ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΡΑΧΜΗΣ

Δεν είναι λίγοι αυτοί που με την απίστευτη ελαφρότητα του «είναι» τους υποστηρίζουν ότι η ελληνική οικονομία θα πρέπει να πάει σε ένα νέο εθνικό νόμισμα το οποίο στη συνέχεια να υποτιμήσει. Όχι ότι συνήθως κάνουν τον κόπο να δικαιολογήσουν την άποψή τους, αλλά συνήθως προσδοκούν ότι με τον τρόπο αυτό θα αποκατασταθεί η εξωτερική ανταγωνιστικότητα και έτσι η οικονομία θα πάψει να υποφέρει από μια διαρκή πτώση της εγχώριας ζήτησης. Άλλοι απαντούν ότι ένα τέτοιο μονοπάτι θα οδηγούσε σε περεταίρω εμβάθυνση της οικονομικής κρίσης ή ακόμα και σε χάος, εκμηδενίζοντας τις όποιες θετικές επιδράσεις θα προσέφερε η υποτίμηση. Ωστόσο, μέχρι και σήμερα στη συζήτηση σχετικά με τις βραχυπρόθεσμες οικονομικές συνέπειες μιας εξόδου από το ευρώ δεν έχουν αποσαφηνιστεί αρκετά στοιχεία.

Δεν θα αναλύσαμε όλο το θέμα εδώ, το οποίο έχει απίστευτες διαστάσεις. Θα ασχοληθούμε μόνο με ένα από τα θέματα που δημιουργούνται αφού η πλήρης ανάλυση απαιτεί μια ολόκληρη μελέτη. Ένα κρίσιμο ζήτημα το οποίο διαφεύγει από την προσοχή πολλών είναι ότι ένα μεγάλο μέρος του χρέους, σε αγοραίες τιμές, το οποίο έχει εκδοθεί από τον ελληνικό ιδιωτικό και δημόσιο τομέα για τη χρηματοδότηση των εγχώριων δραστηριοτήτων, είναι απίθανο να μπορέσει να μετατραπεί στο νέο εθνικό νόμισμα λόγω υφιστάμενων νομικών υποχρεώσεων, με αποτέλεσμα να γίνει πολύ δύσκολη η εξυπηρέτησή τους στον απόηχο της υποτίμησης. Το ίδιο το γεγονός της επανόδου στο εθνικό νόμισμα, συνεπάγεται σημαντικές αναντιστοιχίες στους ισολογισμούς όλων των εμπλεκομένων φορέων στην ελληνική οικονομία: πώς θα μπορούσαν να αποπληρώσουν τα χρέη τους σε ευρώ, όταν θα λαμβάνουν πλέον τα εισοδήματά τους σε ένα υποτιμημένο εθνικό νόμισμα;

Η βιβλιογραφία που ασχολείται με νομισματικές κρίσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες (διότι μόνο σε παρόμοιες χώρες υπάρχουν παρόμοια ζητήματα αλλαγής νομίσματος), υπενθυμίζει ότι η διαδικασία μετατροπής, θα πρέπει να πραγματοποιείται κατά το δυνατό με τον πληρέστερο τρόπο. Έτσι, για να μπορούν να πληρώνονται οι μισθοί σε δραχμές, θα πρέπει επίσης να μετατρέπονται όλα τα συμβόλαια σε δραχμές. Αλλά πόσο αυτό είναι εφικτό στην Ελλάδα; Σε τι βαθμό θα μπορούσαν τα "ευρώ" που χρησιμοποιούνται από τους Έλληνες πολίτες, τις επιχειρήσεις και τους δημόσιους οργανισμούς να μετατραπούν στο νέο εθνικό νόμισμα; Παρά το γεγονός ότι αντίστοιχα θέματα έχουν συζητηθεί αρκετά στον τύπο, στην πραγματικότητα παραμένουν ασαφή και ποσοτικοποιούνται δύσκολα. Οι περισσότερες αναλύσεις επικεντρώνονται σε νομικά ζητήματα, χωρίς πραγματικά να μπαίνουν σε λεπτομέρειες σχετικά με τα ποσά και τους μηχανισμούς που θα χρησιμοποιηθούν. Η πραγματικότητα είναι ότι δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο που να εποπτεύει νομικά μια έξοδο από την Ευρωζώνη. Έτσι λοιπόν, μια έξοδος θα μπορούσε να αποτελέσει το έναυσμα μεγάλων εσωτερικών δευτερογενών επιπτώσεων από το κράτος και την κεντρική τράπεζα προς τις εγχώριες τράπεζες, αλλά και αντίστροφα.

