ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ Π. Ε. ΠΕΤΡΑΚΗ

Tο νέο βιβλίο του Καθηγητή Παναγιώτη Ε. Πετράκη (δείτε το βιογραφικό του εδώ) σε συνεργασία με τη Δρ. Κυριακή Η. Καυκά, τον Δρ. Παντελή Χ. Κωστή και τον Διονύση Γ. Βαλσαμή με τίτλο «Greek Culture After the Financial Crisis and the Covid-19 Crisis. An Economic Analysis», το οποίο εκδόθηκε μόλις από τον εκδοτικό οίκο Palgrave McMillan (ISBN 978-3-030-81017-7), μέσα από 16 κεφάλαια μελετά την εξέλιξη της ανθρώπινης σκέψης, δράσης και συμπεριφοράς ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης του 2008 και της κρίσης της πανδημίας του Covid-19 (η Άννα-Μαρία Κανζόλα συνέβαλλε στο δεύτερο και το τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου). Μέσα από την παρουσίαση και ανάλυση δεδομένων, όπως έχουν καταγραφεί για τουλάχιστον μια δεκαετία, και χρησιμοποιώντας την ελληνική οικονομία ως μελέτη περίπτωσης, οι συγγραφείς εξετάζουν τις αλλαγές στο κοινωνικό και ανθρώπινο κεφάλαιο, την όλο και μεγαλύτερη αποφυγή κινδύνου και τις αλλαγές στην ψυχολογία και την ανθρώπινη δράση των ανθρώπων στην ελληνική κοινωνία και οικονομία.

Το μεγαλύτερο μέρος των στοιχείων που παρουσιάζονται στην ανάλυση του βιβλίου προέρχεται από πανελλαδικές προσωπικές συνεντεύξεις σε νοικοκυριά με χρήση έντυπου ερωτηματολογίου, οι οποίες διεξήχθησαν από την εταιρία δημοσκοπήσεων «Μέτρον Analysis» σε δύο κύματα. Το πρώτο κύμα διεξήχθη σε δείγμα 800 ατόμων από τις 15/11/2019 έως τις 8/12/2019 και το δεύτερο κύμα διεξήχθη επίσης σε δείγμα 800 ατόμων τον Οκτώβριο του 2020. Τα στοιχεία αυτά χρησιμοποιήθηκαν ώστε να καλύψουν το κενό που δημιουργείται από τα κύματα της European Social Survey (ESS), η οποία περιλαμβάνει την Ελλάδα στα κύματα των ετών 2002, 2004, 2008 και 2010. Έτσι καλύπτονται τα έτη 2019 και 2020 ως έτη που παρουσιάζουν τις διαμορφούμενες στάσεις της ελληνικής κοινωνίας μετά την κρίση χρέους και μετά την εμφάνιση της πανδημίας του Covid-19.

Στο πρώτο μέρος του βιβλίου περιγράφονται βασικά στοιχεία σχετικά με το πολιτισμικό υπόβαθρο στην ελληνική κοινωνία, καθώς παρουσιάζονται οι ανθρώπινες ανάγκες και η οικονομική δράση στην ελληνική κοινωνία, η θεωρία της ταυτότητας και τα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των Ελλήνων. Η συμπεριφορική ταυτότητα των Ελλήνων για τα έτη 2019-2020 φαίνεται να μην είχε μεγάλες συμπεριφορικές διακυμάνσεις παρόλη την παρουσία της πανδημίας του Covid-19. Ενδεχομένως αυτό να οφείλεται στη βαθύτερη πεποίθηση ότι πρόκειται για ένα εξωγενές και βραχυχρόνιο φαινόμενο. Διακρίνεται έντονη η ανάγκη προστασίας των συλλογικών χαρακτηριστικών όπως είναι η θρησκευτικότητα, η πολιτισμική ταυτότητα και είναι σημαντικός ο αλτρουισμός. Αυτά τα στοιχεία δεν προκαλούν έκπληξη διότι συχνά η παρουσία κρίσεων συσπειρώνει το σώμα των πολιτών. Παράλληλα, αυξήθηκε η πίστη στη σημασία τήρησης των κανόνων. Επίσης, από την ανάλυση επιβεβαιώνεται η ύπαρξη των πέντε κύριων προσωπικών χαρακτηριστικών στην Ελληνική κοινωνία (Big-Five Personal Traits) με τα δύο χαρακτηριστικά που φαίνεται ωστόσο να έχουν επικρατήσει στην ελληνική κοινωνία να είναι η ευσυνειδησία και η ευγένεια, ενώ ακολουθεί η εξωστρέφεια.

