ΔΥΣΚΟΛΟ 2016

Τα τελευταία χρόνια, και μέχρι τους πρώτους τέσσερις μήνες του 2015 διατηρούσα την αισιοδοξία μου για την πορεία της οικονομίας. Ήμασταν σε δύο μνημόνια, κάποια στιγμή θα βγαίναμε και, σιγά – σιγά, σε ένα βάθος χρόνου, θα απορροφούσαμε την ανεργία που έχει δημιουργηθεί. Από το τρίτο τρίμηνο του 2015 και μετά έγιναν απίστευτα πράματα που μας οδήγησαν σε ουσιαστική απώλεια χρόνου.

Παρόλα αυτά πάρθηκε η απόφαση να προσαρμοστούμε στη σχέση με τους εταίρους και να προσπαθήσουμε να ολοκληρώσουμε το Γ΄ Μνημόνιο. Όμως αυτό γίνεται υπό την πίεση των γεγονότων, των υποχρεώσεων και του χρόνου. Ουσιαστικά αυτή η προσαρμογή γίνεται «χωρίς φρένα». Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο χειρισμός στο ζήτημα των τραπεζών και τις άφιξης των distress funds για τα μη εξυπηρετούμενα επιχειρηματικά δάνεια. Τι θα προκύψει από αυτή τη διαδικασία; Θα προκύψει μία μείωση της μόχλευσης του τραπεζικού τομέα και μία διαδικασία βαριάς αναδιάρθρωσης του επιχειρηματικού τομέα με μοναδικό κριτήριο τη δυνατότητα ανάκτησης μέρους του κόστους απόκτησης των περιουσιακών στοιχείων από τις τράπεζες. Εάν δηλαδή μία εταιρεία έχει πληρώσει σε μία τράπεζα το 15% της αξίας ενός κόκκινου δανείου και κατορθώσει να πουλήσει ορισμένα από τα υποθηκευμένα περιουσιακά (π.χ. ακίνητα επιχείρησης) στοιχεία στο 20% θα κερδίσει 5% από την πράξη αυτή αγνοώντας την αξία της επιχείρησης ως επιχείρηση που παράγει απασχόληση κ.τ.λ. Ποιο είναι το όφελος για την εθνική οικονομία; Η μείωση του χρεωστικού βάρους των τραπεζών και η επανεκκίνησή τους λόγω αναδιάρθρωσης χρεών, μέρους μόνο του υπερχρεωμένου επιχειρηματικού τομέα. Βλέπουμε δηλαδή ότι στο βάθος (και μάλιστα όχι πολύ βάθος) της σκέψης των ιθυνόντων υπάρχει η πεποίθηση ότι η αγορά θα λύσει το πρόβλημα της υπερχρέωσης κατά τον πλέον ορθολογικό τρόπο. Αυτό όμως θα μπορούσε να ισχύσει όταν υπάρχουν σοβαρές ρυθμιστικές αρχές και όχι αποδυναμωμένες όπως στην περίπτωσή μας. Έτσι, παραδείγματος χάριν, από τη διαδικασία αυτή θα έπρεπε να εξαιρεθούν ορισμένες στρατηγικές επιχειρηματικές δραστηριότητες, θα έμπαιναν ορισμένοι κανόνες για την αναδιάρθρωση επιχειρηματικών μονάδων κ.λπ.

Πού οφείλεται το ότι οι κόκκινες γραμμές έχουν ξεθωριάσει; Εκτός της διοικητικής απειρίας που μερικές φορές είναι κρίσιμη, πάνω απ’ όλα υπάρχει μία σοβαρή μεταβολή στο πολιτικό σκηνικό των διαπραγματεύσεων: Όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις είχαν ένα φρένο στο τι μπορούσαν να παραχωρήσουν και στο τι μπορούσαν να δεχθούν: θα ερχόταν ο Σύριζα. Αυτό δεν υπάρχει πια! Άρα και οι δύο πλευρές έχουν μπει σε ένα vertigo αποφάσεων διοίκησης της οικονομίας που δεν έχει αναπτυξιακό χαρακτήρα (η ανάπτυξη είναι δύσκολή ενώ η εντολή περικοπών εύκολη) και αντιθέτως έχουν έντονο φιλελεύθερο χαρακτήρα.