Με χρήση των στοιχείων χρηματοπιστωτικών λογαριασμών από την Τράπεζα της Ελλάδος, μπορούμε να έχουμε μια ευρεία εικόνα των εγχώριων και ξένων χρηματοπιστωτικών περιουσιακών στοιχείων / υποχρεώσεων των διαφόρων ελληνικών θεσμικών τομέων. Τα στοιχεία αυτά δίνουν μια ιδέα για τους τομείς που θα επηρεαστούν περισσότερο από μια έξοδο από το ευρώ, εάν όλα τα περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται στο εξωτερικό και όλες οι υποχρεώσεις προς ξένους παραμείνουν σε ευρώ, παρά την επιστροφή στο εθνικό νόμισμα. Η ελληνική οικονομία είναι ξεκάθαρα ένας οφειλέτης έναντι του υπόλοιπου κόσμου, με την Καθαρή Διεθνή Επενδυτική της Θέση να είναι στα -223 δις ευρώ (-124% του ΑΕΠ) στο τέταρτο τρίμηνο του 2014. Έτσι λοιπόν, μπορεί να υπολογιστεί ότι ένα πιθανό "Grexit" θα μπορούσε να δημιουργήσει την άμεση χρηματοδοτική ανάγκη για επιπλέον (!) 110 με 150 δις ευρώ (Πίνακας 1), σε περίπτωση υποτίμησης του νέου εθνικού νομίσματος κατά 50% με 90%. Μάλιστα, εάν η υποτίμηση έφτανε το 100% θα υπήρχε χρηματοδοτική ανάγκη 220 δις ευρώ (!). Αυτό οφείλεται κυρίως στο εξωτερικό δημόσιο χρέος, που είναι εκφρασμένο σε ευρώ, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν "αναντιστοιχίες", σε συνολικό επίπεδο, για τα νοικοκυριά, τις ασφαλιστικές εταιρείες / συνταξιοδοτικά ταμεία, τις τράπεζες και τις μη χρηματοπιστωτικές εταιρίες. Επειδή προφανώς δε θα είναι διαθέσιμα τα ποσά αυτά (εάν ήταν διαθέσιμα δε θα χρειαζόταν η αλλαγή του νομίσματος), προφανώς οι επιχειρήσεις (ιδιωτικού και δημόσιου τομέα), η Τράπεζα της Ελλάδος (συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών) θα πρέπει να πτωχεύσουν ή να αναδιαρθρωθούν (αναλόγως της σύνθεσης του ενεργητικού και του παθητικού τους) και να ξανανοίξουν με ισολογισμούς σε άλλο νόμισμα. Ειδικότερα, στην περίπτωση των τραπεζών, πολύ πιθανό θα προκύψουν ανισομερή αποτελέσματα διατήρησης των χρεών και εξαέρωσης των καταθέσεων.

Πίνακας 1. Το κόστος της επιστροφής στη δραχμή (σε δις ευρώ).