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου περιγράφονται οι στάσεις και οι συμπεριφορές των Ελλήνων γύρω από ζητήματα που σχετίζονται με το επίπεδο ευτυχίας, την ικανοποίηση από τη ζωή, την υγεία, την πολιτική αυτοτοποθέτηση, τα πιστεύω των Ελλήνων γύρω από θέματα που σχετίζονται με το περιβάλλον, την οικογένεια, τη θρησκεία και την εμπιστοσύνη, και ζητήματα που σχετίζονται με τα κίνητρα και τη δημιουργικότητα αλλά και με την ασφάλεια. Η ευτυχία των Ελλήνων, η ικανοποίηση από τη ζωή και η υγεία φαίνεται να επηρεάζονται ιδιαίτερα αρνητικά από την ύπαρξη συνθηκών ύφεσης κάτι που είναι εμφανές και για το έτος 2010 αλλά και για το έτος 2020 (πανδημία του Covid-19). Επίσης, το επίπεδο ευτυχίας σχετίζεται και με την πολιτική αυτοτοποθέτηση, καθώς όσο πιο αριστερή η πολιτική αυτοτοποθέτηση τόσο χαμηλότερο το επίπεδο ευτυχίας, και το αντίθετο. Επιπρόσθετα, φαίνεται ότι σε περιόδους κρίσης όπως στην έναρξη της κρίσης χρέους το 2008 και στην περίπτωση της πανδημίας, η ελληνική κοινωνία μειώνει ελαφρώς το βαθμό θρησκευτικότητάς της. Oι στάσεις του σεβασμού, της ορθής συμπεριφοράς και των παραδόσεων εκφράζουν σημαντικά την ελληνική κοινωνία, διαχρονικά, ωστόσο και οι τρείς στάσεις μειώνονται κατά το πέρασμα των ετών στην ελληνική κοινωνία. Η γενικευμένη εμπιστοσύνη κυμαίνεται σε αρκετά χαμηλό επίπεδο κάτι που σημαίνει ότι οι Έλληνες δεν μπορούν εύκολα να εμπιστευτούν τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας. Επίσης, ενώ η δημιουργικότητα προϋποθέτει δεξιότητες και ικανότητες, στην ελληνική κοινωνία φαίνεται να επικρατεί το εξής παράδοξο. Σε αντίθεση με την εξέλιξη της άποψης των Ελλήνων για τη δημιουργικότητα, η σημασία που αποδίδουν στις ικανότητες φαίνεται να φθίνει με την πάροδο των ετών. Τέλος, η διαχρονική ύπαρξη υψηλών επιπέδων αβεβαιότητας στην ελληνική οικονομία λειτουργεί αποτρεπτικά στην ανάληψη οποιασδήποτε δραστηριότητας η οποία ενέχει κάποιο βαθμό ρίσκου. Συνεπώς οι συνθήκες αυτές λειτουργούν ανασταλτικά στην οικονομική πρόοδο με εμφανείς τις επιδράσεις μεταξύ άλλων, στην έλλειψη μακροχρόνιου επενδυτικού προγραμματισμού, στα χαμηλά επίπεδα καινοτομική δραστηριότητας, στο μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων και την εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας. Αναφορικά με το επίπεδο ασφάλειας, η ανάγκη που νιώθουν τα μέλη της ελληνικής κοινωνίας να ζουν σε ένα ασφαλές περιβάλλον και να τους εμπνέει αίσθημα ασφάλειας η κυβέρνηση είναι ιδιαίτερα υψηλά αναδεικνύοντας την έντονη ύπαρξη συνθηκών αποφυγής αβεβαιότητας.

