CAPITAL CONTROLS ΚΑΙ ΑΕΠ

Η ελληνική οικονομία παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει παρουσιάζει αξιοθαύμαστη αντοχή που οδηγεί σε εύλογα ερωτήματα από δημοσιογράφους[1]. Το σημείωμα αυτό εξηγεί ορισμένους από τους λόγους:

Το Διάγραμμα 1 παρουσιάζει ένα μοντέλο μιας υποθετικής οικονομίας το οποίο βασίζεται στις εξής παραδοχές:

 α) Η κατανάλωση (δημόσια και ιδιωτική), οι κρατικές δαπάνες και οι επενδύσεις παραμένουν σταθερές, καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάλυσης,

 β) Οι εισαγωγές και οι εξαγωγές εξελίσσονται ως εξής:

 i) Oι εισαγωγές είναι μεγαλύτερες από τις εξαγωγές κατά τη χρονική στιγμή έναρξης της ανάλυσης,

ii) Οι εισαγωγές είναι μικρότερες από τις εξαγωγές κατά τη χρονική στιγμή λήξης της ανάλυσης, και

iii) Οι εισαγωγές και οι εξαγωγές μειώνονται συνεχώς καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάλυσης, με τις εισαγωγές να μειώνονται συνολικά περισσότερο από τις εξαγωγές.

Ως αποτέλεσμα των παραπάνω σε μια τέτοια υποθετική οικονομία παρατηρούμε ότι αυξάνεται συνεχώς ο ρυθμός μεγέθυνσης της οικονομίας. Πιο συγκεκριμένα, ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης είναι αρνητικός για όλη την περίοδο κατά την οποία οι εισαγωγές είναι μεγαλύτερες των εξαγωγών (αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο), μηδενίζεται όταν οι εισαγωγές είναι ίσες με τις εξαγωγές (ισοσκελισμένο εμπορικό ισοζύγιο) και γίνεται θετικός όταν οι εισαγωγές είναι μικρότερες από τις εξαγωγές.

Αυτό το φαινόμενο οφείλεται στο ότι το ΑΕΠ της χώρας διαμορφώνεται ως το άθροισμα της κατανάλωσης (ιδιωτικής και δημόσιας), των επενδύσεων, των δημοσίων δαπανών, των εξαγωγών και της διαφοράς από τις εισαγωγές. Με άλλα λόγια οι εισαγωγές εισέρχονται, όπως ήταν φυσικό, με αρνητικό πρόσημο στον υπολογισμό του ΑΕΠ. Άρα όταν μειώνονται, το ΑΕΠ αυξάνεται!

Διάγραμμα 1. Μεγέθυνση με βάση τις μεταβολές ισοζυγίου πληρωμών.

Η ελληνική οικονομία ομοιάζει αρκετά με αυτή την οικονομία ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες μετά τα capital controls, καθώς η κατανάλωση κυμαίνεται αρκετά σταθερή σε χαμηλά όμως επίπεδα. Επενδύσεις ουσιαστικά δεν υπάρχουν, και οι κρατικές δαπάνες παραμένουν σχετικά σταθερές. Σε μια οικονομία σαν αυτή που περιγράφεται, μια μείωση των εισαγωγών (π.χ. εξαιτίας των capital controls) οδηγεί σε βελτίωση του ΑΕΠ!! Εννοείται βεβαίως ότι τα capital controls πιέζουν το ΑΕΠ και λόγω της μείωσης της κατανάλωσης, κ.λπ. Σημειώνεται ότι μια παρόμοια οικονομία μπορεί να παρουσιάζει μεγέθυνση και αύξηση της ανεργίας!

