέλη τῆς ἑλληνικῆς ὁμάδας τοῦ Συνδέσμου. Ἕνα μικρὸ μέρος παρουσιάστηκε στὸ Συνέδριο ὑπὸ τύπον πόστερ, τὸ ὁποῖο διανεμήθηκε καὶ στοὺς συνέδρους. Εἶχε τίτλο: Οἱ ἅγιοι μάρτυρες ὡς ἀντικείμενο βίας. Βασίστηκε στὸ κείμενο τῆς Χρυσούλας Χατζηλία καὶ σὲ ἀναζήτηση βυζαντινῶν εἰκόνων τοῦ Συμβούλου Θεολόγων Δρ. Εὐσταθίου Γιαννή. Ἡ σύνθεση τοῦ πόστερ ἔγινε ἀπὸ τὸν Δημήτρη Γεωργίου καὶ ἡ παρουσίαση (power point) ἀπὸ τὸν Θεολόγο Καθηγητὴ Δρ. Στέφανο Κουμαρόπουλο μὲ συντονιστῆ τὸν Α.Μ.  Σταυρόπουλο.

 

32.  «Οἱ ἡλικίες ὡς ὅρια βιώσεως τῶν ἀξιῶν» (Μαρία Χονδροζουμάκη, 1998).

33.   «Ὁ ἄνθρωπος ὡς ὁριακὸν ὃν στοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας» (Μαρία Πάνου, 1998).

34.  «Ἡ σωματικότητα τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὰ ὅριά της» (Κανέλλα Γρουσουζάκου, 1998).

35.  «Ἡ χρονικότητα τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὰ ὅριά της» (Σταῦρος Μαζωνάκης, 1998).

36.   «Ἡ βεβαιότητα καὶ τὰ ὅρια στὶς γνωστικὲς δυνατότητες τοῦ ἀνθρώπου» (Δήμητρα Τούντα, 1998).

37.   «Πάθη, θεραπεῖες καὶ ψυχικὰ νοσήματα. Χριστολογικὲς καὶ ψυχιατρικὲς θεραπεῖες πρὸς μιὰ σωτηριολογικὴ ὑπέρβαση ἢ τροχοπέδη;» (Παντελεήμων Κατζόλης, 2002).

38.   «Ἡ ἀνθρωπολογία τῶν Μακαρισμῶν» (Ἄννα Καπελέρη, 2003).

39.  «Τὸ βλέμμα τοῦ προσώπου» (Ἀθανάσιος-Ἀλέξανδρος Ἀντωνίου, 2003).

40.  «Ὀρθόδοξη ἀντιμετώπιση τῆς βίας μαρτυρούμενη στὰ Συναξάρια τῶν Ἁγίων της» (μηνὸς Ἰουλίου) (Χρυσούλα Χατζηλία, 2005).

41.  «Ὁ λογισμὸς τῆς λύπης, συσχέτιση μὲ τὴ σύγχρονη ψυχιατρικὴ» (Ἑλένη Ἀργυροπούλου, 2006).

42.  «Ὁ ἄνθρωπος ὡς θεολογικὸς τόπος τῶν τριῶν θεολογικῶν ἀρετῶν. Πίστη, Ἐλπίς, Ἀγάπη» (Μαρία Σταματοπούλου, 2006)

43.  «Ἡ Ποιμαντική του προσώπου καὶ οἱ ὀκτὼ κατηγορίες τοῦ ποιμαίνειν καὶ ποιμαίνεσθαι» (Δημήτριος Κτενᾶς, 2006)

44.  «Ἡ Ποιμαντική τοῦ προσώπου: Ἱστορικὴ ἀναδρομὴ τῆς ἐννοίας τοῦ προσώπου. Ἡ ὀντολογικὴ ἑρμηνεία ποὺ προτείνει ἡ Ὀρθοδοξία. Τὸ πρόσωπο στὴν πατερικὴ θεολογία. Διαφορὰ μὲ τὴ Δυτικὴ ἀτομοκρατία» (Μαρία Μακρῆ, 2007).

45.   «Ἡ Ποιμαντική τοῦ προσώπου: Στόχοι, δυσκολίες, εὐκολίες καὶ μέσα ἐπιτυχίας στὴ σύγχρονη καθημερινότητα. Ἐφαρμογὴ τῶν τεσσάρων ἀρχῶν τῆς Ποιμαντικῆς» (Ἑλένη Φιλίππου, 2007)

46.  «Ἡ Ποιμαντική τοῦ προσώπου: Στοιχεῖα παθολογίας καὶ θεραπείας» (Δημήτριος Ἀσημακόπουλος, 2007).

47.   «Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς ὡς ἀντικείμενο καὶ ὑποκείμενο βίας» (Νικόλαος Σταμάτης, 2007.)

48.  «Ἀμμὰ Θεοδώρα Ἀλεξανδρινή, Λόγος περὶ παθῶν καὶ ἀρετῶν τοῦ δασκάλου», (Μαριάννα Δρέ, 2009)

49.   «Ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς ὡς ὑποκείμενο καὶ ἀντικείμενο βίας» (Παρασκευὴ Ρεντζῆ).

 

Ε. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Οἱ ὑπ΄ ἀριθ. 50,51 καὶ 52 ἐργασίες ἀναφέρονται στὴν ἐκφορὰ σύγχρονου ἐκκλησιαστικοῦ λόγου,  ὅπως αὐτὸς καταγράφεται σὲ Ἐγκυκλίους Ἱεραρχῶν ἐπὶ ταῖς ἐορταῖς Πάσχα καὶ Χριστουγέννων, ὀρθοδόξων καὶ ἑτεροδόξων, σὲ σύγκριση μὲ πατερικὰ κείμενα α) Μ. Βασιλείου, Ὁμιλία εἰς τὴν Ἁγίαν τοῦ Χριστοῦ Γέννησιν καὶ β) Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Λόγος Α’ εἰς τὸ Ἅγιον Πάσχα. Στόχος τῶν ἐργασιῶν ἦταν νὰ διαπιστωθεῖ ἡ ἐπικοινωνιακὴ διάσταση καὶ λειτουργικότητα ὅλων των ἀναφερομένων κειμένων γιὰ τὴ σύγχρονη ἐποχή. 