Το τρίτο μέρος του βιβλίου αφορά στις στάσεις της ελληνικής οικονομίας απέναντι στην οικονομική πολιτική στη χώρα, όπως είναι ο βαθμός ικανοποίησης από τους χειρισμούς της Κυβέρνησης, στάσεις απέναντι στο δημόσιο τομέα και τις ξένες επενδύσεις και στάσεις απέναντι στη φορολογία και το κράτος πρόνοιας. Οι στάσεις απέναντι στο περιβάλλον και τη φύση έχουν μείνει σχετικά σταθερές, με ίσως λίγο μεγαλύτερη έμφαση να δίνεται στη φύση και το περιβάλλον όσο περνούν τα χρόνια. Επίσης, η ελληνική κοινωνία ήταν πάντα προσηλωμένη στο θεσμό της οικογένειας καθώς το σημαντικά μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είτε συμφωνεί πλήρως είτε απλά συμφωνεί ότι η οικογένεια θα πρέπει να είναι η πρώτη προτεραιότητα στη ζωή τους. Από την ανάλυση του βιβλίου είναι εμφανές ότι ο βαθμός ικανοποίησης από την οικονομία όπως και από τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία, αλλά και η στάση απέναντι στο ευρώ, εξαρτώνται από τις οικονομικές εξελίξεις και τις επικρατούσες συνθήκες. Εν μέσω της χρηματοπιστωτικής κρίσης που ξέσπασε το 2008 παρατηρείται ο μικρότερος βαθμός ικανοποίησης από την οικονομία. Για το 2020 ο βαθμός ικανοποίησης είναι ελαφρώς χαμηλότερος του 2019. Επιπρόσθετα, η ελληνική κοινωνία φαίνεται έχει την τάση να θεωρεί ότι ο δημόσιος τομέας στην Ελλάδα θα πρέπει να μειωθεί και γενικότερα δεν δηλώνει ικανοποιημένη από την ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχει. Ωστόσο, αυτή είναι μια τάση που μειώνεται σημαντικά από το 2016 έως το 2020. Επιπλέον, η ελληνική κοινωνία θεωρεί ότι οι ξένες επενδύσεις δημιουργούν θέσεις εργασίας, φέρνουν νέες τεχνολογίας στην Ελλάδα, σέβονται τα εργασιακά δικαιώματα και δεν καταπατούν την εθνική κυριαρχία, ενώ ταυτόχρονα, ότι η χαμηλότερη φορολογία θα βοηθήσει ώστε να έρθουν ξένες επενδύσεις, ότι οι  γειτονικές χώρες έχουν κάνει περισσότερα πράγματα για να προσελκύσουν ξένες επενδύσεις και ότι οι ξένες επενδύσεις απειλούν την ύπαρξη των ελληνικών επιχειρήσεων. Τέλος, η ελληνική κοινωνία σε γενικές γραμμές επιζητά χαμηλή φορολογία έστω και αν υπάρχει λιγότερη κρατική μέριμνα, ενώ ταυτόχρονατα άτομα που υποστηρίζουν ότι πρέπει να υπάρχει υψηλή φορολογία / ισχυρή κρατική μέριμνα φαίνεται να είναι πιο ευτυχισμένα από τα άτομα που υποστηρίζουν ότι πρέπει να υπάρχει χαμηλή φορολογία / λιγότερη κρατική μέριμνα.

