ΜΑΥΡΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ

Οι «αόρατοι» άνθρωποι της σκιώδους οικονομίας υπάρχουν γύρω μας και δουλεύουν προκειμένου να ζήσουν αυτοί και οι οικογένειές τους. Οι λόγοι που συντηρούν τη σκιώδη οικονομία περιλαμβάνουν κυρίως την ασθενή ποιοτική κατάσταση των θεσμών που δημιουργείται από τους υπερυθμιστικούς κανονισμούς και τις διαδικασίες ελέγχου, την ασθενή διακυβέρνηση (διαφθορά, δυσλειτουργούσα Δικαιοσύνη), τα φορολογικά βάρη και τη φορολογική διοίκηση που καλλιεργούν τη φοροαποφυγή και τον βαθμό ανοίγματος της οικονομίας στη διεθνή οικονομία.

            Οι εργαζόμενοι στην παραοικονομία έχουν συνήθως λίγες δεξιότητες, χαμηλότερη εκπαίδευση και μικρότερη παραγωγικότητα. Η παραοικονομία λοιπόν είναι για την οικονομία, κατάρα και ευλογία μαζί!

Οικονομίες με υψηλή ανεργία, υψηλή διαφθορά και υψηλό αγροτικό τομέα έχουν και υψηλή παραοικονομία. Όταν μάλιστα «εισάγουν» χαμηλής ποιότητας ανθρώπινο δυναμικό και «εξάγουν» καταρτισμένο το ανθρώπινο κεφάλαιό τους, τα πράγματα χειροτερεύουν. Έτσι σχηματίζονται πληθυσμιακές δομές και γεωγραφικές συγκεντρώσεις με ανθρώπινο δυναμικό χαμηλού εκπαιδευτικού υποβάθρου, χαμηλής παραγωγικότητας και χαμηλής εισοδηματικής κατάστασης. Αντιθέτως, οικονομίες με υψηλό κατά κεφαλή εισόδημα, με άνετη πιστωτική χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα, υψηλό ανθρώπινο κεφάλαιο και υψηλές διοικητικές ρυθμίσεις έχουν μικρότερη παραοικονομία. Εδώ το πρόβλημα υγείας δημιουργείται κυρίως από προσωπικές ανεύθυνες συμπεριφορές που σχετίζονται με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, αλλά αυτό είναι διαφορετικό ζήτημα.

Σε περίπτωση κρίσης οι άνθρωποι που εργάζονται στη σκιώδη οικονομία δεν μπορούν να στηριχτούν σε δυνατότητες αποκατάστασης του εισοδήματός τους ή/και σε αποταμιεύσεις. Στην Ευρώπη, στο ανατολικό της μέρος, αλλά και στην Ισπανία, Βέλγιο συναντώνται τα μεγαλύτερα ποσοστά παραοικονομίας που κυμαίνονται μεταξύ 20% και 40% του ΑΕΠ τους. Το ίδιο ισχύει και για την Ελλάδα (2016, ≈30%, IMF). Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι στην ελληνική οικονομία ένας στους τέσσερις εργαζομένους εργάζεται στην παραοικονομία κερδίζοντας κατά μήνα ένα ποσό που κυμαίνεται από 300 έως 500 ευρώ χωρίς οποιαδήποτε καταγραφή ή κοινωνική ασφάλιση, παρόλο που στη χώρα μας έχουν νοσοκομειακή περίθαλψη.

Η πανδημία χειροτέρευσε τα πράγματα. Το πρόβλημα βεβαίως δεν το δημιουργεί μόνο η ασθένεια, αλλά κυρίως τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης και η γενικότερη ύφεση. Το «να πεθάνεις από την πείνα ή από τον COVID» είναι το κυρίαρχο δίλημμα στους πληθυσμούς αυτούς.

Επειδή όμως την πείνα την έχεις κάθε μέρα και την ευθύνη για τους δικούς σου τη νιώθεις κάθε λεπτό, ενώ η πιθανότητα να πεθάνεις από COVID είναι μικρή (μονοψήφιο νούμερο), η φυσιολογική ανθρώπινη συμπεριφορά της αποφυγής της μεγαλύτερης δυνατής ζημίας οδηγεί να αγνοηθούν τα μέτρα περιορισμού της πανδημίας. Βεβαίως αγνοείται και η κοινωνική ευθύνη! Μα όταν θεωρούν τους εαυτούς τους «ξεχασμένους ανθρώπους», δύσκολα κάποιος μπορεί να τους ανακαλέσει στην τάξη για την κοινωνική τους υπευθυνότητα! Οι χαμηλότερες εισοδηματικές τάξεις, γειτονιές της Αθήνας που συγκεντρώνουν και υψηλό ποσοστό κρουσμάτων, έχουν να διηγηθούν ιστορίες που επιβεβαιώνουν τα παραπάνω.

Ίσως ήρθε η ώρα να αναλογιστούμε ότι για να αντιμετωπίσουμε αυτή τη σκοτεινή πλευρά της πανδημίας θα πρέπει να αναπτύξουμε παρακινητικές πολιτικές, που θα συμπεριλαμβάνουν χωρίς ιδιαίτερους όρους αυτούς τους εργαζομένους και τις επιχειρήσεις, ώστε να μεγεθύνουμε την ατομική τους υπευθυνότητα. Δύσκολο έργο, αλλά εάν τα καταφέρουμε, θα έχουμε οδηγηθεί σε μια περισσότερο ανθεκτική κοινωνία με μικρότερη παραοικονομία σε μεσομακροπρόθεσμο επίπεδο.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Τα Νέα, 28 Σεπτεμβρίου 2020