50.  «Ἑρμηνευτικὴ προσέγγιση καὶ κριτικὴ θεώρηση τῶν Ἐγκυκλίων τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης τῶν τεσσάρων τελευταίων ἐτῶν, Χριστουγέννων καὶ Πάσχα σὲ σύγκριση μὲ αὐτῶν τοῦ Ἀρχιεπισκόπου τῶν ἐν Ἀθήναις Καθολικῶν καὶ τῶν Πατερικῶν Κειμένων α)Μ. Βασιλείου, Ὁμιλία εἰς τὴν Ἁγίαν του Χριστοῦ Γέννησιν καὶ β) Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Λόγος Ἃ’ εἰς τὸ Ἅγιον Πάσχα, ἀναφορικὰ μὲ τὴν ἐπικοινωνιακή τους διάσταση στὴ σύγχρονη ἐποχὴ» (Μαρία Χονδροζουμάκη, 1998).

51.  «Ὁ σύγχρονος ἐκκλησιαστικὸς λόγος, ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὴν μελέτη ὀρθόδοξων καὶ μὴ ἑορταστικῶν κειμένων» (Δήμητρα Τούντα, 1998).

52.  «Οὐράνιες προσκλήσεις καὶ ἱερὲς προκλήσεις» (Κανέλλα Γρουσουζάκου, 1998).

53.  «Συμβουλευτικὴ Ποιμαντικὴ στὸ Internet (διαδίκτυο)» (π. Ἀθανάσιος Καλογήρου, 2001).

54.  «Κοινωνία τῆς Πληροφορίας καὶ Σεξουαλικὴ Διαπαιδαγώγηση» (Γεώργιος Σκλίας, 2003).

 

ΣΤ. ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

55.  «Στὰ ἴχνη τῶν Ἁγίων, Θεραπευτικὸς Τουρισμὸς «ἐντός των τειχῶν» (Τριαντάφυλλος Μπολτέτσος, 1999).

56.  «Ὁ Θεὸς στὴν πόλη» (Φωτεινὴ Ψάλλα, 2000).

 

Ὁμαδικὲς ἐργασίες

Ἐκτὸς ἀπὸ τὶς ἀτομικὲς ἐργασίες ἐγκαινιάσαμε τὶς ὁμαδικὲς ἐργασίες. Μιὰ ὁμάδα φοιτητῶν ἀνελάμβανε τὴν εὐθύνη νὰ ἐρευνήσει καὶ νὰ ἐπεξεργαστεῖ ἕνα θέμα ὡς ὁμάδα. Σκοπὸς δὲν ἦταν ἴσως, ὅπως στὶς ἀτομικὲς ἐργασίες, ὁ καθένας νὰ δουλέψει μόνος του στὸ ἐργαστήριο ἢ στὸ σπουδαστήριο ἔχοντας βέβαια λάβει ἐρεθίσματα ἀπὸ τὰ μαθήματα στὴν τάξη καὶ ἀπὸ τὶς ἐκεῖ παραδόσεις, συζητήσεις καὶ ἀνταλλαγὲς γνωμῶν. Ἡ ἐπεξεργασία τοῦ θέματος θὰ ἦταν συλλογικὴ ἐφαρμόζοντας στὴν πράξη τὴν Κοινωνική… Θεολογία ὡς ἀνοιχτότητα πρὸς ὅλους καὶ ὅλα. Ὄχι ἀτομοκεντρικὴ πρόσβαση ἀλλὰ κοινωνικὴ προσέγγιση μὲ καταθέσεις σὲ κοινό… καταθετικὸ λογαριασμό!

 

ΠΑΘΗ ΚΑΙ ΑΡΕΤΕΣ

Ἡ πρώτη ἐργασία ποὺ κατέληξε στὴν παραγωγὴ ἑνὸς βίντεο ἦταν τὸ «Πάθη καὶ Ἀρετὲς» - Λόγος καὶ Ἀντίλογος - Ἐκκλησία καὶ κόσμος σὲ ἕνα διάλογο. Συμμετεῖχαν οἱ μεταπτυχιακοὶ φοιτητὲς: Σταμάτης Ζούλας, Ἀνδρέας Καρίβαλης, Ἑλένη Κωνσταντουλάκη, Τριαντάφυλλος Μπολτέτσος, Αἰμιλία Παύλου, Κώστας Πρέντος, Νικόλαος Σταμάτουζας καὶ Φωτεινὴ Ψαλλά. Τὸ πρόβλημα τῶν παθῶν καὶ ἡ ἀντιμετώπισή τους εἶναι ἕνα βασικὸ κομμάτι τῆς διδασκαλίας καὶ στὰ προπτυχιακὰ ἀλλὰ κυρίως στὰ μεταπτυχιακὰ μαθήματα, ὅπου μελετῶνται καὶ διάφοροι νηπτικοὶ θεολόγοι, ὅπως ὁ ἀββᾶς Ἰσαὰκ ὁ Σῦρος, ὁ ἀββᾶς Κασσιανὸς καὶ πολλοὶ ἄλλοι. Ὡς πρὸς αὐτὴ τὴν ἐργασία ἡ προσπάθεια ἦταν ὁ κάθε φοιτητὴς νὰ πάρει ἀπὸ ἕνα πάθος (γαστριμαργία, πορνεία, φιλαργυρία, λύπη, ὀργή, ἀκηδία κενοδοξία, ὑπερηφανία) καὶ νὰ μπορέσει νὰ τὸ ἀναπτύξει πρῶτα πρῶτα θεωρητικά. Σὲ τί συνίσταται αὐτό; Πῶς ἀντιμετωπίζεται καὶ μὲ τὴν ἀντίστοιχη ἀρετὴ σὰν ἀντιπάλεμα μὲ τὰ πάθη. Δημιουργήσαμε, λοιπόν, στὸ πλαίσιο τοῦ μαθήματος τῆς Ἐπικοινωνιακῆς Θεολογίας μὲ πολύτιμο συνεργάτη τὸν διδάκτορα Θεολογίας Ἄγγελο Βαλλιανάτο, τὸ «Πάθη καὶ Ἀρετές». Ἀφοῦ συγκεντρώθηκαν οἱ ἐπιμέρους ἐργασίες, κατόπιν ἐπεξεργασίας ἀνάλογου ὀπτικοακουστικοῦ ὑλικοῦ, ἔγιναν συγκεκριμένες προτάσεις ἀπὸ τοὺς συμμετέχοντες φοιτητές. Οἱ φοιτητὲς πῆραν δύο συνεντεύξεις κι ἀπὸ ἐμένα καὶ ἀπὸ τὸν κύριο Ἐμμανουὴλ  Περσελῆ, ὑπεύθυνο τοῦ σκέλους Χριστιανικὴ Ἀγωγὴ τοῦ ἴδιου Μ.Π.Σ. Ἡ προσπάθεια ἀφοροῦσε νὰ δημιουργηθεῖ ἕνα δρώμενο, τὸ ὁποῖο θὰ μποροῦσε νὰ προβληθεῖ καὶ σὲ σχολεῖα ἢ καὶ γενικότερα σὲ μιὰ ἐνορία. Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν μιὰ ἐγγραφὴ τῆς προσπάθειας σὲ μορφὴ βίντεο καὶ μετέπειτα σὲ cd. Εἴχαμε τὴν εὐκαιρία ἡ συγκεκριμένη παραγωγὴ νὰ παρουσιαστεῖ καὶ ἐνώπιον τοῦ Τμήματος, καθηγητῶν καὶ φοιτητῶν, στὴν Αἴθουσα Ὀπτικοακουστικῆς Διδασκαλίας καὶ Ψηφιακῆς Τεχνολογίας, τὸν Νοέμβριο τοῦ 2000. Ἡ προβολὴ ἄφησε ἀγαθὲς ἐντυπώσεις.

