Εισαγωγή

Η κλιματική αλλαγή είναι αποτέλεσμα της φθοράς που έχει υποστεί το περιβάλλον από την ανθρώπινη δραστηριότητα και σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε, έρχεται στο προσκήνιο και αρχίζει να απασχολεί όλο και περισσότερους ανθρώπους, τη στιγμή που τόσο η επιστημονική κοινότητα όσο και τα αντίστοιχα παραγωγικά τμήματα έρευνας και ανάπτυξης (R&D) προσπαθούν να βρουν λύσεις. Στις μέρες μας, το θέμα της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με την ενεργειακή κρίση, έχει γίνει η κύρια τάση σε διεθνές επίπεδο σε θέματα οικονομικής και γεωπολιτικής (και όχι μόνο) καθώς είναι ένα θέμα που δεν αφήνει ανέπαφη καμία βιομηχανία και καμία χώρα. Τόσο οι οικονομίες όσο και ο τρόπος ζωής των ανθρώπων ενδέχεται να επηρεαστεί και (ίσως) να αλλάξει και αυτό είναι κάτι που γίνεται εμφανές σε καθημερινή βάση όσο περνάει ο καιρός. Φυσικά με βάση τα παραπάνω, η Ναυτιλία δεν θα μπορούσε να μείνει ανέπαφη από όλο αυτό. Ούσα υπεύθυνη για τη μεταφορά του 90% των εμπορευμάτων παγκοσμίως, η Ναυτιλία αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο για τη διεθνή οικονομία και βεβαίως φέρνει και εκείνη το δικό της μερίδιο ευθύνης σε ότι αφορά τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Για αυτό το λόγο, η συζήτηση περί βιωσιμότητας στη Ναυτιλία, πλέον αποκτάει άλλο νόημα και από μια αφηρημένη έννοια καθίσταται επιτακτική ανάγκη.

Το υπόβαθρο της πράσινης ναυτιλίας

Με βάση τα όσα αναφέρθηκαν στην εισαγωγή, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατεύθυνση στην οποία ενδέχεται να κινηθεί η Ναυτιλία ώστε να γίνει πιο «πράσινη» και κατ’ επέκταση να συμβάλει στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ολοένα και περισσότερα regulations τείνουν να προστίθενται στη Ναυτιλία, καθώς η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος κερδίζει έδαφος συνεχώς εν όψει και της συνεχούς απειλής που αντιμετωπίζει η αλιεία από τη μείωση των ψαριών αλλά και λόγω των εκπομπών που παράγουν τα ίδια τα πλοία, οι οποίες είναι υπεύθυνες για ρύπανση η οποία δεν περιορίζεται αποκλειστικά στο θαλάσσιο χώρο. Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση του Χονγκ Κονγκ θεωρεί τα πλοία ως τους μεγαλύτερους συντελεστές του τοπικού προβλήματος ατμοσφαιρικής ρύπανσης[1]. Μέχρι πρότινος, οι εκπομπές των πλοίων από τα καύσιμα που έκαιγαν περιείχαν θείο περιεκτικότητας 3.000 φορές υψηλότερης από τα καύσιμα των φορτηγών. Οι εκπομπές ενός μόνο πλοίου αντιστοιχούσαν σε εκπομπές 12.000 αυτοκινήτων[2]. Παράλληλα, σε παράκτιες περιοχές ανά τον κόσμο, εκτιμάται ότι από τις εκπομπές σε SOx των πλοίων έβρισκαν πρόωρο θάνατο τουλάχιστον 60.000 άνθρωποι ετησίως[3]. Ωστόσο, από τις 1/1/2020 εφαρμόστηκε ο νέος κανονισμός του IMO (International Maritime Organization) ο οποίος προβλέπει το ποσοστό του θείου στα καύσιμα των πλοίων να μειωθεί στα 0,5% από 3,5% που ήταν μέχρι πρότινος. Αυτή η μείωση μπορεί να πραγματοποιηθεί με μια πληθώρα τρόπων, μερικοί εκ των οποίων η καύση VLSFO, η τοποθέτηση scrubbers ή ακόμη και οι μετατροπές των μηχανών των πλοίων ώστε να καίνε LNG (Liquid Natural Gas)[4]. Βεβαίως οι παραπάνω τρόποι ώστε να επιτευχθεί η μείωση που θέτει ο IMO, έρχεται με το αντίστοιχο κόστος, το οποίο θα αυξήσει τα λειτουργικά κόστη (opex) των πλοίων και εν τέλει θα επιβαρύνουν απευθείας τις ναυτιλιακές εταιρείες. Κάπου εδώ έρχεται στην επιφάνεια το ζήτημα των εναλλακτικών καυσίμων, όπου η αναγκαιότητά του είναι διττή. Αφενός τα εναλλακτικά καύσιμα θα περιορίσουν (έως και θα μειώσουν) τον αντίκτυπο των εκπομπών, αφετέρου αποτελούν το επόμενο βήμα της μετάβασης σε άλλου είδους καύσιμα, λόγω και της μείωσης των αποθεμάτων πετρελαίου. Στα εναλλακτικά καύσιμα τοποθετούνται κατά βάση αυτά που είναι μηδενικού άνθρακα (zero-carbon fuels) και μεταξύ άλλων, μερικά από τα προτεινόμενα είναι το υδρογόνο, η αμμωνία και τα βιοκαύσιμα. Παρότι ο IMO τοποθετεί για τουλάχιστον 20 χρόνια regulations στη Ναυτιλία αναφορικά με τις εκπομπές των πλοίων, πλέον τα τελευταία χρόνια ο κλάδος έχει μπει σε μια δυναμική πορεία προς την επίτευξη μηδενικών εκπομπών άνθρακα, όπου όπως φαίνεται αυτό θα είναι και το μέλλον της Ναυτιλίας[5].

