ΤΟ 2023 ΚΑΙ ΔΥΟ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ 2024

Συνήθως τα σημειώματά μας αυτά αναφέρονται στην οικονομία, αλλά σήμερα θα αρχίσουμε λίγο αντίστροφα, ανιχνεύοντας το ευρύτερο περιβάλλον της.

Από το 2008 ο κόσμος βιώνει συνεχώς σημαντικές αναταραχές. Η κρίση του 2008-2012 δημιούργησε την αίσθηση του μέγιστου οικονομικού κινδύνου και μόνο η βαριά παρέμβαση του κράτους αποσόβησε τα χειρότερα.

Η COVID-19 ήρθε να καταφέρει βαρύ πλήγμα στην παγκοσμιοποίηση και στη διεθνή συνεργασία, αλλά και να αιφνιδιάσει τις οικονομικές Αρχές που είχαν να αντιμετωπίσουν έναν πρωτοφανή εξωγενή κίνδυνο ανατροπής της οικονομικής πραγματικότητας.

Ο πληθωρισμός, που ήρθε αμέσως μετά, σχετίστηκε με τη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής που ακολούθησε, αλλά και με τις βαριές ανατροπές στις εφοδιαστικές αλυσίδες, όπως και με την κλιματική ανατροπή στις τιμές των τροφίμων. Από κοντά ήρθε η όξυνση των μεταναστευτικών ροών, που συνδέθηκαν και με την κλιματική κρίση (το 2023 είναι η χρονιά που αντικαταστάθηκε ο όρος «κλιματική αλλαγή» με τον όρο «κλιματική κρίση»). Η κλιματική αλλαγή έκανε έντονη την παρουσία της κυρίως μέσω της επίτασης του φαινομένου του El Nino, που διεύρυνε τις ξηρασίες και τις πλημμύρες στον παγκόσμιο Νότο.

Όμως, το μεγάλο γεγονός του Ευρωπαϊκού πολέμου (Ρωσίας-Ουκρανίας) έφερε ως αποτέλεσμα την ενεργειακή κρίση, άρα και την επίταση των πληθωριστικών πιέσεων, αλλά και την επαναχάραξη της ευρωπαϊκής πορείας, ενώ άνοιξε την πόρτα και στη στρατικοποίηση των ευρωπαϊκών (και όχι μόνο) οικονομιών.

Ο πόλεμος στη Γάζα ήρθε να θυμίσει το μακροχρόνιο πρόβλημα της νοτιοανατολικής Μεσογείου, επιτείνοντας τη γεωστρατηγική σημασία της Ελλάδας, ενώ φαίνεται ότι, ευτυχώς, οι τουρκικές εκλογές περισσότερο σταθεροποίησαν παρά αποσταθεροποίησαν τον αναθεωρητικό παίκτη της περιοχής.

Σε τεχνολογικό επίπεδο, ο κόσμος αρχίζει να συνειδητοποιεί τη δύναμη των εφαρμογών της παγκόσμιας διασύνδεσης και της τεχνητής νοημοσύνης αλλά είμαστε ακόμα μακριά από το να μπορέσουμε να προδιαγράψουμε τις ακριβείς επιπτώσεις της. Οι μεγάλοι παίκτες, οι καινοτόμες εταιρείες και οι Αρχές (ΗΠΑ και Ευρώπη) προσπαθούν να αντιληφθούν τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να επιδράσουν στον χώρο, με γνώμονα (για τους θεσμικούς) την προστασία της ιδιωτικότητας και του τρόπου λήψης των κρίσιμων αποφάσεων, που αγγίζουν τον ατομικό τρόπο σκέψης και δημοκρατικής λειτουργίας.

Στο πλαίσιο αυτό, το 2024 θα έχει δύο όψεις. Μία οικονομική, που σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο εμφανίζει στοιχεία σταθεροποίησης, και μία πολιτική-γεωστρατηγική, που σε διεθνές επίπεδο θα διατηρήσει στοιχεία αναταραχής και ανατροπής.

Η προσγείωση των διεθνών οικονομιών (κυρίως ΗΠΑ, Ευρώπη, Κίνα) σε χαμηλότερους αλλά πάντως θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης είναι το βασικό σενάριο. Η πιθανότητα ύφεσης (ΗΠΑ, ευρωζώνη) έχει μειωθεί 50%-60% (ευρωζώνη), παρόλο που η αγορά εργασίας παραμένει ισχυρή. Σε συνδυασμό με την αναμενόμενη μείωση των επιτοκίων και τη μείωση του πληθωρισμού (και των προσδοκιών γι’ αυτόν), δημιουργείται ένα διεθνές περιβάλλον σχετικής οικονομικής σταθερότητας.

Παρ’ όλα αυτά, οι αναλυτές θα παραμείνουν επιφυλακτικοί για δύο βασικούς λόγους. Ο ένας είναι η ύπαρξη του γεωστρατηγικού και πολιτικού κινδύνου, ο οποίος φαίνεται να βρίσκεται υψηλά το 2024. Αυτό οφείλεται σε τέσσερις λόγους. Ο πρώτος σχετίζεται με την Ουκρανία, όπου είναι πολύ δύσκολο η Ευρώπη και το Κίεβο να μπορούν να δεχτούν την κατοχύρωση των εδαφικών κερδών της Ρωσίας. Αυτό, όμως, σημαίνει ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να ενηλικιωθούν γεωστρατηγικά, κάτι που με τη σειρά του σχετίζεται με την αύξηση της στρατιωτικοποίησης των οικονομιών τους και την αντιμετώπιση των αλλαγών πολιτικής κυρίως στις ΗΠΑ, εάν επικρατήσουν οι Ρεπουμπλικάνοι και ιδίως ο Τραμπ. Παράλληλα, οι ευρωπαϊκές εκλογές θα φέρουν ενδυναμωμένες τις δυνάμεις της Κεντροδεξιάς και Δεξιάς, οι οποίες τροφοδοτούνται και από τα απόνερα του πληθωρισμού και από τις συνεχιζόμενες μεταναστευτικές ροές. Ήταν ευτύχημα ότι οι βασικές αρχές του νέου δημοσιονομικού συμφώνου και της μεταναστευτικής πολιτικής ήδη συμφωνήθηκαν το 2023, αλλά θα πρέπει να περιμένουμε το 2024 για να δούμε πού θα ισορροπήσουν οι κρίσιμες διαφορετικές απόψεις στο θέμα (Βοράς-Νότος). Εξάλλου και για το θέμα της Γάζας θα πρέπει να περιμένουμε να εξελιχθεί, διότι εκεί (στο Ισραήλ) τις αποφάσεις τις λαμβάνει μια πολιτική ηγεσία που βρίσκεται υπό πίεση και αυτό μας κάνει σκεπτικούς.

Ο ανθρώπινος απολογισμός είναι πολύ οδυνηρός για να μην αντιλαμβανόμαστε ότι η διόγκωση του ανθρωπιστικού προβλήματος μεγεθύνει τα μεσομακροπρόθεσμα προβλήματα στην περιοχή. Η συνέχιση της τραγωδίας θα αποδυναμώσει διεθνώς πολιτικά το Ισραήλ και θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις να εισέλθουν στο πολεμικό παιχνίδι  και άλλες δυνάμεις.

Ως ευχή, θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε τη σκέψη να επιβεβαιωθούν οι οικονομικές εκτιμήσεις μας για το 2024 και να μην εκραγούν οι γεωστρατικοπολιτικοί και κλιματικοί κίνδυνοι του 2024.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Real News, 2 Ιανουαρίου 2024