 

ΤΑ ΕΞΙ ΕΙΔΗ…

Τὸ ἴδιο συνέβη καὶ μὲ μιὰ ἐφαρμογὴ παρουσίασης (powerpoint) ποὺ συνοδεύεται ἀπὸ μουσική, μὲ γενικὸ τίτλο τὰ «Ἕξι εἴδη τῆς ἀγάπης τοῦ Εὐαγγελίου τῆς Κρίσεως». Σὲ αὐτὴ τὴν ὁμαδικὴ ἐργασία συμμετεῖχαν οἱ μεταπτυχιακοὶ φοιτητὲς: Ἀγαθὴ Παππά, Ἀνδρομάχη Γεωργιάδη, Γεώργιος Σκλίας, Εἰρήνη Τερέζη, Ἐλευθερία Καλέργη, Ἐμμανουὴλ Τζάλας, Κωνσταντῖνος Τσαμουρᾶς καὶ Νεκτάριος Παπαδόπουλος. Ἡ ἀνάλυση τῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς καὶ ἡ μέθοδος ἔρευνας καὶ καταγραφῆς βασίστηκε στὸ κείμενό μου «Τὰ ἕξι εἴδη τῆς ἀγάπης τοῦ Εὐαγγελίου τῆς Κρίσεως» (Ἐπιστημονικὴ Ἐπετηρίδα τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, τόμος ΛΕ’). Αὐτὴ ἡ ἐργασία οὐσιαστικὰ ἀποτελεῖ μιὰ καταγραφὴ τῶν δυνατοτήτων ποὺ παρέχει ἡ χρήση τῆς σύγχρονης τεχνολογίας στὴν ποιμαντικὴ καὶ τὴν ἐκπαιδευτικὴ διαδικασία.

Ἡ ἐργασία εὐτύχησε νὰ παρουσιαστεῖ καὶ σὲ ἕνα συνέδριο τῆς Διεθνοῦς Ἑταιρείας Πρακτικῆς Θεολογίας (S.I.T.P) τὸ 2004 στὸ Μόντρεαλ καὶ πραγματικὰ εἶχε μεγάλη ἀνταπόκριση. Πολλοὶ ζήτησαν καὶ ἀντίγραφο, ἀφοῦ ὑπῆρχε σὲ ἑλληνικὴ καὶ γαλλικὴ ἐκδοχή. Τελευταία μάλιστα ἔχει ἀνέβει καὶ στὸν ἰστότοπο τοῦ Διαδικτυακοῦ Κέντρου Ποιμαντικῶν Ἐρευνῶν, Μελετῶν καὶ Ἐφαρμογῶν. Ἦταν μιὰ ὡραία προσπάθεια νὰ ἀποτυπωθεῖ αὐτὴ ἡ ἐργασία ὀπτικοακουστικά. Ὅλοι οἱ φοιτητὲς προσπάθησαν νὰ ἀποδώσουν τὸ κάθε εἶδος τῆς ἀγάπης μὲ συνέπεια, ὥστε νὰ ὑπάρχει ἀκριβὴς ἀποτύπωση καὶ ἐνεργὸς παρουσίαση τοῦ θέματος.

 

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΕ ΜΙΑ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΦΥΛΟ-ΛΟΓΙΑ

