ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αποτελεί ένα συγκροτημένο κράτος όπως τουλάχιστον αντιλαμβανόμαστε την έννοια της ύπαρξης κρατικής οντότητας, με θεσμούς και διαδικασίες οι οποίες αφορούν τους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας. Η Ευρωζώνη (και η Ευρωπαϊκή Ένωση ευρύτερα) προέκυψε από τη συνένωση των εθνικών οικονομιών χωρών της Ευρώπης με σκοπό την «οικονομική ενοποίηση».

Καταλυτικός παράγοντας για την ενίσχυση της διακυβέρνησης των χωρών της Ευρωζώνης και της πολιτικής ενοποίησης υπήρξε η πρόσφατη οικονομική κρίση. Κατά την εξέλιξη της κρίσης έγιναν εμφανείς αρκετές από τις αδυναμίες της νομισματικής ένωσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε φορά που η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια μεγάλη κρίση ακολουθεί μια σημαντική θεσμική μεταβολή.

Η ευρωπαϊκή θεσμική ολοκλήρωση χωρίζεται σε δύο υποπεριόδους: (α) Την “Common Market Era” από το 1958 (Συνθήκη της Ρώμης) έως το 1993 και, (β) την “Union Era” η οποία ξεκίνησε το 1994 με το δεύτερο στάδιο της νομισματικής ένωσης και συνεχίστηκε το 1999 με το τρίτο στάδιο.

Σε μια προσπάθεια ποσοτικοποίησης του βαθμού θεσμικής ολοκλήρωσης και ενοποίησης της Ευρωζώνης, οι Dorrucci et al. (2015) κατασκευάζουν το δείκτη “European Index of Regional Institutional Integration” (EURII). Μέσω του δείκτη EURII (α) παρέχουν ένα εργαλείο μέτρησης και παρακολούθησης της πορείας προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση από το 1958 και, (β) καταγράφουν τις θεσμικές αλλαγές από το 2010.    
 

Διάγραμμα 1. European Index of Regional Institutional Integration” (EURII)

_{Πηγή: Dorrucci et al. (2015).}

Η εισαγωγή του κοινού νομίσματος όπως παρατηρούμε στο Διάγραμμα 1 είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του δείκτη από τις 48 στις 58 μονάδες την περίοδο 1999-2002. Ανάλογη συμπεριφορά του δείκτη παρατηρούμε με την ολοκλήρωση του πρώτου σταδίου το 1968 με την κατάργηση των δασμών (αύξηση του δείκτη από τις 20 στις 28 μονάδες).

Η έλλειψη ωστόσο επαρκών θεσμικών βημάτων μετά την εισαγωγή του κοινού νομίσματος αποτέλεσε έναν από τους βασικούς παράγοντες της κρίσης το 2010. Τι γεγονός αυτό στάθηκε η αφορμή για μια σειρά θεσμικών μεταρρυθμίσεων και δημιουργίας υπερεθνικών οργανισμών για την αντιμετώπιση της κρίσης. Η παρατήρηση αυτή αποτυπώνεται στην εξέλιξη του δείκτη ο οποίος σημείωσε άνοδο 12 μονάδων το διάστημα 2010-2014.

Πέραν όμως της όποιας προσπάθειας έχει καταβληθεί τα τελευταία χρόνια, ο δείκτης EURII κάνει φανερό ότι ακόμα υπολείπονται αρκετά βήματα για την επίτευξη της πλήρους ενοποίησης. Σύμφωνα με το “Four President’s Report 2012” (Van Rompuy 2012) μια σειρά από ενέργειες απαιτούνται για την ολοκλήρωση της ενοποίησης. Προς αυτή την κατεύθυνση έχει συμβάλει η προσπάθεια για την τραπεζική ένωση, ενώ αρκετή προσπάθεια θα πρέπει να καταβληθεί για οικονομική, δημοσιονομική και πολιτική ενοποίηση.

H θεσμική ολοκλήρωση των χωρών της Ευρωζώνης είναι μια διαδικασία με δυναμικά χαρακτηριστικά η οποία απαιτεί χρόνο εξαιτίας πιθανών αστοχιών. Η ταχύτερη δυνατή ενοποίηση και κυρίως η πολιτική ενοποίηση είναι αναγκαία. Η ιστορία έχει δείξει ότι οι νομισματικές ενώσεις οι οποίες δεν συνδυάζονται με παράλληλη πολιτική ενοποίηση αποτελούν ένα ριψοκίνδυνο εγχείρημα.

Όμως η εξέλιξη της πρόσφατης κρίσης στην Ευρωπαϊκή οικονομία έχει πυροδοτήσει ένα κύμα «επανεθνικοποίησης» των πολιτικών και των οικονομικών πολιτικών. Αυτό ενεργεί ως φρένο στη διαδικασία ενοποίησης. Μάλιστα είναι εμφανές ότι ο τρόπος με τον οποίο η Ευρωπαϊκή πολιτική ελίτ διαχειρίζεται επί μέρους ζητήματα (π.χ. το Ελληνικό) ενδεχομένως συντηρεί ή αποδυναμώνει τις τάσεις αυτές εθνικοποίησης.

Είναι λοιπόν προφανές ότι η ύπαρξη και επίλυση τόσο σημαντικών ζητημάτων θα επιδράσει κρίσιμα και κατά τρόπο ιστορικό στην Ευρωπαϊκή ενοποίηση.