ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ, ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Η φιλελεύθερη δημοκρατία, από την Αρχαία Αθήνα μέχρι σήμερα, δεν είναι τυχαίο προϊόν της ιστορίας. Οι άνθρωποι θέλουν να ζήσουν μία καλή ζωή και το εκάστοτε πολιτικό σύστημα δεν συνδέεται μονοσήμαντα με έναν τρόπο πολιτικής οργάνωσης. Άρα η υπεράσπισή της δεν είναι μία ιερή αρχή για όλους. Εφόσον όμως πιστεύουμε στην αξία της απαιτείται η υπεράσπιση των πυλώνων που τη στηρίζουν: κανόνας δικαίου, διάκριση των εξουσιών, υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων και λειτουργία με έμμεση εκλογή σε μία ελεύθερη οικονομία με διαφάνεια και λογοδοσία.

Υπάρχουν δύο πολιτικά ρεύματα στις μέρες μας που υπονομεύουν τη φιλελεύθερη δημοκρατία (που είχε πάρει μία αξιόλογη θετική δυναμική μετά την ιστορική νίκη της δημοκρατίας του 1974 στην Πορτογαλία, Ελλάδα, την ήττα Τραμπ κ.λπ.): ο λαϊκισμός και ο εθνικισμός που ξεκινούν ως νομιμοποιημένες πολιτικές και αναπτύσσονται μέσω των «συνθηκών προσφοράς» με την εμφάνιση «δυναμικών» ηγετών (Όρμπαν, Πούτιν, Tραμπ, Eρντογάν κ.λπ.), φορείς αντιφιλελεύθερων ιδεών, που στηριζόμενοι κυρίως σε διχαστικά διλήμματα με εθνικιστικό περιεχόμενο βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στο σύνθετο πολιτισμικό υπόβαθρο (καλή, κακή Ευρώπη, αλυτρωτισμός, Προσφυγικό, η Αμερική πρώτα κ.λπ.). Έτσι δημιουργούνται και συνθήκες «ζήτησης» από τους πολίτες για να τους αναζητούν.

Αφού οι ανελεύθεροι ηγέτες αποκτήσουν την εξουσία, αλλάζουν τους κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού προς όφελός τους.

Η Ρωσία του Πούτιν ενισχύει αντικειμενικά και τις εθνικιστικές και τις λαϊκιστικές φοβίες στη Δύση. Στην αρχή παρενέβη μέσω των κοινωνικών δικτύων στις δημοκρατίες της Δύσης (ΗΠΑ και άλλες χώρες) και τώρα με την εισβολή στην Ουκρανία επιδιώκει παρόμοια αποτελέσματα. Το όπλο των ενεργειακών ροών και τιμών θα το χρησιμοποιήσει στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό στα χρόνια που έρχονται με κύριο στόχο την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Σκοπεύει λοιπόν στον ευρωπαίο φοβισμένο πολίτη που θα χρειαστεί τον εθνικισμό και τον λαϊκισμό (ενίσχυση του κράτους) για να αισθανθεί περισσότερο ασφαλής (Γαλλία). Έτσι ελπίζει ότι θα διαμορφωθούν πολιτικές ηγεσίες με όμοια κοσμοθεωρία με αυτόν. Αλλιώς μόνο τα εδαφικά οφέλη από την Ουκρανία είναι αμφίβολης αξίας. Παρ’ όλα αυτά όμως το τελευταίο Ευρωβαρόμετρο έδειξε μία συσπείρωση των Ευρωπαίων γύρω από την ευρωπαϊκή ιδέα αν και η Ελλάδα εμφανίζεται περισσότερο διστακτική.

Η απάντηση της Ευρώπης πρέπει να έχει διπλή στόχευση: Σταδιακή ενεργειακή απεξάρτηση, μέσω μίας σειράς χαμένων μαχών που θα φέρουν τη νίκη στον μεσομακροπρόθεσμο οικονομικό πόλεμο, και ενεργοποίηση της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής της με στόχο την αποζευγαροποίηση της οικονομίας της από πιθανή ύφεση στις ΗΠΑ και απομείωση των εγχώριων υφεσιακών πιέσεων.

Η Ελλάδα έχει το πρόσθετο βάρος της αποτροπής του τουρκικού αναθεωρητισμού και της προώθησης της βαλκανικής ευρωπαϊκής ενοποίησης με κύριο μοχλό τον ασθμαίνοντα δυναμισμό της οικονομίας της υπό την πίεση του πληθωρισμού και των στρατηγικών συμμαχιών της.

Όμως η αξιολόγηση αυτού του περιβάλλοντος απαιτεί πολύ περισσότερες γνώσεις απ’ ό,τι π.χ. η αξιολόγηση της ύφεσης του Covid. Η απουσία της επαρκούς ενημέρωσης είναι ένας ακόμα παράγοντας ενίσχυσης του λαϊκισμού και του εθνικισμού. Ας μην ξεχνάμε τα διδάγματα της μνημονιακής κρίσης όπου ο «κοινωνικός θόρυβος» έπαιξε (επιστημονικά αποδεδειγμένα) αρνητικό ρόλο στα spreads κ.λπ.

Τίποτα δεν έχει εξασφαλιστεί για το μέλλον αλλά μπορούμε να το επηρεάσουμε προς όφελος των παιδιών μας.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Τα Νέα, 27 Ιουνίου 2022