Ἕνα ἄλλο μεγάλο θέμα ὁμαδικῆς ἐργασίας  ἦταν ἡ «Συμβολὴ σὲ μιὰ Ὀρθόδοξη Φυλο-λογία». Ἐκεῖνο ποὺ προσπαθήσαμε σὲ αὐτὴ τὴν μεγάλη ἔρευνα μὲ τοὺς μεταπτυχιακούς μας φοιτητὲς Ἀλέξανδρο-Ἀθανάσιο Ἀντωνίου, Ἑλένη Ἀργυροπούλου, Ἄννα Καπελέρη καὶ Μαρία Σταματοπούλου, ἦταν νὰ ἀποτυπωθοῦν σὲ ἕνα πίνακα τὰ ἀποτελέσματα τῶν ἐπιμέρους ἐργασιῶν τους (βλ. ὑπ’ἀριθ. 23,24,25,26 ἀτομικὲς ἐργασίες). Οἱ ἐργασίες συνίσταντο στὴν διερεύνηση στοιχείων ποὺ ἀφοροῦσαν τοὺς ἐγγάμους Ἁγίους: τὸ ποῦ ἔδρασαν, τὸ πότε, ποιὰ ἦταν τὰ χαρακτηριστικὰ ποιμαντικά τους γνωρίσματα. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ἐπιχειρήσαμε νὰ καταλήξουμε σὲ ὁρισμένα συμπεράσματα ὡς πρὸς μιὰ Θεολογία τῶν φύλων. Τί ἦταν ἐκεῖνο ποὺ ἡ Ἐκκλησία ἀναγνώρισε ὡς ἁγιότητα στοὺς ἐγγάμους γιὰ νὰ τοὺς ἀναδείξει Ἁγίους στὸ στερέωμά της; Πῶς οἱ Ἔγγαμοι Ἅγιοι ἔδρασαν ποιμαντικὰ καὶ τί προσέφεραν στὸ πλαίσιο τῆς Ποιμαντικῆς τῆς Ἐκκλησίας μας;  Εἶναι ἀξιομνημόνευτη ἡ ἀποτύπωση αὐτῆς τῆς μεγάλης ἔρευνας  σὲ ἕνα τεράστιο Πίνακα ἠλεκτρονικῆς χαρτογράφησης τῶν ἐρευνητικῶν δεδομένων μὲ ὅλες τὶς δυσκολίες ποὺ αὐτὸ συνεπαγόταν. Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι ἐντυπωσιακὸ καὶ τὰ γραφήματα ὁμιλοῦν εὔγλωττα στὸν ἀναγνώστη. Τὰ ἀποτελέσματα ἔχουν συγκεντρωθεῖ σὲ ἐπιμέρους πίνακες Ἁγίων: ἀλφαβητικό, κατὰ μῆνα, θεματικὸ σύμφωνα μὲ τὶς τέσσερις λειτουργίες τοῦ ποιμαντικοῦ ἔργου (μαρτυρία, κοινωνία, διακονία, λατρεία), χρονολογικό, τοπολογικό. Ὺπάρχει καὶ ἐκτύπωση τοῦ πίνακα διαστάσεων 90 x 2,10 ἑκ. σὲ χαρτόνι πλαστικοποιημένο.  Τὰ πορίσματα αὐτῆς τῆς ἐργασίας, μὲ τὴν συνδρομὴ στὴν ἐπεξεργασία τοῦ τελικοῦ κειμένου τοῦ Δρ. Στέφανου Κουμαρόπουλου, παρουσιάστηκαν σὲ συνέδριο τοῦ Διεθνοῦς Συνδέσμου Ἰατρικὸ-Ψυχολογικῶν καὶ Θρησκευτικῶν Μελετῶν (A.I.E.M.P.R.) τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 2003 μὲ τίτλο «Γένος καὶ Θρησκεία: φῦλα καὶ θρησκευτικὸ γεγονὸς στὴν παράδοση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας», στὴ Γρανάδα τῆς Ἱσπανίας.

Τὸ κείμενο δημοσιεύτηκε γαλλιστὶ στὰ Πρακτικά του Συνεδρίου (ψηφιοποιημένη ἐργογραφία Α.Μ.Σ. 2003: 333) καὶ ἑλληνιστὶ στὶς διδακτικὲς σημειώσεις μου τοῦ μαθήματος Ποιμαντικὴ Γάμου, Οἰκογενείας καὶ Ἰσότητας τῶν δύο φύλων, Ἀθήνα 2004, σ. 264-272 (ψηφιοποιημένη ἐργογραφία Α.Μ.Σ. 2004: 336).

 

ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ ΓΑΜΟΥ: ΜΙΑ ΜΟΡΦΗ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

Μιὰ τέταρτη προσπάθεια ὁμαδικῆς ἐργασίας ἦταν ἡ συμμετοχὴ σὲ Πανελλήνιο Συνέδριο μὲ θέμα «Ἡ ἑλληνικὴ οἰκογένεια» ποὺ ὀργανώθηκε ἀπὸ τὴν Φιλοσοφικὴ Σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 2002. Ἐκμεταλλευτήκαμε τὴν ἐργασία ποὺ εἶχε προηγηθεῖ στὸ ἐαρινὸ ἑξάμηνο 2001 στὸ πλαίσιο τοῦ μαθήματος «Ποιμαντικὴ Γάμου καὶ Οἰκογενείας: Ποιμαντικὴ προετοιμασία γιὰ τὸν γάμο». Οἱ ἐκτενεῖς περιλήψεις τῶν ἀτομικῶν ἐργασιῶν τῶν φοιτητῶν (ὑπ’ἀριθ. 13,14,15,16,17,31) ἀποτέλεσαν τὶς εἰσηγήσεις σὲ στρογγυλὸ τραπέζι τοῦ Συνεδρίου ποὺ ἔφερε τὸν τίτλο: «Κέντρο προετοιμασίας γάμου: μιὰ μορφὴ στήριξης τῆς ἑλληνικῆς οἰκογένειας».

Ἀναφερθήκαμε στὴ σκοπιμότητα καὶ χρησιμότητα τῆς προετοιμασίας γιὰ τὸν γάμο (Α.Μ. Σταυρόπουλος), στὴν ψυχολογικὴ καὶ κοινωνικὴ θεμελίωσή της (Στέφανος Κουμαρόπουλος), σὲ ἕνα πιλοτικὸ πρόγραμμα στὴν Ἱερὰ Μητρόπολη Φθιώτιδος (Τριαντάφυλλος Μπολτέτσος) καθὼς καὶ στὴν κατάρτιση τῶν ὑπευθύνων ἑνὸς Κέντρου προετοιμασίας γάμου στὶς ποικίλες διαστάσεις τοῦ γάμου καὶ τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς: θεολογικὴ (Σταμάτης Ζούλας), λειτουργικὴ (Κωνσταντῖνος Πρέντος), κοινωνιολογικὴ (Σταυρούλα Ὀρφανάκου), ψυχολογικὴ  (Βασιλικὴ Λυμπεροπούλου), νομικὴ (Αἰμιλία Παύλου), παιδαγωγικὴ (Μαριάννα Δρέ), οἰκονομικὴ (Θεόδωρος Καλογρίδης), ἰατρικὴ (Γεώργιος Τσαγκάρης). Ὑπῆρξε μεγάλη συμμετοχὴ στὴ συζήτηση στὸ τέλος τῶν παρουσιάσεων. Οἱ εἰσηγήσεις καὶ ἡ συζήτηση ἔχουν καταγραφεῖ σὲ βίντεο καὶ μεταγραφεῖ σὲ dvd, τὸ ὁποῖο ἔχει ἤδη ἀναρτηθεῖ μαζὶ μὲ τὸ Δελτίο Τύπου τῆς ἐκδήλωσης στὸν ἰστότοπο Διαποίμανση.