Στο κομμάτι που αφορά τους λιμένες, είναι αναγκαία η δημιουργία πράσινων διαδρομών, όπου θα γίνει μια προσπάθεια ενίσχυσης βασικών θαλάσσιων εμπορικών διαδρομών που συνδέουν μεγάλα λιμενικά hubs όπου οι μηδενικές εκπομπές ήδη εφαρμόζονται και είναι μέρος της συστηματικής λειτουργίας τους. Αυτές οι πράσινες διαδρομές θα συμβάλλουν στο να αξιοποιηθούν οι ευνοϊκές συνθήκες που ισχύουν ώστε να επιταχυνθούν οι διαδικασίες μιας πιο βιώσιμης ναυτιλίας μέσω της υιοθέτησης κατάλληλων οικονομικών πολιτικών και ρυθμιστικών πλαισίων. Κατά αυτό τον τρόπο θα υπάρξει ώθηση της ζήτησης για πράσινες ναυτιλιακές υπηρεσίες, ώστε να δοθούν τα κατάλληλα κίνητρα και στους υπόλοιπους παράγοντες για να ακολουθήσουν[6]. Για να θεωρηθεί μια υποψήφια διαδρομή ως πράσινη, θα πρέπει να είναι σε θέση να αποδέσμευσης από τις εκπομπές άνθρακα και μάλιστα σε μεγάλη κλίμακα, ώστε να θεωρηθεί πως εμπράκτως συμβάλλει στο έργο της Ναυτιλίας, στο δρόμο της προς τη βιωσιμότητα. Συγκεκριμένα, με βάση το Global Maritime Forum, πρέπει να πληρούνται τρεις συνθήκες προκειμένου να είναι κατάλληλη μια εμπορική διαδρομή να χαρακτηριστεί ως πράσινη. Πρέπει αρχικά να υπάρχει συνεργασία μεταξύ των αλυσίδων αξίας, όπου πρακτικά οι stakeholders θα είναι πρόθυμοι να συμβάλλουν στην απανθρακοποίηση της Ναυτιλίας και να συνεργαστούν ώστε να επιτευχθεί η Ναυτιλία μηδενικών εκπομπών, τόσο από την πλευρά της ζήτησης όσο και της προσφοράς. Επιπλέον, θα πρέπει η διαδρομή να είναι βιώσιμη και ως προς τα καύσιμα. Θα πρέπει δηλαδή να υπάρχουν υποδομές δεξαμενισμούς για την εξυπηρέτηση των εν λόγω πλοίων που θα λειτουργούν με εναλλακτικά καύσιμα, ώστε να μπορεί ανά πάσα στιγμή να επιτευχθεί ο ανεφοδιασμός τους και έτσι να λειτουργούν ομαλά τα δρομολόγια. Στη συνέχεια θα πρέπει να υπάρχει η ανάλογη ζήτηση και οι συνθήκες που θα την πυροδοτήσουν ώστε και από την πλευρά των πελατών, να υπάρχει ζήτηση για πράσινη ναυτιλία. Και τέλος θα πρέπει να υπάρχει το κατάλληλο νομοθετικό και πολιτικό πλαίσιο που θα παρέχει τα αντίστοιχα κίνητρα αλλά και τα μέτρα ασφαλείας που θα χρειαστούν.

