ΠΕΡΙ ΚΛΑΣΙΚΟΥ ΓΥΜΝΟΥ

Κάθε αναφορά στην αρχαία Ελλάδα δεν μπορεί παρά να περιέχει εικόνες γυμνών αγαλμάτων. Τι είναι όμως αυτό που κάνει την ελληνική γυμνότητα «κλασική»; Για τον Θουκυδίδη, οι γυμνικοί αγώνες των Ελλήνων ήταν ένδειξη πολιτισμικής εξέλιξης και διάκρισης εναντίον των βαρβάρων. Στο γυμνάσιο, στην παλαίστρα, αλλά και στο φαντασιακό πεδίο της μάχης (διότι προφανώς οι Έλληνες δεν μάχονταν γυμνοί, αντίθετα με τις καλλιτεχνικές τους απεικονίσεις) οι Έλληνες άνδρες επεδείκνυαν τη ρώμη, την παιδεία, αλλά πρωτίστως την καλή καταγωγή τους, καθώς η γυμνότητα στην ελληνική τέχνη, ιδίως κατά την Αρχαϊκή περίοδο, λειτουργεί κυρίως ως φορέας του αριστοκρατικού ιδεώδους.

Η αρχαιοελληνική γυμνότητα μάς είναι σήμερα οικεία, αν και το γυμνό δεν αποτελεί κομμάτι της δικής μας καθημερινότητας με τον τρόπο που γινόταν στην αρχαιότητα. Το κλασικό γυμνό – «ηρωικό» ή «εξιδανικευμένο» – έχει παραδόξως αναγορευτεί σε παγκόσμιο σύμβολο της ανθρώπινης κατάστασης, ένδειξη σωματικής ρώμης, δύναμης και ομορφιάς, αλλά και σύμβολο της ανθρώπινης (ανδρικής όσο και γυναικείας) ικανότητας να κατακτήσει την αιωνιότητα. Και αυτό είναι παράδοξο γιατί στην αρχαιότητα το γυμνό δεν ήταν θέμα αισθητικής, αλλά κοινωνικής αντίληψης.

Η ελληνική γυμνότητα επινοήθηκε με σκοπό να οργανώσει μια συγκεκριμένη ιεραρχία τόσο των φυλών όσο και των φύλων: σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, μόνον το ανδρικό φύλο διαθέτει σωματική θερμική ισορροπία· οι γυναίκες θεωρούνταν σωματικά και πνευματικά ασταθή πλάσματα (και ως εκ τούτου κατώτερες των ανδρών). Η ανδρική γυμνότητα, ως εκ τούτου, εκφράζει έναν εξιδανικευμένο, αθάνατο εαυτό· η γυναικεία, από την άλλη μεριά, αποτελεί ένδειξη αδυναμίας, παθητικότητας, και συχνά ανηθικότητας. Τα γυμνά σώματα των μουσείων μας δημιουργήθηκαν ως εργαλεία διάκρισης και αποκλεισμού – ποιος μπορεί να απαθανατιστεί ως κούρος και ποιος, και προφανώς ποια, όχι – και λειτουργούν ως φορείς ενός λόγου κανονιστικού, τον οποίο η σημερινή μας κοινωνία απορρίπτει. Ή μήπως όχι;