Ο ΕΤΕΡΟΔΟΞΟΣ(!) MR DRAGHI

Ετερόδοξη είναι μια φιλόδοξη φυλή των οικονομολόγων που αναπτύσσει μια πολυσυλλεκτική οργάνωση του αναλυτικού και ερμηνευτικού της πλαισίου εντάσσοντας κυρίως μια νέο-κεϋνσιανή μακροοικονομική θεώρηση μαζί με συμπεριφορικά, όχι απαραιτήτως ορθολογικά, στοιχεία ανθρώπινης και επιχειρηματικής συμπεριφοράς. Επίσης, η ψυχολογία των ατόμων και κοινωνιών έχει ιδιαίτερη σημασία στα πλαίσια μιας ευρύτερης θεώρησης της μεταβολής των οικονομικών συστημάτων. Ουσιαστικά η φυλή αυτή προσπαθεί να αναπτύξει μια αναλυτική σκέψη που ταιριάζει στα πραγματικά δεδομένα της οικονομίας, και όχι το αντίθετο, διευρύνοντας τα αναλυτικά της εργαλεία.

Σε ποια φυλή (νεοκλασσικοί, νέο-κεϋνσιανοί ή ετερόδοξοι, κτλ.) θα μπορούσε να καταταγεί ο κ. Draghi δεν μας αφορά και δεν μας ενδιαφέρει. Όμως παρατηρούμε προσεκτικά την εξέλιξη της οικονομικής σκέψης του αλλά και των άλλων μελών της ΕΚΤ γιατί η οικονομική πολιτική που εκφράζουν μας αφορά όλους.

Με την ομιλία του στο Jackson Hole (“Unemployment in the Euro area”, 22 Αυγούστου 2014) ο M. Draghi έκανε λόγο για κυκλικούς παράγοντες που παίζουν ρόλο στη διατήρηση της ανεργίας στην Ευρωζώνη αλλά κατέληξε βγάζοντας το συμπέρασμα ότι οι διαρθρωτικές παρεμβάσεις σε εθνικό επίπεδο θα πρέπει να συνδέονται με πολιτικές αύξησης της ζήτησης. Ουσιαστικά η επιχειρηματολογία του για την πορεία της ανεργίας στην Ευρωζώνη ασκεί έντονη κριτική στην περιοριστική δημοσιονομική πολιτική. Όπως σημείωσε η πολιτική λιτότητας ήταν αυτή που συνέβαλε θετικά στην αύξηση της ανεργίας, ενώ θεωρεί ότι η δημοσιονομική πολιτική μπορεί να γίνει πιο αποτελεσματική σε συνδυασμό με τη νομισματική πολιτική. Οι απόψεις αυτές χωρίς βέβαια να απορρίπτουν τις πολιτικές προσφοράς εν τούτοις τονίζουν ιδιαίτερα τη σημασία της τόνωσης της ζήτησης για τη μείωση της ανεργίας. Έτσι θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι υπέβαλε τα σέβη του στον κεϋνσιανισμό αφού αναγνώρισε την ανάγκη τόνωσης της ζήτησης. Μάλιστα, οι κορυφαίες επιλογές οικονομικής πολιτικής που εφαρμόζονται στην Ευρωπαϊκή οικονομία (ποσοτική χαλάρωση, πακέτο Junker) το πιστοποιούν.

Οι ορθολογικές προσδοκίες (rational expectations) είναι βασικό συμπλήρωμα και της νεοκλασικής και της νεοκεϋνσιανής αντίληψης διαμόρφωσης των μακροοικονομικών προσδοκιών: Πολύ απλά υποστηρίζουν ότι τελικά οι μελλοντικές προσδοκίες των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων διαμορφώνονται όπως η συγκεκριμένη οικονομική θεωρία υποστηρίζει ότι πρέπει να διαμορφωθούν!