 Ἐδῶ θὰ πρέπει νὰ μνημονευθεῖ ἡ ἐργώδης προσπάθεια τῶν μεταπτυχιακῶν φοιτητῶν μας νὰ καταρτισθεῖ σχέδιο πιλοτικοῦ προγράμματος ἑνὸς Κέντρου Γάμου καὶ Οἰκογενείας μὲ κύριο ἄξονα ἕνα Κέντρο Προετοιμασίας γιὰ τὸν γάμο, ποὺ θὰ λειτουργοῦσε στὴ Λαμία ἤδη ἀπὸ τὸ 2001 στὴν Ἱερὰ Μητρόπολη Φθιώτιδος μὲ τὴν εὐλογία τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη κ. Νικολάου καὶ μὲ διευθυντὴ τὸν Γραμματέα τῆς Ἱ. Μητροπόλεως καὶ φοιτητὴ στὸ Μ.Π.Σ  Τριαντάφυλλο Μπολτέτσο. Οἱ φοιτητὲς ἐργάσθηκαν, ὅπως ἀναφέρθηκε πιὸ πάνω, γιὰ τὴν κατάρτιση ἑνὸς ἐγχειριδίου γιὰ τοὺς ὑπευθύνους του Κέντρου σὲ βασικὲς διαστάσεις τοῦ γάμου καὶ τῆς οἰκογενείας. Ἀντάλλαξαν γνῶμες καὶ κατέληξαν σὲ δύο φυλλάδια ἀναγγελίας τοῦ Κέντρου, τὰ ὁποῖα καὶ τυπώθηκαν καὶ διανέμονται ἀκόμη. Νὰ σημειωθεῖ ὅτι τὸ Ἡμερολόγιον 2002 (ἕκτο στὴ σειρὰ) τῆς Ι. Μ. Φθιώτιδος ἦταν Ἀφιερωμένο στὴν Ὀρθόδοξη Ἑλληνικὴ Οἰκογένεια.

Θὰ ὑποστήριζα ὅτι ἡ δημιουργία τοῦ Κέντρου αὐτοῦ ἦταν μιὰ ἐπιτυχὴς ἀλλὰ καὶ εὔστοχος συνεργασία τῆς Ἱ. Μητροπόλεως μὲ τὸ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακῶν Σπουδῶν ποὺ διηύθυνα τότε τοῦ Τμήματος Κοινωνικῆς Θεολογίας. Δημιουργήθηκε μάλιστα καὶ εἰδικὴ σειρὰ τευχῶν τοῦ Κέντρου ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις τῆς Ι.Μ. Φθιώτιδος μὲ τὴν ἐπωνυμία «Γάμου Κοινωνία» (μέχρι τώρα τέσσερα). Τὰ τρία πρῶτα (1.Γάμος καὶ Οἰκογένεια στὸν ἱερὸ Χρυσόστομο, Λαμία 2008, 30 σ.  2. Τὰ πρῶτα βήματα στὸ γάμο: Δυσκολίες τῶν νέων ζευγαριῶν, Λαμία 2012, 40 σ. 3. Ὀρθόδοξη πνευματικὴ ζωὴ στὸ γάμο καὶ τὴν οἰκογένεια τοῦ 21ου αἰώνα, Λαμία 2014, 24 σ.) ἀποτύπωσαν ὁμιλίες μου πρὸς τοὺς συνεργάτες τοῦ Κέντρου. Τὸ τέταρτο συνιστᾷ μιὰ πρωτότυπη ἐφαρμογὴ τοῦ Δεκαλόγου στὴν πραγματικότητα τοῦ γάμου, γραμμένο ἀπὸ τὸν Διευθυντὴ τοῦ Κέντρου Τριαντάφυλλο Κ. Μπολτέτσο (4. Ὁ Δεκάλογος. Μιὰ διαφορετικὴ προσέγγιση, Λαμία 2016, 80 σ.).

 

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΗΜΕΡΙΔΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΣΥΣΚΕΨΕΙΣ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ

Ἀφετηρίες γιὰ γόνιμες συζητήσεις ὑπῆρξαν ἐπίσης Ἡμερίδες ἢ Διεπιστημονικὲς Συσκέψεις ποὺ ὀργανώνονταν ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Κατόπιν εἰσηγήσεώς μας ἐγένοντο ἀποδεκτὲς προτάσεις μας γιὰ τὴν συμμετοχὴ μεταπτυχιακῶν φοιτητῶν μας στὶς ἐκδηλώσεις αὐτές. Ἀνάλογη μάλιστα ἦταν καὶ ἡ προετοιμασία τῶν φοιτητῶν στὸ πλαίσιο τῶν μεταπτυχιακῶν μαθημάτων καὶ ἡ ἐνεργὸς συμμετοχή τους στὴν προετοιμασία τους. Ἔτσι, γιὰ τὴν Α΄ Διεπιστημονικὴ σύσκεψη τῆς Εἰδικῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Γάμου, Οἰκογενείας, Προστασίας τοῦ Παιδιοῦ καὶ Δημογραφικοῦ προβλήματος ἔγινε ὁλόκληρη συζήτηση γιὰ τὴ θεματική τῆς συσκέψεως καὶ κατατέθηκαν οἱ σχετικὲς προτάσεις. Ἀναφερόμαστε στὴν σύσκεψη ποὺ ἔγινε στὴν Ἀθήνα 13-14 Δεκεμβρίου 2002: Συζυγία καὶ Τεκνογονία (Πρακτικά, Ἀθῆναι 2008). Ἐνεργὸς ἦταν καὶ ἡ συμμετοχὴ στὴ Β’ Διεπιστημονικὴ Σύσκεψη τῆς ἴδιας Ἐπιτροπῆς ποὺ ἔγινε στὴν Πεντέλη 5-6 Νοεμβρίου 2004 μὲ θέμα: Γάμος καὶ Οἰκογένεια. Διαπιστώσεις καὶ Προοπτικὲς (Πρακτικά, Ἀθῆναι 2008). Κατόπιν ἐπισταμένης μελέτης τῶν εἰσηγήσεων συντάχθηκε κείμενο ποὺ κατέγραφε τὰ Πορίσματα τῆς συσκέψεως καὶ περιελήφθη στὰ πιὸ πάνω Πρακτικὰ (σ. 215-220).