Συμπεράσματα

Η ανάγκη για μια πράσινη και βιώσιμη ναυτιλία είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Λόγω των κλιματικών αλλαγών πρέπει να παρθούν δραστικές αποφάσεις για να αποτραπούν τα χειρότερα (τα οποία έρχονται) αναφορικά με το περιβάλλον. Τα τελευταία χρόνια η Ναυτιλία δέχεται συνεχείς πιέσεις κυρίως μέσω κανονισμών (regulations) για να επιτευχθούν συγκεκριμένη στόχοι εντός ενός ορισμένου χρονικού ορίζοντα, ο οποίος κάθε άλλο παρά μακροχρόνιος είναι. Ο IMO έχει ήδη θεσπίσει ένα κανονιστικό πλαίσιο με συγκεκριμένα deadlines οπότε ήδη οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις νιώθουν την πίεση και την ανάγκη να ανταποκριθούν σε μια νέα πραγματικότητα, ενδεχομένως αρκετά διαφορετική από αυτή που είχαν συνηθίσει μέχρι προσφάτως. Η Ναυτιλία έχει το δικό της μερίδιο στη ρύπανση του περιβάλλοντος και όπως φαίνεται, θα αναλάβει το αντίστοιχο φορτίο στην προσπάθεια που έχει ξεκινήσει. Τα κυρίαρχα στοιχεία είναι η μείωση εκπομπών θείου και η απανθρακοποίηση μέσω της χρήσης εναλλακτικών καυσίμων και νέων τύπων πλοίων. Παράλληλα, αντίστοιχη προσπάθεια γίνεται και στις λιμενικές υπηρεσίες που αποτελούν αλληλένδετο κομμάτι της Ναυτιλίας και πρέπει να υπάρξει αντίστοιχη συμμετοχή στους κοινούς στόχους. Πλέον γίνεται λόγος όχι μόνο για πράσινη Ναυτιλία αλλά για βιώσιμη Ναυτιλία. Αυτός ο όρος της βιωσιμότητας, επιδεικνύει επακριβώς τη σοβαρότητα και το επίπεδο στο οποίο πρέπει να βρεθεί άμεσα ο κλάδος.

Βιβλιογραφία

ABS (2020) – Setting the course to Low Carbon Shipping – Pathways to Sustainable Shipping

Corbett, J. J., Winebrake, J. J., Green, E. H., Kasibhatla, P., Eyring, V. and Lauer, A. (2007) ‘Mortality from Ship Emissions: A Global Assessment’, Environmental Science and Technology

Global Maritime Forum (2021) – The Next Wave Green Corridors

Graham, W. (2007) «Dark Side of the New Economy», OnEarth Magazine. Natural Resources Defense Council (NRDC)

Jane Lister (2014) – «Green Shipping: Governing Sustainable Maritime Transport»

Δημήτριος Ματθαίου (2020) – Οι νέοι περιβαλλοντολογικοί κανονισμοί του IMO σε εφαρμογή από 1/1/2020, Ναυτεμπορική https://m.naftemporiki.gr/story/1547488/oi-neoi-periballontologikoi-kanonismoi-tou-imo-se-efarmogi-apo-112020