_{Πηγή: Amiel and Hyppolite (2015).}

_{Σημείωση: Στις παρενθέσεις εμφανίζονται τα ποσά ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ για το ΑΕΠ το 2015 (187,877 δις ευρώ).}

Το ενδεχόμενο "Grexit" δεν είναι αδύνατο σε βραχυπρόθεσμο ή μακροπρόθεσμο επίπεδο. Ωστόσο, οι επιπτώσεις του θα είναι εντελώς διαφορετικές από εκείνες των συνηθισμένων υποτιμήσεων εθνικών νομισμάτων. Ο τραπεζικός πανικός και οι δυσκολίες εφαρμογής ενός νέου νομισματικού συστήματος και συστήματος πληρωμών είναι πολύ δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν και είναι έτσι αμφιλεγόμενα. Αυτό που φαίνεται να είναι λιγότερο αμφιλεγόμενο είναι ότι ένα "Grexit" θα αρχίσει ούτως ή άλλως με έναν χαοτικό τρόπο. Ένα "Grexit" δε θα λύσει το πρόβλημα του εξωτερικού χρέους της χώρας, αλλά μόνο θα μετατοπίσει το βάρος από το δημόσιο στον ιδιωτικό χρηματοπιστωτικό τομέα και στην κεντρική τράπεζα. Η κυβέρνηση θα είναι τουλάχιστον θεωρητικά θωρακισμένη, αντιμετωπίζοντας μόνο τα αντίποινα των ξένων επενδυτών, υπό την έννοια της σημαντικής αύξησης των επιτοκίων και αποκλεισμού από τις αγορές. Αλλά ο ιδιωτικός χρηματοπιστωτικός τομέας και η κεντρική τράπεζα θα οδηγηθούν σε χρεοκοπία και η ειρωνεία είναι ότι θα στραφούν για βοήθεια προς την κυβέρνηση. Χωρίς τους απαραίτητους πόρους, η κυβέρνηση θα πρέπει να στραφεί προς τους ξένους εταίρους της προκειμένου να εξασφαλίσει κάποια χρηματοδότηση ή τη νομοθέτηση σχετικά με τη μετατροπή των χρεών. Αλλά σε ένα τέτοιο σημείο, η διπλωματική συμφωνία θα είναι πολύ περισσότερο δύσκολη, τόσο τεχνικά όσο και πολιτικά, καθώς, αφού η ελληνική οικονομία θα έχει ήδη πλήξει την ακεραιότητα της Ευρωζώνης, παρόλα αυτά πάλι θα βρίσκεται στην ανάγκη των Ευρωπαίων εταίρων και μάλιστα σε ακόμη δυσκολότερη κατάσταση από τη σημερινή.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι όλα αυτά οδηγούν σε «ιδιαίτερες» πολιτικές συνθήκες και πολύ υψηλές απαιτήσεις διοίκησης. Αλλά δεν είναι διαθέσιμο στη χώρα τόσο καλό πολιτικό προσωπικό που να μπορεί να καθοδηγήσει μια τέτοια μεταβολή, υπό ομαλές συνθήκες. Εάν υπήρχε τέτοια απαιτούμενη ποιότητα πολιτικού προσωπικού δε θα φτάναμε και σε αυτό το σημείο.

Πιστεύω το σημείωμα αυτό να έδειξε πόσο αδύνατη τεχνικά είναι αυτή η προοπτική. Ας βρούμε λοιπόν λύση.

Το σημείωμα στηρίζεται στο άρθρο των Amiel D. and Hyppolite P.A. (2015) “A Greek Strategy? Redenomination Issues and their Financial Consequences in Case of a Greek Exit from the Eurozone” που παρουσιάστηκε στο Διεθνές Συνέδριο “A New Growth Model for the Greek Economy”, το οποίο πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 3 Ιουνίου 2015 στην Αθήνα (Αίθουσα Παλαιάς Βουλής). Το επιστημονικό άρθρο θα συμπεριληφθεί σε συλλογικό τόμο υπό την επιμέλεια του Καθ. Π.Ε. Πετράκη, ο οποίος θα εκδοθεί από εκδοτικό οίκο του εξωτερικού (τέλη του 2015).