 Ἀνάλογη ἦταν καὶ ἡ συμμετοχὴ σὲ Ἡμερίδες τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Θείας Λατρείας καὶ Ποιμαντικοῦ Ἔργου. Ἐνθυμοῦμαι, ὅτι στὸ πλαίσιο τοῦ μαθήματος «Ἀστικὴ Ποιμαντικὴ» οἱ φοιτητὲς εἶχαν ἐγκύψει στὰ ἐπιμέρους κεφάλαια τοῦ Ἐγχειριδίου ὀργάνωσης καὶ δράσης ποὺ ἀναφερόταν στὸ θέμα: Τὸ ἐνοριακὸ ποιμαντικὸ ἔργο στὴ σύγχρονη κοινωνία, πολὺ πρὶν τὴν ἔκδοσή του (Ἀθήνα 2007)  καὶ εἶχαν συμμετάσχει στὴν Ἡμερίδα τῆς Ἐπιτροπῆς στὴν Πεντέλη, 7 Ἰουνίου 2007 ἀφιερωμένη στὴν Ἀξιοποίηση τοῦ Ἐγχειριδίου ὀργάνωσης καὶ δράσης (Πρακτικά, Ἀθήνα 2008). Νὰ σημειωθεῖ, ὅτι ἀκόμη καὶ σήμερα φοιτητὲς μας προσκαλούμενοι λαμβάνουν μέρος σὲ διοργανούμενες ἀπὸ τὴν ἐν λόγῳ Ἐπιτροπὴ Ἡμερίδες καὶ τοὺς ἀποστέλλονται τὰ ἐκδιδόμενα Πρακτικά.

 

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΒΙΟΗΘΙΚΗ, ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ

Τὸ 2005 παρουσιάστηκαν τὰ ἀποτελέσματα μιᾶς ὁμαδικῆς ἐρευνητικῆς ἐργασίας ποὺ εἶχε ὡς θέμα της: «Βιοτεχνολογία καὶ Βιοηθικὴ στὸν Ἡμερήσιο Ἀθηναϊκὸ Τύπο» (Ἀθήνα 2005, 173 σ.). Τὴν ὅλη ἐργασία συντόνισε ὑπὸ τὴν καθοδήγησή μου ἡ κυρία Ἀριάδνη Σαραντουλάκου καὶ ἔλαβαν μέρος οἱ μεταπτυχιακοὶ φοιτητές: Ἀνδρομάχη Γεωργιάδη, Γεώργιος Σκλίας, Εἰρήνη Τερέζη, Ἐλευθερία Καλέργη, Ἐμμανουὴλ Τζάλας, Κωνσταντῖνος Τσαμουρᾶς, Νεκτάριος Παπαδόπουλος, π. Δημήτριος Μπελέσης, Ἀσημένια Κουρτεσάκη, Παρασκευὴ Ρεντζῆ καὶ Χρῆστος Στάικος. Πρόκειται γιὰ μιὰ συστηματικὴ καταγραφὴ ἄρθρων ἐφημερίδων, τὰ ὁποῖα ἀφοροῦν σὲ θέματα Βιοτεχνολογίας καὶ Βιοηθικῆς, ἡ ὁποία βοήθησε τοὺς φοιτητὲς νὰ διδαχθοῦν τὸν συγκεκριμένο τρόπο ἔρευνας καὶ ἀναζήτησης ἐπιστημονικῶν στοιχείων, μὲ ἀπώτερο στόχο τὴν τεκμηριωμένη καταγραφή τους καὶ τὴν ἐξαγωγὴ ὅσο τὸ δυνατὸν πιὸ ἀντικειμενικῶν συμπερασμάτων ποὺ ὁδηγοῦν στὴ γνώση καὶ τὴν ἐνημέρωση ὄχι μόνο μιᾶς μικρῆς συγκεκριμένης ὁμάδας ἀνθρώπων, ἀλλὰ καὶ τοῦ εὐρύτερου κοινωνικοῦ συνόλου. (Βλ. ἀναφορὰ γιὰ τὴν ἔρευνα στὸ περ. Ἐφημέριος, Ἰούνιος 2004, σ. 8-10). Ἡ ἐργασία ἔχει ἀναρτηθεῖ στο htpp://www.diapoimansi.gr.ereynes emmesa aspx .

Τὴν κατάληξη ὁμαδικῆς ἐργασίας εἶχαν καὶ οἱ ἐπιμέρους ἐργασίες (ὑπ’ ἀριθ. 44,45,46) τῶν Μαρίας Μακρῆ, Ἑλένης Φιλίππου,  Δημητρίου Ἀσημακόπουλου στὸ θέμα «Ἡ Ποιμαντική του Προσώπου», στὴν ὁποία ἀποτυπώνονται κατόπιν ἱστορικῆς ἀναδρομῆς οἱ ἔννοιες αὐτὲς μέχρι τὴν σημερινὴ ἀναζήτηση τῆς πρακτικῆς ἐφαρμογῆς τους. Ἡ ἐργασία αὐτὴ ἑνοποιημένη ἀποτελεῖται ἀπὸ 79 σελίδες καὶ ἡ τελικὴ διατύπωση καταγράφηκε τὸν Ἰούλιο τοῦ 2009. Στὴν ἴδια ἑνότητα ἀναφέρεται χωρὶς τελικὰ νὰ ἐνσωματωθεῖ καὶ ἡ ἐργασία τοῦ Δημητρίου Κτενᾶ (ὑπ’ ἀριθ. 43).