Τώρα ο Mr. Draghi στο πλαίσιο της πρόσφατης ομιλίας του στην Ουάσιγκτον (IMF, Washington, 14 Μαΐου 2015) εισάγει ορισμένα στοιχεία ετεροδοξίας στη σκέψη του και ειδικότερα στον τρόπο που διαμορφώνονται οι προσδοκίες. Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα ο Ευρωπαίος κεντρικός τραπεζίτης στην προσπάθειά του να υπερασπιστεί το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE) που είχε εξαγγείλει στα τέλη του Ιανουαρίου του 2015, ζήτησε από τους επικριτές του περισσότερο χρόνο διότι νοικοκυριά και επιχειρήσεις δεν αντιδρούν στην αλλαγή της πολιτικής άμεσα. Στην πραγματικότητα εννοεί ότι δεν λειτουργούν υπό συνθήκες ορθολογικών προσδοκιών. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει (και πολύ σωστά) χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να γίνουν ορατά τα αποτελέσματά της πολιτικής του στην πραγματική οικονομία, ενώ προσθέτει ότι «μετά από επτά χρόνια συνεχούς οικονομικής κρίσης τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις είναι πολύ επιφυλακτικά στο να αναλάβουν επιχειρηματικό ρίσκο». Εδώ καταργεί τις «ορθολλογικές προσδοκίες».

Εστιάζοντας στο βαθύτερο νόημα της παραπάνω πρότασης του Draghi διαπιστώνουμε ότι εισάγει σημαντικούς παράγοντες: στον τρόπο που διαμορφώνονται οι προσδοκές: α) τον χρόνο, και β) την πολιτισμική και οικονομική συμπεριφορά. Οι δύο αυτοί παράγοντες επί της ουσίας θέτουν υπό αμφισβήτηση το μοντέλο των ορθολογικών προσδοκιών που αποτελούσε μέχρι τώρα το ευαγγέλιο της συμβατικής οικονομικής πολιτικής.

Αν λειτουργούσε η υπόθεση των ορθολογικών προσδοκιών, τότε τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις υπό τις εξαγγελίες της ΕΚΤ για φθηνό χρήμα θα έπρεπε άμεσα να είχαν αντιδράσει πολύ γρηγορότερα. Οι εκτιμήσεις για την εξέλιξη του πληθωρισμού στην Ευρωζώνη εμφανίζονται στο Διάγραμμα 1 όπου φαίνεται ότι στο βάθος του χρόνου αυξάνονται οι πληθωριστικές προσδοκίες αν και απέχουν πολύ από το ζητούμενο 2%. Μάλιστα παραμένει άγνωστο ποια θα είναι η εξέλιξή τους.

Διάγραμμα 1. Εκτιμήσεις για άνοδο του επιπέδου πληθωρισμού για περίοδο 4 ετών από σήμερα, που προκύπτουν από swaps επιτοκίων συνδεδεμένα με το επίπεδο πληθωρισμού της ευρωζώνης (inflation linked swaps) .

_{Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Thomson Reuters Datastream.}

_{Σημείωση: Στον οριζόντιο άξονα εμφανίζονται οι μήνες}

Ουσιαστικά εμφανίζεται μια χρονική καθυστέρηση και αυτό διότι ο παράγοντας της αβεβαιότητας και του κινδύνου όπως καλλιεργήθηκε όλα αυτά τα χρόνια της κρίσης και που είναι παράγοντες που ενσωματώνονται στα πολιτισμικά χαρακτηριστικά, τείνουν να επηρεάζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, η οποία δεν ξεχνάει εύκολα. Σωστά λοιπόν ο Draghi διαπιστώνει ότι αυτό απαιτεί χρόνο καθώς οι οικονομικά δρώντες χρειάζονται ένα διάστημα για να αναλάβουν ρίσκα μετά από μια πολύχρονη ύφεση.

Εξάλλου είναι λογικό ότι η αβεβαιότητα επηρεάζει τη λήψη των αποφάσεων, η οποία με τη σειρά της προσδιορίζει τα επίπεδα ζήτησης στην οικονομία, και εν τέλει το οικονομικό αποτέλεσμα.

Είναι ενθαρρυντικό ότι στα κέντρα εξουσίας στην Ευρώπη αντιλαμβάνονται την ανάγκη απομάκρυνσης από ιδεοληπτικές καθηλώσεις και προσφεύγουν σε χρήση αναλυτικών οικονομικών εργαλείων που ταιριάζουν πολύ περισσότερο στην πραγματικότητα. Αποδεικνύεται ότι τα τρία χρόνια της κρίσης η Ευρωπαϊκή σκέψη οικονομικής πολιτικής έκανε πολύ μεγάλα βήματα προς την ορθή (κατά τη γνώμη μου) κατεύθυνση. Αυτό είναι αισιόδοξο συμπέρασμα.