Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ: Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΚΡΟΔΕΞΙΑΣ

Από το 2008 και μετά συντελείται στην Ευρώπη η μεγαλύτερη οικονομική κρίση μεταπολεμικά. Το χάσμα μεταξύ του που βρίσκεται η ευρωπαϊκή οικονομία και του που θα είχε φθάσει εάν δεν ξεσπούσε η κρίση χρέους, εξακολουθεί να διευρύνεται. Η χαμένη πενταετία εξελίσσεται σε χαμένη δεκαετία.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κρίση δεν οφείλεται σε μια ή και περισσότερες οικονομίες, για παράδειγμα λόγω των οικονομικών προβλημάτων της Ελλάδας, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας ή της Ιρλανδίας. Απλά, οι μεγάλες οικονομίες δεν επλήγησαν λόγω της οικονομικής και πολιτικής ισχύος τους και της έλλειψης διαρθρωτικών προβλημάτων. Δεν παύουν όμως τα προβλήματα να υπάρχουν σε όλη την Ευρώπη και να ζητούν μια συνολική λύση. Η λύση που έχει επιλεγεί, αυτή των πολιτικών λιτότητας, έχει καταστρέψει την κοινωνική συνοχή και την αντοχή των κοινωνιών που πλήττονται από τις υφεσιακές συνθήκες. Εάν η λιτότητα δεν υποχωρήσει και η δομή της Ευρωζώνης δεν αναδιαμορφωθεί, τότε δεν πρόκειται να επέλθει ανάπτυξη.

Οι παραπάνω εξελίξεις έχουν οδηγήσει σε αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό και έχουν οδηγήσει σε δύο κατευθύνσεις τους Ευρωπαίους πολίτες, οι οποίοι θέλουν να δουν μια εναλλακτική διαδρομή προς το μέλλον των οικονομιών τους. Από τη μια μεριά παρατηρείται ένα ξέσπασμα προς την Αριστερά και από την άλλη μεριά ένα ξέσπασμα προς την Ακροδεξιά, το σκοταδισμό και τον εθνικισμό.

Ας δούμε όμως τα δύο αυτά «ξεσπάσματα» λίγο πιο λεπτομερώς.

Στις αρχές του 2014 -πριν τις Ευρωεκλογές- τα βασικά δεδομένα για την Ευρωπαϊκή Αριστερά ήταν τα εξής:

α) αναμονή ότι ειδικά στις χώρες του Νότου τα ποσοστά της θα μεγαλώσουν πολύ,

β) ότι θα υπάρξουν εκπλήξεις και σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης, και

γ) ότι η υποψηφιότητα του Αλέξη Τσίπρα θα συμβάλλει τα μέγιστα στο αποτέλεσμα των ευρωεκλογών του 2014 για το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς.

Τελικά, η Ευρωπαϊκή Αριστερά κατάφερε να βελτιώσει το ποσοστό της στις Ευρωεκλογές από 4,57% το 2009 σε 6,92% το 2014. Η θέση του κόμματος είναι ότι οι λαοί στην Ευρώπη ξαναστρέφονται στην Αριστερά για τη ρήξη με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές λιτότητας τις οποίες προωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με τη βοήθεια της Γερμανίας, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.  

Το Διάγραμμα 1 παρουσιάζει τα κόμματα - μέλη της Ευρωπαϊκής Αριστεράς σε ευρωπαϊκές χώρες, τα οποία είτε βελτίωσαν τα ποσοστά τους κατά τις τελευταίες δύο αναμετρήσεις είτε λαμβάνουν σημαντικά εκλογικά ποσοστά στις χώρες τους.

Διάγραμμα 1. Μεταβολή στη συγκέντρωση ψήφου προς κόμματα της Ευρωπαϊκής αριστεράς κατά τις τελευταίες δύο εκλογικές αναμετρήσεις, ανά χώρα.

_{Πηγή: Τα αποτελέσματα των εκλογικών αναμετρήσεων προέρχονται από το site: http://www.parties-and-elections.eu/}

Σημειώσεις: 1) Παρουσιάζονται μόνο οι χώρες στις οποίες παρατηρείται ένα αξιοπρόσεχτο ποσοστό ψήφων προς κόμματα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς.

2) Για την Ελλάδα τα στοιχεία δεν αφορούν σε δύο συνεχείς αναμετρήσεις αλλά σε στοιχεία για την εκλογική αναμέτρηση του 2009 και αυτή του 2015.