Τὸ μεγαλύτερο μέρος τῶν μεταπτυχιακῶν ἐργασιῶν (ἀτομικῶν καὶ ὁμαδικῶν) ἔχουν δημοσιευτεῖ στὸν ἱστότοπο «Διαποίμανση», τὸ Διαδικτυακό Κέντρο Ποιμαντικῶν Ἐρευνῶν, Μελετῶν καὶ Ἐφαρμογῶν (καρπὸς τῆς συνεργασίας μας μὲ ἀποφοίτους τοῦ Μεταπτυχιακοῦ μας Προγράμματος) καὶ συγκεκριμένα: http://www.diapoimansi.gr/metaptyxiaka.aspx .

 

Ἐπίβλεψη μεταπτυχιακῶν διπλωματικῶν ἐργασιῶν

Νὰ σημειωθεῖ ἐπίσης, ὅτι στὸ πλαίσιο τοῦ ΜΠΣ ἀνέλαβα τὴν ἐπίβλεψη μεταπτυχιακῶν διπλωματικῶν ἐργασιῶν, οἱ περισσότερες ἐκ τῶν ὁποίων βαθμολογήθηκαν μὲ «Ἄριστα». Ἀκολουθοῦν οἱ τίτλοι:

 

1.      Ὀργάνωση καὶ ζωὴ τῶν ἐνοριῶν τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν. Παρουσίαση καὶ ἀξιολόγηση ἐρευνητικῶν ἀποτελεσμάτων. 142 ἐνορίες συναντοῦν… τὸν 21ο  αἰώνα (Τριαντάφυλλος Μπολτέτσος, 2001, 61 σ. σύν δεδομένα ἔρευνας 24 σ.  ).

2.      Ἡ Παναγία ὡς συνεργὸς στὸ ποιμαντικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας μέσα ἀπὸ τὰ κείμενα τοῦ βιβλίου τῆς Παρακλητικῆς (Ὀκτώηχου) (Μαρία Πάνου, 2002, 91σ. συν παράρτημα 83 σ.).

3.      Οἱ κανόνες τῆς ἐν Γάγγρᾳ Συνόδου. Ποιμαντικὴ – Παιδαγωγικὴ προσέγγιση (ἀξιοποίηση) (Ἰωάννης  Μαρκότσης, 2004, 125 σ.).

4.      Σύγχρονη ἀστικὴ ὀρθόδοξη ἐνορία καὶ κοινωνικὴ διακονία (Ἀλέξανδρος-Ἀθανάσιος Ἀντωνίου, 2005, 109 σ.).

5.      Ποιμαντικὴ προετοιμασία τῶν νέων γιὰ τὸ γάμο καὶ τὴν οἰκογένεια στὶς ἀρχὲς τοῦ 21ου αἰώνα. Θεολογικές, κοινωνικές, ψυχολογικὲς προϋποθέσεις καὶ προοπτικὲς (Ἀνδρομάχη Γεωργιάδη, 2005, 149 σ.).

6.      Ἡ διάκριση ὡς ποιμαντικὴ ἀρετὴ στὸ συμβουλευτικὸ ἔργο σύγχρονων γερόντων (Σταμάτιος Ζούλας, 2006, 234 σ.)

7.      Εἰκόνα καὶ Ποιμαντικὴ Ἐπικοινωνία. Ἡ λειτουργία τῆς εἰκόνας στὰ ποιμαντικὰ κείμενα τοῦ περιοδικοῦ «Ἐφημέριος» ἀπὸ τῆς ἱδρύσεώς του μέχρι σήμερα: 1952-2007 (Γεώργιος Σκλίας, 2009,161 σ.).

8.      Ψυχαναγκασμοὶ καὶ πνευματικὴ ζωή. (Ὀρθόδοξη θεολογικὴ θεώρηση) (Παντελεήμων Κατζόλης), ὑπὸ κρίση.

9.      Πτυχὲς μιᾶς σύγχρονης συμβουλευτικῆς ποιμαντικῆς γάμου καὶ οἰκογενείας μὲ βάση τῆς Ἐπιστολὲς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου (Ἄννα Καπελέρη 160, σ.160).

10.  Ἡ Ἐπιστήμη τῆς Πληροφορικῆς στὸ Ποιμαντικὸ Ἔργο τῆς Ἐκκλησίας καὶ στὴ Θεολογικὴ Ἐκπαίδευση (π. Ἀθανάσιος Καλογήρου), ὑπὸ ἐπεξεργασία.

 

Μέχρι τώρα, ἐκ τῶν ἐγγεγραμμένων στὸ Πρόγραμμα κατέληξε στὴ λήψη διδακτορικοῦ διπλώματος ὁ Τριαντάφυλλος Μπολτέτσος μὲ τίτλο: Τὸ καινοδιαθηκικὸ πλαίσιο ἀσκήσεως τοῦ Ποιμαντικοῦ ἔργου τῆς Ἐκκλησίας στὸ βιβλίο τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων (2012, 331 σ.).

Ἐδῶ δὲν ἀναφέρομαι σὲ ἐπίβλεψη ἐκ μέρους μου διδακτορικῶν διατριβῶν ὑποψηφίων οἱ ὁποῖοι, ἀνεξάρτητα συμμετοχῆς τους στὸ μεταπτυχιακὸ  πρόγραμμα, ἐπεράτωσαν ἐπιτυχῶς τὴν διδακτορική τους διατριβή:  π. Ἀδαμάντιος Αὐγουστίδης (1997), π. Βασίλειος Θερμὸς (1997), Μαρία Βασιλειάδου (1998), Στέφανος Κουμαρόπουλος (2003), Ἀριάδνη Σαραντουλάκου (2007), π. Θεοφάνης Ραυτόπουλος (2009), π. Μελέτιος Κουράκλης (2016).