Το τέταρτο μέρος του βιβλίου αφορά στην ορθολογικότητα και τις στάσεις των Ελλήνων απέναντι στον κίνδυνο, τις προκαταλήψεις και τον αλτρουισμό. Στην περίπτωση της ελληνικής κοινωνίας φαίνεται ότι επικρατεί έλλειμμα ορθολογικής συμπεριφοράς. Κατά συνέπεια είναι εύκολο να αντιληφθούμε την επικράτηση ενός συγκεκριμένου παραγωγικού προτύπου στην ελληνική οικονομία το οποίο αντιτίθεται στις μακροχρόνιες επενδύσεις, την καινοτομία και την εξωστρέφεια των επιχειρήσεων. Η ελληνική κοινωνία φαίνεται να έχει χαμηλή ανοχή στην ανάληψη κινδύνου γεγονός που έχει άμεσο αντίκτυπο στην οικονομία. Εκτός όμως από την αποφυγή του κινδύνου, η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει χαμηλό βαθμός αμοιβαιότητας αλλά και αλτρουισμού κάτι πουδείχνει ότι η ελληνική κοινωνία αναπτύσσει δύσκολα σχέσεις συνεργασίας και επιχειρηματικών συμπράξεων.

Τέλος, το πέμπτο μέρος του βιβλίου παρουσιάζει τα δίπολα των κοινωνικών συμπεριφορών όπως προκύπτουν από τις θεωρίες του Hofstedeκαι του Schwartz, ενώ ταυτόχρονα εξετάζονται οι θεωρίες μοντερνοποίησης για την ελληνική κοινωνία. Η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει στοιχεία τα οποία την χαρακτηρίζουν σε ένα βαθμό ως μια κοινωνία με έμφαση στην ενσωμάτωση σε ομάδες. Παράλληλα, ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στη δεκτικότητα διαφορετικών απόψεων. Το χαρακτηριστικό αυτό γνώρισμα έχει ιδιαίτερη αξία για την ενότητα μιας συλλογικότητας ή μιας ομάδας όπου τα μέλη της μοιράζονται κοινούς στόχους. Ένα άλλο γνώρισμα της ελληνικής κοινωνίας είναι η αποφυγή της περιπέτειας και να αναλαμβάνει ρίσκα, διαπίστωση πουενισχύεται και από την περιορισμένη προθυμία της ελληνικής κοινωνίας να δοκιμάζει νέα πράγματα. Ταυτόχρονα, παρατηρείται μια τάση στροφής προς την ισονομία στην ελληνική κοινωνία η οποία απορρέει από μείωση των ποσοστών της κοινωνίας που προσανατολίζονται στον πλούτο, στην υπακοή κανόνων και μείωση της τάσης να συμπεριφέρονται σωστά. Επίσης, η ελληνική κοινωνία φαίνεται να αποζητάει μεγαλύτερο επίπεδο ασφάλειας. Τέλος, με βάση τα στοιχεία του 2019, η ελληνική κοινωνία εμφανίζεται ως παραδοσιακή, όπως υποδεικνύουν τα υψηλά ποσοστά προσήλωσης στην οικογένεια και τη θρησκεία και την τάση να θεωρείται απαραίτητο ότι τα σχολεία πρέπει να διδάσκουν στα παιδιά να υπακούν σε κανόνες και να πειθαρχούν. Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο ότι κατά την περίοδο από την έναρξη της κρίσης χρέους του 2008 έως το 2019, όλες οι τάσεις αυτές εμφανίζονται μειωμένες, κάτι που υποδηλώνει την τάση στροφής προς περισσότερο μετα-υλιστικές αξίες, παρότι γενικότερα εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται ως παραδοσιακή κοινωνία. Μάλιστα, το 2020, μετά την εμφάνιση της πανδημίας του Covid-19, παρατηρείται τάση για απομείωση του βαθμού της παραδοσιακής κοινωνίας και ακόμα μεγαλύτερη τάση προς μετα-υλιστικές αξίες.

Το σχετικό με την έκδοση του βιβλίου Δελτίο Τύπου έχει δημοσιευθεί σε διάφορους ιστοτόπους. Ενδεικτικά είναι οι ακόλουθοι:

liberal.gr

athensvoice.gr

esos.gr

sofokleousin.gr

naftemporiki.gr

newmoney

news247

newsbeast

Παρακάτω παρουσιάζονται επιστημονικά άρθρα και συμμετοχές σε επιστημονικά συνέδρια που κάνουν χρήση μέρους των στοιχείων που απορρέουν από το βιβλίο «Greek CultureAfter the FinancialCrisis and the Covid-19 Crisis. An Economic Analysis».