Μετά τη σημαντική δυναμική που αποκόμισε από τις Ευρωεκλογές του 2014, στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015, ο ΣΥΡΙΖΑ έγινε το πρώτο ευρωπαϊκό κόμμα κατά της λιτότητας, το οποίο κυβερνά σε χώρα-μέλος της Ευρωζώνης, σπάζοντας ταυτόχρονα ένα δικομματισμό που κυριαρχούσε στην Ελλάδα για τέσσερις ολόκληρες δεκαετίες (Διάγραμμα 2).

Διάγραμμα 2. Η άνοδος της Αριστεράς στην Ελλάδα.

_{Πηγή: Δημοσκόπηση της ALCO (για την εφημερίδα «Πρώτο Θέμα»).}

Η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ και ο σχηματισμός κυβέρνησης της Αριστεράς στην Ελλάδα έδωσε τεράστια ώθηση στην Ισπανική Αριστερά που έχει κάνει ήδη μεγάλα βήματα (Διάγραμμα 2). Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ και των Podemos, δείχνει ότι υπάρχει μεγάλη ζήτηση για εναλλακτική πολιτική στρατηγική, ιδίως σε χώρες με εφαρμογή πολιτικών λιτότητας.

Διάγραμμα 3. Η άνοδος της Αριστεράς στην Ισπανία.

_{Πηγή: Εταιρία δημοσκοπήσεων Metroscopia για την El País 6 Φεβρουαρίου 2015).}

Το κίνημα Podemos, που προέρχεται από το κίνημα των «Αγανακτισμένων» της Ισπανίας, από το Νοέμβριο του 2014 και έπειτα έχει σχεδόν τριπλασιάσει τα ποσοστά του, σε αντίθεση με τα μέχρι πρότινος δύο μεγάλα κόμματα - το κυβερνών Λαϊκό Κόμμα (PP) και η αξιωματική αντιπολίτευση του Σοσιαλιστικού Κόμματος (PSOE).

Στην αντίπερα όχθη, παρατηρείται μια εντελώς διαφορετική αντίδραση των πολιτών στις οικονομικές εξελίξεις στην Ευρώπη, από επίσης σημαντικές ομάδες πληθυσμού. Η αντίδραση αυτή εκφράζεται μέσα από το ρατσισμό και την ξενοφοβία και πιο συγκεκριμένα μέσω της στήριξης κομμάτων της Ακροδεξιάς.

Μάλιστα, η εκλογική δύναμη των κομμάτων της Ακροδεξιάς έχει ενισχυθεί σημαντικά τα τελευταία έτη στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιο συγκεκριμένα, οι Ευρωεκλογές του 2014, οδήγησαν σε πρωτιά του UKIP στη Μ. Βρετανία (με 26,77%), πρωτιά του FN στη Γαλλία (με 24,86%) και υψηλά ποσοστά των αντίστοιχων κομμάτων στην Ελλάδα (ΧΑ) (τρίτο κόμμα με 9,39%), στη Φινλανδία (PS) (τρίτο κόμμα με 12,9%), στην Ολλανδία (PVV) (τρίτο κόμμα με 13,32%) και στην Ιταλία (LN) (τέταρτο κόμμα με 6,15%)

Χαρακτηριστικό είναι το Διάγραμμα 4, το οποίο παρουσιάζει ένα θερμικό χάρτη της Ευρώπης, ο οποίος δείχνει τα ποσοστά που είχαν συγκεντρώσει Ακροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη έως και το 2012, καθώς και τους εκλεγμένους βουλευτές, ανά χώρα.  

Διάγραμμα 4. Εκλογική δύναμη Ακροδεξιών κομμάτων στην τελευταία εκλογική αναμέτρηση (έως το 2012).

_{Πηγή: Εφημερίδα Figaro (2012).}

Σημείωση: Οι αριθμοί μέσα στις χώρες αφορούν στον αριθμό των εκλεγμένων βουλευτών.

Ταυτόχρονα, η εκλογική δύναμη των Ακροδεξιών κομμάτων έχει μεγαλώσει σε πολλές από τις ευρωπαϊκές χώρες κατά τις τελευταίες δύο εκλογικές αναμετρήσεις (Διάγραμμα 5).   

Διάγραμμα 5. Μεταβολή στη συγκέντρωση ψήφου προς ακροδεξιά κόμματα κατά τις τελευταίες δύο εκλογικές αναμετρήσεις, ανά χώρα.

