ΤΑ ΠΟΛΥΠΑΘΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Στο Διαδίκτυο ελεύθερα βρίσκονται πλέον τα έργα του Χεμινγουέι αφού όμως έληξε το νομοθετημένο διάστημα προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων τους (από το 1926). Εξάλλου οι κληρονόμοι του δημιουργού του «Space Oddity» (Ντέιβιντ Μπόουι) πούλησαν τα πνευματικά δικαιώματά τους έναντι των 250 εκατ. δολαρίων. Μεγάλος άυλος πλούτος που δημιούργησε άπειρες στιγμές ευφορίας και έδωσε δουλειά σε χιλιάδες ανθρώπους.

Στην αντίθετη πλευρά, δεν θα ξεχάσω το 2010 όταν είχα κληθεί σε μία κυβερνητική Αρχή να πω τη γνώμη μου επειδή οι διοικούντες σκεπτόντουσαν, μέσα στην άγνοιά τους, να απαλλοτριώσουν (!) τη διανοητική ιδιοκτησία των μελών ΔΕΠ και των ερευνητών για να σώσουν τη χώρα και τα ιδρύματα. Η συνάντηση έληξε με την έκπληκτη αντίδραση των συνομιλητών όταν τους έκανα την παρομοίωση, τι θα σκέπτονταν εάν κάποιος κτυπούσε την πόρτα του σπιτιού τους και τους έλεγε ότι είχε αποφασιστεί να τους το πάρουν. Απλώς πίστευαν, ότι επειδή εκπροσωπούσαν τον κρατισμό, ότι τους ανήκει και το μυαλό και ο χρόνος και οι προσδοκίες των δημιουργών. Παρόμοια «φωτεινά» μυαλά υπάρχουν ακόμα γύρω μας. Η αναγνώριση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, που πάντοτε δημιουργός τους είναι φυσικό πρόσωπο, έχει μία ανθρωπιστική και μία ωφελιμιστική διάσταση. Ο δημιουργός έχει έναν ιδιαίτερο ηθικό δεσμό με το δημιούργημά του ο οποίος είναι απαλλοτρίωτος. Στη συνέχεια οι συμβάσεις των περιουσιακών δικαιωμάτων που πηγάζουν από τα διανοητικά δικαιώματα μπορούν να έχουν διάφορους αντισυμβαλλόμενους. Αντιλαμβανόμαστε ότι εάν δεν ίσχυε κάτι τέτοιο, κανείς δεν θα παρήγε διανοητικά δημιουργήματα. Από την άλλη ένα πολύ αυστηρό σύστημα προστασίας των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας δεν θα επέτρεπε τη διάχυσή της στην κοινωνία. Έτσι οι αγγλοσαξονικές χώρες προστατεύουν περισσότερο τους παραγωγούς ενώ η Ευρώπη τους δημιουργούς ευνοώντας τον εκδημοκρατισμό του πλούτου.

Προς τιμήν μας στην Ελλάδα η νομοθεσία (διοικητική, αστική και ποινική) είναι σχεδόν πλήρης και όσον αφορά τα πολιτισμικά δημιουργήματα, τις βάσεις δεδομένων, τα συγγενικά δικαιώματα, τις καινοτομίες, τις ευρεσιτεχνίες μέχρι την τεχνογνωσία και ελπίζουμε να συμπληρωθεί έστω και καθυστερημένα (Οδηγία 2019/790). Το ερώτημα είναι πόσο εφαρμόζεται.

Γιατί, υπάρχουν και εχθροί τους: Πρώτα απ’ όλα υπάρχει η καθαρή παράνομη δραστηριότητα της χρήσης των δημιουργημάτων από τρίτους. Λόγω του άυλου χαρακτήρα τους και λόγω των ατέρμονων δικαστικών διαδικασιών δημιουργείται η εντύπωση πως είναι εύκολο να προσβάλλονται με όφελος που μπορεί να έχει πολλές διαστάσεις (προσωπικός πλουτισμός, ευνόηση ημετέρων κ.τ.λ.).

Δεύτερη ομάδα είναι οι αυτόκλητοι διαχειριστές τους. Το σκάνδαλο της ΑΕΠΙ και οι συνεχιζόμενες εντάσεις για τη διαδοχή της παραμένει να είναι ένα σκοτεινό παράδειγμα.

Η τρίτη είναι η τεχνολογική εξέλιξη που ευνόησε την πειρατεία των πνευματικών περιεχομένων και κατέστρεψε χιλιάδες δουλειές (Τύπος, ειδησεογραφία κ.τ.λ.). Όμως η Ευρώπη ανθίσταται επιβάλλοντας ρυθμίσεις.

Μία κοινωνία όπως η ευρωπαϊκή και ειδικότερα η ελληνική που τόσο πολύ στηρίζεται στον πολιτισμό της και στη δημιουργικότητα για να προωθήσει τον παραγωγικό μετασχηματισμό της χρειάζεται να απελευθερώσει τις δυνάμεις της, μειώνοντας τον κρατιστικό έλεγχο, καλλιεργώντας ένα ευέλικτο αλλά αυστηρό θεσμικό πλαίσιο για την προστασία και ανάπτυξη του διανοητικού πλούτου.

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Τα Νέα, 10 Ιανουαρίου 2022