Επιπλέον, κατά τη διάρκεια των capital controls είχαμε τις εξής εξελίξεις: α) εκδόθηκαν πάνω από 1 εκατομ. νέες χρεωστικές κάρτες κατά το μήνα Ιούλιο, ενώ πριν τους κεφαλαιακούς περιορισμούς εκδίδονταν κατά μέσο όρο κάτω από 100.000 κάρτες μηνιαίως, β) ο τζίρος σε POS των χρεωστικών καρτών υπερδιπλασιάστηκε σε σχέση με πέρυσι, γ) πενταπλασιάστηκαν οι νέοι κωδικοί χρήσης ηλεκτρονικής τραπεζικής e-banking, και δ) η ζήτηση για εγκατάσταση συσκευών POS εκτοξεύτηκε, ακόμα και από λιγότερο παραδοσιακούς κλάδους. Παρά το γεγονός ότι οι εξελίξεις αυτές αναμένονταν να είναι πολύ ωφέλιμες για την ελληνική οικονομία, πλήττοντας άμεσα τη φοροδιαφυγή, βελτιώνοντας τα φορολογικά έσοδα και κυρίως αυξάνοντας το καταγραφόμενο ΑΕΠ (!) κάτι τέτοιο δε φαίνεται να έχει συμβεί σε σημαντικό βαθμό μέχρι τώρα. Φαίνεται ότι η πλειονότητα των επιπλέον μη εγχρήματων συναλλαγών διενεργήθηκε σε σημεία πώλησης που ούτως ή άλλως εκδίδουν αποδείξεις, όπως τα σουπερμάρκετ και τα βενζινάδικα. Ωστόσο, αναμφισβήτητα μέρος των συναλλαγών της παράλληλης οικονομίας περνάνε πλέον στην κανονική οικονομία.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αν το ποσοστό της παραοικονομίας που θα περάσει στην εμφανή και μετρήσιμη οικονομία είναι μεγάλο, και δεν καταστραφεί κατά το πέρασμα αυτό, θα πρέπει να αναμένεται αύξηση του ΑΕΠ. Βεβαίως, οι αυξήσεις αυτές δε σηματοδοτούν πραγματικές αυξήσεις του ΑΕΠ, αλλά αυξήσεις του καταγραφόμενου ΑΕΠ.

Σημειώνεται ένας τρίτος λόγος για τον οποίο η οικονομία εμφανίζει μια ικανοποιητική ανθεκτικότητα κυρίως στην κατανάλωση και τις εξαγωγές αποτελεί το γεγονός της κυκλικής ανάκαμψης της ευρωπαϊκής οικονομίας, η οποία επηρεάζει και την ελληνική οικονομία (ανακαίνιση ακινήτων, νέα επιχειρηματική δραστηριοποίηση, κ.λπ.). Σε αυτό θα προστεθεί και η υπερκαταναλωτική «προστασία» του ευρώ που παρατηρήθηκε ιδίως το πρώτο εξάμηνο.

Σημειώνεται επίσης ότι μια αύξηση του καταγραφόμενου ΑΕΠ διορθώνει αυτόματα τις σχέσεις του ελλείμματος προς το ΑΕΠ και του χρέους προς το ΑΕΠ και διευκολύνει κατά πολύ την επάνοδο της χώρας στις αγορές και τις ξένες επενδύσεις.

Οι παραπάνω συλλογισμοί δε σημαίνουν ότι θα πρέπει να περιμένουμε θετικό ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ για το 2015 ή το 2016. Ωστόσο η παρατηρούμενη ύφεση θα είναι μικρότερη από όση αναμενόταν αρχικά λόγω μείωσης της οικονομικής δραστηριότητας που προεκλίθη από την πολιτική αναταραχή, τα capital controls, κλ.π.

Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά; Η φόρμουλα υπολογισμού του ΑΕΠ δίνει «λάθος» μηνύματα σχετικά με την αύξηση της ανάπτυξης σε μια χώρα; Η απάντηση είναι ότι αυτή η λανθασμένη εκπομπή μηνυμάτων μπορεί να έχει μόνο βραχυχρόνιο χαρακτήρα. Εάν ο περιορισμός των εισαγωγών για οποιοδήποτε λόγο (βαριά ύφεση ή capital controls, δασμοί, κ.λπ.) συνεχιστεί επί μακρόν, διαμορφώνεται μια νέα κατάσταση «πολιτικής υποκατάστασης των εισαγωγών» που μακροπρόθεσμα δημιουργεί ένα παραγωγικό πρότυπο αποκομμένο από το διεθνή καταμερισμό των έργων (μη ανταγωνιστικό μοντέλο ανάπτυξης) αλλά με μικρότερη ανεργία, εφόσον βέβαια βελτιωθεί το επίπεδο ζήτησης στη χώρα.

Ακούστε εδώ τη ραδιοφωνική εκπομπή του Βήμα FM (Ά. Ραβανός και Α. Παπαστάθης - 26/10/2015).