_{Πηγή: Τα αποτελέσματα των εκλογικών αναμετρήσεων προέρχονται από το site: http://www.parties-and-elections.eu/}

Σημειώσεις: 1) Παρουσιάζονται μόνο οι χώρες στις οποίες παρατηρείται ένα αξιοπρόσεχτο ποσοστό ψήφων προς ακροδεξιά κόμματα.

2) Για την Ελλάδα τα στοιχεία δεν αφορούν σε δύο συνεχείς αναμετρήσεις αλλά σε στοιχεία για την εκλογική αναμέτρηση του 2009 και αυτή του 2015.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εκλογική άνοδος των κομμάτων αυτών, κυρίως στις Σκανδιναβικές χώρες, δεν οφείλεται προφανώς στις πολιτικές λιτότητες που εφαρμόζονται στην Ευρώπη, αλλά κυρίως στο φόβο αλλοίωσης του έθνους εξαιτίας της μετανάστευσης.

Η άνοδος του εξτρεμισμού σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Αυστρία, η Ουγγαρία, η Σουηδία, η Φινλανδία, η Δανία και η Γαλλία, είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, αφού αποτελεί σημαντική απειλή για τη δημοκρατική διακυβέρνηση των χωρών και υπάρχει ο φόβος για «εντάσεις και πολιτικές αναταραχές» εάν η άνοδος αυτή δεν ελεγχθεί. Το μοναδικό σημείο ανακούφισης έγκειται στο γεγονός ότι παρατηρείται υποχώρηση της δύναμης Ακροδεξιών κομμάτων σε χώρες στις οποίες στο παρελθόν ο δεξιός εξτρεμισμός είχε αξιοπρόσεχτη παρουσία, όπως στην Ιταλία, την Ολλανδία και τη Νορβηγία.

Η μεγάλη άνοδος της ακροδεξιάς στην Ελλάδα, από το 2012 και μετά, αφορά σε ένα σύνολο αιτιών και όχι απαραίτητα μόνο στην τρέχουσα οικονομική κρίση και στις πολιτικές λιτότητας (Διάγραμμα 6). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι, δεν παρατηρήθηκε άνοδος Ακροδεξιών κομμάτων σε χώρες όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία οι οποίες επίσης δοκιμάζονται από την κρίση.

Διάγραμμα 6. Εκτίμηση εκλογικής επιρροής της Χρυσής Αυγής (Μαρ 2011 – Ιουν 2013).

_{Πηγή: Public Issue.}

Μέχρι σήμερα κεντροδεξιές και κεντροαριστερές κυβερνήσεις στην Ευρώπη είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν μια πολιτική η οποία ήταν «σχετικά» κοινά αποδεκτή ως αποτέλεσμα της μακροχρόνιας διακυβέρνησης αντίστοιχων δυνάμεων σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Ωστόσο, μέσα από λάθη διακυβέρνησης αλλά και υπολογισμών, κατάφεραν να πέσουν μέσα στο φαύλο κύκλο της λιτότητας ο οποίος υπονομεύει την κοινωνική συνοχή και τα λαϊκά στρώματα των κοινωνιών. Αποτέλεσμα είναι -εν μέσω των πολλαπλών πιέσεων- η γέννηση άλλων δυνάμεων, όπως αυτές της Αριστεράς και της Ακροδεξιάς.

Ας ελπίσουμε σύντομα η Ακροδεξιά να σταματήσει να ενδυναμώνεται και να αρχίσει να απομειώνεται η δύναμή της. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να επέλθει μια ομαλοποίηση των οικονομικών συνθηκών, να μειωθεί η αβεβαιότητα και να επανέλθει η εμπιστοσύνη στις κοινωνίες. Το αν η Ευρωπαϊκή Αριστερά θα είναι σε θέση να το πετύχει αυτό, θα κριθεί μεσοπρόθεσμα. Πάντως, οι όποιοι χειρισμοί -από όλες τις πλευρές- θα πρέπει να είναι λεπτοί και ακριβείς και όλοι να σκέφτονται με ένα «κοινό» Ευρωπαϊκό μυαλό, μέσα σε μια κοινή νομισματική ένωση και εξυπηρετώντας κοινούς στόχους, ώστε να μη γίνονται επικίνδυνοι. Δε θα πρέπει να προβάλλεται το ατομικό συμφέρον. Εξάλλου αυτή δεν είναι η έννοια της οικονομικής ένωσης;