Ὁρισμένες ἐκ τῶν Μεταπτυχιακῶν ἐργασιῶν (Μάστερ καὶ Διδακτορικῶν) ἀνευρίσκονται στὸ: http://www.diapoimansi.gr/Μεταπτυχιακές%20Εργασίες.aspx

 

Ἐπιλεγόμενα

Στὸ τέλος αὐτῆς τῆς ἐπίπονης προσπάθειας καταγραφῆς στοιχείων ἀπὸ τὴν μακρὰν ἐμπλοκή μου στὸ Μεταπτυχιακὸ Πρόγραμμα Σπουδῶν τοῦ Τμήματος Κοινωνικῆς Θεολογίας «Ποιμαντικὴ Θεολογία καὶ Ἀγωγή», ὀφείλω νὰ εὐχαριστήσω ἀπό τὴ θέση αυτή τοὺς ἀγαπητοὺς φοιτητὲς καὶ φοιτήτριες καθὼς καὶ τοὺς συναδέλφους, ἀλλὰ καὶ τοὺς ὑπαλλήλους τοῦ διοικητικοῦ προσωπικοῦ, οἱ ὁποῖοι στάθηκαν ἀρωγοί, ὁ καθένας καὶ ἡ καθεμία μὲ τὸν τρόπο τους, στὸ δύσκολο ἔργο μιᾶς σὲ βάθος ἐργασίας γιὰ τὴν ἀπόκτηση ἐξειδικευμένων γνώσεων ἀλλὰ καὶ ἑνὸς ὑψηλοῦ ἐπιστημονικοῦ καὶ ἀκαδημαϊκοῦ ἤθους, ὅπως ἁρμόζει στὴν παράδοση τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καὶ τοῦ Τμήματος Κοινωνικῆς Θεολογίας, τὸ ὁποῖο ἐπιδιώκει κοινωνία καὶ ἐπι-κοινωνία πρὸς ὅλους ἐκείνους ποὺ συν-αγωνίζονται γιὰ τὴν ἐπίτευξη τῶν ὑψηλῶν στόχων τοῦ Ἑλληνικοῦ Πανεπιστημίου.

 

Μεταπτυχιακοὶ φοιτητὲς τῶν  ἐτῶν 2001-2002

Ἂν παραλείψαμε κάποιους ἢ κάτι σημαντικὸ ὀφείλουμε νὰ ζητήσουμε εἰλικρινὰ συγγνώμη. Ἐκεῖνο ποὺ θέλουμε νὰ ἐκφράσουμε ἀπὸ τὴν θέση αὐτὴ εἶναι ἡ εὐγνωμοσύνη μας γιὰ τὴν ἀποκτηθεῖσα ἐμπειρία ἀπὸ ἕνα κοινὸ ἀγώνα γιὰ τὴν ἐπιστημονικὴ καὶ ὅποια ἄλλη ἀλήθεια ποὺ μᾶς συνεῖχε στὴ διάρκεια αὐτῶν τῶν χρόνων. Μᾶς ἱκανοποιεῖ ἡ ἀποτίμηση τοῦ ἔργου ἀπὸ ὅλους ἐκείνους ποὺ συμμετεῖχαν στὴν κοινὴ αὐτὴ προσπάθεια, ὅπως ἔχει ἀποτυπωθεῖ σὲ καταγραφὲς ἐντυπώσεων στὸ τέλος τῶν ἑξαμήνων. Αὐτὲς μας ἐνισχῦουν στὸ νὰ συνεχίσουμε νὰ συνεργαζόμαστε μὲ πολλὲς καὶ πολλοὺς ἀκόμη καὶ τώρα. Νὰ ἀνοιγόμαστε μάλιστα σὲ κοινοὺς στόχους καὶ προσπάθειες. Ἕνας ἀπὸ τοὺς φανεροὺς καρποὺς αὐτοῦ του ἀνοίγματος εἶναι καὶ ἡ δημιουργία τοῦ Διαδικτυακοῦ Κέντρου Ποιμαντικῶν Ἐρευνῶν, Μελετῶν καὶ Ἐφαρμογῶν (www.diapoimansi.gr), τή διαχείριση καὶ τὸν ἐμπλουτισμὸ τοῦ ὂποίου ἔχει ἀναλάβει παραδειγματικά ὁ μεταπτυχιακός μας Γεώργιος Σκλίας (M.Th.). Στὸν ἱστότοπο βρίσκουν τὴ θέση τους πολλὲς ἀπὸ τὶς ἀναφερθεῖσες ἐργασίες ἀλλὰ καὶ πρόσφατες  συν-εργασίες. 

* Κάθε κείμενο που δημοσιεύεται στο InDeep Analysis εκφράζει και βαραίνει αποκλειστικά τον συντάκτη του. Οι αναλύσεις που δημοσιεύονται δεν συνιστούν συμβουλές για οποιουδήποτε είδους δραστηριότητα. Το InDeep Analysis δεν δεσμεύεται από τις πληροφορίες, τις απόψεις και τις αναλύσεις που δημοσιεύονται στην ψηφιακή πλατφόρμα του, και δεν φέρει απολύτως καμία ευθύνη για αυτές.

www.YouGoCulture.com

Online διαδραστική πλατφόρμα προβολής του πολιτισμού των Ελλήνων σε ολόκληρο τον κόσμο.

Μπες στο www.act4Greece.gr Επίλεξε τη ∆ράση YOU GO CULTURE

Κάνε τη δωρεά σου με ένα κλικ στο

ΘΕΛΩ ΝΑ ΠΡΟΣΦΕΡΩ

ή με απ’ ευθείας κατάθεση ή μέσω internet, phone και mobile banking.

Πρόγραμμα Crowdfunding

Εξειδικευμένη γνώση με το κύρος του Πανεπιστημίου Αθηνών

E-Learning Προγράμματα

empty
no results