1. The Sustainability of Creativity

Kanzola A-M, Petrakis PE. The Sustainability of Creativity. Sustainability. 2021; 13(5):2776. https://doi.org/10.3390/su13052776

2. Cultural Perspectives of Financial and Non-Financial Incentives

Kafka K, Kanzola AM, Petrakis PE. Cultural Perspectives of Financial and Non-Financial Incentives. Journal of Business Accounting and Finance Perspectives. 2021; 3(1):7. https://jbafp.jams.pub/article/3/1/125

3. Social Identity, Rationality and Creativity (AWARDED)

Kanzola A-M., Papaioannou K., Petrakis P.E. Presented on the 14th ACIEK Academy Conference. Innovation, Management and Governance for Sustainable Growth. June, 14-16, 2021.

Το βιβλίο εμπίπτει εντός της ευρύτερης σειράς βιβλίων της Palgrave MacMillan με τίτλο «The Political Economy of Greek Growth up to 2030» η οποία αναλύει τις μεσομακροπρόθεσμες προοπτικές της ελληνικής πολιτικής οικονομίας μελετώντας έννοιες όπως η βιωσιμότητα, η βιώσιμη διακυβέρνηση και η πολιτική λειτουργία, η οικονομική συμπεριληπτικότητα, οι πολιτισμικές συμπεριφορές που προωθούν τη μεγέθυνση και η δυναμική οικονομική ανάπτυξη, μέσω μιας εξελικτικής προσέγγισης. Αυτή η σειρά εκδίδει επίσης βιβλία προσανατολισμένα στην οικονομική πολιτική που περιγράφουν βήματα για την επίτευξη οικονομικής μεγέθυνσης και ενός βιώσιμου μέλλοντος για την ελληνική οικονομία. Αυτή η σειρά ξεχωρίζει καθώς τα βιβλία της απεικονίζουν τις συνθήκες που πρέπει να επικρατήσουν ώστε η ελληνική οικονομία να ξεφύγει από την οικονομική στασιμότητα που έχει προκύψει από την επίμονη οικονομική ύφεση.

Άλλα βιβλία της σειράς είναι τα εξής:

• Petrakis P.E. (2020) The New Political Economy of Greece up to 2030, Palgrave MacMillan, ISBN 978-3-030-47074-6
• Petrakis P.E. Kostis P.C. (2020) The Evolution of the Greek Economy. Past Challenges and Future Approaches, ISBN 978-3-030-47209-2
• Petrakis P.E.. Kostis P.C. (2020) Policies for a Stronger Greek Economy. Actions for the Next Decade, ISBN 978-3-030-47078-4

Θα πρέπει να σημειωθεί η σημαντική διάκριση για το βιβλίο της σειράς με τίτλο  «Policies for a Stronger Greek Economy. Actions for the Next Decade» καθώς το κεφάλαιο του βιβλίου με τίτλο “Policies for Dynamic Economic Growth: Medium and Long-Term Policies” επιλέχθηκε για τα hot research topics του συνεδρίου της American Economic Association (ΑΕΑ) και της Allied Social Science Associations (ASSA) (3-5 Ιανουαρίου του 2021). Σήμερα η American Economic Association (ΑΕΑ) έχει περισσότερα από 20.000 μέλη, από τον ακαδημαϊκό χώρο, τις επιχειρήσεις και τις συμβουλευτικές ομάδες μέσα από διαφορετικούς κλάδους και με πολύ-πολιτισμικό υπόβαθρο. Περισσότερες πληροφορίες δείτε εδώ.

Νέα βιβλία που αναμένεται να δημοσιευτούν στη σειρά βιβλίων προσεχώς:

• Petrakis P.E. (Ed.) Human Capital and Production Structure. Knowledge, Abilities, Skills, Working Activities: Requirements for the Greek Economy 2018 – 2027
• Petrakis P.E., Kostis P.C., Kafka K.I., Kanzola A.M. Alternative Futures of Greece to 2030
• Petrakis P.E. (Ed.) Interconnections in the Greek Economy