Αυτό λοιπόν το vertigo το αντιλαμβάνεται η κυβερνητική ηγεσία και αισθάνεται την ανάγκη να αναπτύξει αντίδοτα στον πολιτικά τοξικό φιλελευθερισμό. Έτσι διαμορφώνονται οι δύο σημαντικοί κίνδυνοι για το 2016. Δηλαδή σε αντίβαρο των διαφόρων επιμέρους παραχωρήσεων να αναπτυχθούν προβληματικές πολιτικές επιλογές όπως η ρύθμιση του χρέους και η ριζική αναμόρφωση του ασφαλιστικού καθώς και η άρνηση συμμετοχής του IMF στο Γ΄ Πρόγραμμα. Βεβαίως, εάν και οι δύο αυτές μείζονες πολιτικές επιλογές μπορούσαν να επιτευχθούν χωρίς υπέρμετρο κόστος, δε θα υπήρχαν πολλές αντιρρήσεις. Στην πραγματικότητα όμως τα πράγματα θα εξελιχθούν εξαιρετικά περίπλοκα.

Το ζήτημα της μείωσης του χρέους θα συνοδευτεί από επιπλέον σημαντικές απαιτήσεις προσαρμογής (πέραν αυτών που απαιτεί το Γ΄ Μνημόνιο), ενώ η ριζική αναμόρφωση του ασφαλιστικού σε κοινωνική απόγνωση.

Στα ζητήματα αυτά, η γνώμη μας είναι απλή: Να γίνουν μεταρρυθμίσεις στο ασφαλιστικό, όσο είναι απαραίτητες από το Γ΄ Μνημόνιο. Ριζική αναμόρφωση με 24% ανεργία είναι αυτοκτονικό. Η πολιτική ενέργεια που θα καταναλωθεί για την έξοδο του IMF θα είναι τεράστια. Τα οφέλη παντελώς άγνωστα. Η άποψη ότι μόνοι τους οι Ευρωπαίοι θα είναι φιλικότεροι συνομιλητές είναι πλήρως αθεμελίωτη. Εξάλλου, γιατί να κάνουμε στο IMF συνεχώς δώρα απαλλαγής από τις υποχρεώσεις του;

Ένα παράλληλο πρόγραμμα θα μπορούσε να αντισταθμίσει τις παραπάνω αρνητικές επιπτώσεις από τις δύο μείζονες πολιτικές επιλογές. Θα το επιτύχει σε μικρό βαθμό. Πιστεύουμε ότι το καλύτερο παράλληλο πρόγραμμα είναι η τήρηση των τωρινών υποχρεώσεων που έχουμε υπογράψει. Για να φύγουν κάποια μέρα αυτά τα καλοντυμένα κλιμάκια υπαλλήλων ελέγχου από την Ελλάδα και να μη μας μείνουν μέχρι το 2032.

Πρέπει να γίνει επιτέλους αντιληπτό από την πολιτική ηγεσία όλου του φάσματος, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρώπη, ότι τα μνημόνια δεν πρέπει να αποτελούν τρόπο διακυβέρνησης των κοινωνιών, όχι διότι αυτό που θεωρητικά πρεσβεύουν, δηλαδή την ενσωμάτωση στην παγκόσμια οικονομική τάξη (που είναι βέβαια κάτι επώδυνο, αλλά απολύτως απαραίτητο) είναι λάθος, αλλά διότι αφαιρούν με τρόπο διοικητικό τη δυνατότητα άρα και ικανότητα διακυβέρνησης από την ίδια την κοινωνία (δημοκρατία). Όταν η κοινωνική ιδιοκτησία και αυτενέργεια αντικαθίστανται από τον αυταρχισμό χωρίς παράλληλα να συνοδεύεται από μεγέθυνση της ευημερίας προκαλούνται σοβαρές μεσομακροπρόθεσμες στρεβλώσεις στην πολιτική, στην κοινωνία και στην οικονομία.

Συμπερασματικά, ας μην οδηγηθούμε ξανά σε μία ιδιόρρυθμη σύγκρουση με τους πιστωτές που θα αυξήσει ξανά την αβεβαιότητα. Ας γίνει, επιτέλους, κατανοητό ότι εάν δεν εξασφαλίσουμε σε μεσοπρόθεσμη βάση την εμπιστοσύνη των ιδιωτικών κεφαλαίων για να αρχίσουν να επανεισρέουν στη χώρα σε μεγάλες ποσότητες, δύσκολα θα δούμε σοβαρούς ρυθμούς μεγέθυνσης της οικονομίας.