ΤΡΟΦΙΜΑ ΚΑΙ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΑ

Η άνοδος των τιμών των τροφίμων το 2007-2008 δημιούργησε κοινωνική αναστάτωση σε μία σειρά από αναπτυσσόμενες – κυρίως – χώρες. Οι τιμές, βέβαια, μειώθηκαν σημαντικά τον επόμενο χρόνο, αλλά στη συνέχεια πήραν εκ νέου την ανιούσα (FAO Food Price Index) και έκτοτε διατηρήθηκαν σε ένα ανώτερο επίπεδο σε σύγκριση με όλη την προηγούμενη 35ετία, μέχρι την επόμενη μεγάλη άνοδο, αυτή του 2022.

Η κρίση του 2008 είχε αποδοθεί (FAO, 2011): α) Στη χαμηλή συγκομιδή εξαιτίας κλιματικών μεταβολών, β) σε χαμηλά αποθέματα τροφίμων, γ) σε υψηλές ενεργειακές τιμές (λιπάσματα, μεταφορές), δ) στην παραγωγή βιοκαυσίμων που εκτόπισαν την παραγωγή τροφίμων, ε) στους εξαγωγικούς περιορισμούς, στ) στην έλλειψη επενδύσεων στις χώρες παραγωγής και ζ) στις κερδοσκοπικές συναλλαγές που περιλάμβαναν μεγάλους και μικρούς παίκτες στις χρηματαγορές και κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου. Δύο μεγάλα χρηματιστήρια είχαν πλέον δραστηριοποιηθεί έντονα στην αγορά των Συμβολαίων Μελλοντικής Εκπλήρωσης (Futures) σε βασικά τρόφιμα: Το Chicago Board of Trade και το London International Financial Futures and Options Exchange. Η κρίση του 2022 αποδόθηκε (FAO 2024): α) Στις πολεμικές συγκρούσεις, β) στα ακραία καιρικά φαινόμενα (το 2023 ήταν το πιο ζεστό έτος σε μία μακρά ιστορική περίοδο), γ) στα οικονομικά σοκ (μακροοικονομική εξωτερική αδυναμία, νομισματική υποτίμηση κ.λπ.), δ), στις δυσκολίες των γραμμών εφοδιασμού.

Οι αγορές μελλοντικής εκπλήρωσης προσφέρουν κυρίως τη δυνατότητα διαχείρισης του κινδύνου που δημιουργείται από τη μεταβλητότητα των τιμών. Αλλά υπάρχουν και οι κερδοσκόποι (speculators) που αγοράζοντας και πουλώντας Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης αναλαμβάνουν τον κίνδυνο της εξέλιξης των μελλοντικών τιμών, χωρίς να διαχειρίζονται τις φυσικές ποσότητες των προϊόντων. Συγχρόνως, εφοδιάζουν με ρευστότητα τις αγορές και εξυπηρετούν τη διαδικασία «ανακάλυψης» των δίκαιων τιμών των προϊόντων, επειδή η τιμολόγησή τους είναι εξαιρετικά ευαίσθητη σε κάθε διαθέσιμη νέα πληροφορία.

Πολύ μικρή συμμετοχή των κερδοσκόπων δημιουργεί προβλήματα ρευστότητας και μεγάλη συμμετοχή μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες διακυμάνσεις εποχικού ή κυκλικού χαρακτήρα. Εάν, π.χ., κάποιος κάνει εκτιμήσεις (futures pricing) με βάση παρελθούσες εμπειρίες εξέλιξης των τιμών, δημιουργεί τεχνητές τάσεις εξέλιξης των τιμών. Έτσι, εάν πιστεύουμε ότι ζούμε σε πληθωριστική περίοδο, τότε τα μελλοντικά συμβόλαια εκπλήρωσης μπορεί να προεξοφλούν συνεχή άνοδο τιμών. Με τον τρόπο αυτόν, όμως, δεν αφήνουν ακόμα και τον ίδιο τον πληθωρισμό που «τρώει» την καταναλωτική δύναμη των πολιτών και μειώνει τη ζήτηση να ασκήσει μειωτικές επιδράσεις στις τιμές.

Είναι σημαντικός ο ρόλος της κερδοσκοπίας στις μεταβολές των τιμών των τροφίμων; Χρειαζόμαστε ποσοτικά στοιχεία και τεχνική ανάλυση για να αποφανθούμε. Ωστόσο, σε ένα μέλλον που έρχεται (FAO 2022), με αναμενόμενη συνεχή αύξηση των τιμών των τροφίμων λόγω κυρίως της κλιματικής αλλαγής, της γεωστρατηγικής αβεβαιότητας και του υπερπληθυσμού, δημιουργούνται αξιόλογα ηθικά και τεχνικά θέματα λειτουργίας (ρυθμίσεις στο ύψος των συναλλαγών κ.λπ.) των αγορών μελλοντικής εκπλήρωσης, τα οποία θα πρέπει να προσελκύσουν μεγάλη προσοχή, ακόμη και σε επίπεδο G20, όπως είχε γίνει και το 2008. Σήμερα, όμως, ο χώρος αυτός είναι περισσότερο περίπλοκος και η μακροπρόθεσμη προοπτική δυσμενέστερη.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Το Βήμα, 23 Ιουνίου 2024