ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ

Ο Τίμοθι Σνάιντερ, καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Yale, είναι γνωστός για την ενασχόλησή του με τις εξελίξεις στην Ευρώπη αλλά και την ανησυχία του για την άνοδο του λαϊκισμού και της Ακροδεξιάς σε βαθμό που να μη θεωρείται πια η δημοκρατία δεδομένη. Τα βιβλία του έχουν κερδίσει πολλές θετικές κριτικές και βραβεία για την πολιτική σκέψη.

Το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών έδωσε στον καθηγητή το ερέθισμα για τη συγγραφή ενός σύντομου αλλά νοηματικά πυκνού βιβλίου με τίτλο: «Απέναντι στην τυραννία: 20 μαθήματα από τον 20ό αιώνα». Στα είκοσι αυτά μαθήματα διδάσκει πώς ο άνθρωπος ως άτομο και όλοι μαζί οι άνθρωποι ως κοινωνία μπορούν να αποφύγουν την τυραννία. Στόχος του είναι η περιφρούρηση της δημοκρατίας, η οποία εξασφαλίζεται, κατά τη γνώμη του, κυρίως από τους ενημερωμένους και ενεργούς πολίτες.

Στο πρώτο μάθημα με θέμα: «Μην υπακούετε εκ των προτέρων» ο ιστορικός προετοιμάζει τον πολίτη για τη στάση που πρέπει να τηρήσει απέναντι σε αυταρχικά καθεστώτα λέγοντας: «Τείνουμε να υπακούμε προκαταβολικά στους κανόνες, γιατί στο 99% των περιπτώσεων αυτό είναι το σωστό. Ωστόσο, υπάρχουν στιγμές που οι κανόνες αλλάζουν δραματικά. Ενστικτωδώς η τάση μας είναι να προσαρμοστούμε. Αλλά πρέπει κανείς να έχει την πολιτική σύνεση να αναγνωρίσει αυτές τις στιγμές και πολύ συνειδητά να μην προσαρμοστεί. Αυτό είναι πολύ κρίσιμο, γιατί κάποια πράγματα, από τη στιγμή που θα συμβούν, παύουν να είναι αναστρέψιμα». Θεωρεί, λοιπόν, ο καθηγητής ότι είναι στο χέρι του πολίτη να αντισταθεί όταν η δημοκρατία κινδυνεύει, και για να είναι ελεύθερος πρέπει να είναι πρόθυμος να κάνει πράγματα που θα τον ξεχωρίσουν από την πλειοψηφία. Εξάλλου αναφέρει ότι αυτό κάνουν ήδη ορισμένοι συμπολίτες του στους χώρους εργασίας τους εξαιτίας της διακυβέρνησης Τραμπ. Η κρίση στις Η.Π.Α και την Ευρώπη, κατά την άποψή του, δεν αφορά τη μια ή την άλλη εκλογική αναμέτρηση, αλλά τη σχέση ανάμεσα στο άτομο και την εξουσία και έχει να κάνει με το ποιος είναι υπεύθυνος, γιατί και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού υπάρχει κρίση υπευθυνότητας. Η θέση αυτή του Σνάιντερ παραπέμπει στην αντίστοιχη  του νέου Προέδρου της Γαλλίας Ε. Μακρόν, όταν  στον λόγο του αμέσως μετά την εκλογική νίκη έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην έννοια της υπευθυνότητας για την πολιτική που οραματίζεται.

Ο καθηγητής διδάσκει επίσης ότι την υπευθυνότητα αυτή οφείλει να έχουν όχι μόνον αυτοί που έχουν την εξουσία αλλά όλοι οι πολίτες και όχι ο λαός ως αφηρημένη έννοια. Και εξηγεί την επισήμανσή του λέγοντας ότι στην εποχή μας συνηθίζεται η αντικατάσταση ορισμένων λέξεων κατά το δοκούν των κυβερνώντων. Έτσι ο Τραμπ χρησιμοποιώντας τη λέξη «λαός» ουσιαστικά αναφέρεται στους λευκούς. Ο λαός στις περισσότερες γλώσσες χρησιμοποιείται στον ενικό σαν να είναι κάτι ενιαίο, και υπάρχει η ψευδαίσθηση ότι εάν ο λαός εκλέξει τον σωστό ηγέτη, όλα θα πάνε καλά.

Στο βιβλίο του Σνάιντερ τονίζεται ιδιαίτερα η σημασία της αντικειμενικής αλήθειας, της αλήθειας που επαληθεύεται. «Η ιδέα ότι ένα γεγονός μπορεί κανείς να το αφηγηθεί με όσους τρόπους θέλει και ότι όλες οι αφηγήσεις είναι ισότιμες, είναι θέση φασιστική. Διότι, για να έχουμε φιλελεύθερη δημοκρατία πρέπει να συμφωνούμε ότι υπάρχουν τα γεγονότα. Σε αυτά βασιζόμαστε για να συζητήσουμε  με επιχειρήματα. Αλλιώς δεν μπορούμε να επικοινωνήσουμε και καταλήγουμε απομονωμένες μονάδες».

Στο νου μου μοιραία έρχονται τα πολιτικά αφηγήματα, success story και άλλα δημιουργήματα της φαντασίας των σύγχρονων πολιτικών!

Επαναστατικό, λοιπόν, το βιβλίο του Σνάιντερ.

Ναι, επαναστατικό, όταν κινδυνεύει η Δημοκρατία!

Στέλλα Πριόβολου, Ομ. Καθηγήτρια

Ειδική Γραμματέας του Σώματος Ομοτίμων Καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών