ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΥΣ «2 ΠΕΙΡΑΣΜΟΥΣ»

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε το Μάιο του 2014) *.

Τώρα, που ήρθε η έξοδος από τη βαθιά κρίση και εισήλθαμε στη φάση της σταθεροποίησης προβλέπεται μία ανάκαμψη χαμηλής πτήσης: Ένα 2014 όπου μάλλον ελαφρά θα υπερισχύσουν οι θετικοί ρυθμοί και μια αναιμική μεγέθυνση από εδώ και πέρα, στο πλαίσιο μιας αναιμικής ευρωπαϊκής ανάκαμψης, που δεν θα μπορεί να απορροφήσει το εκρηκτικό κοινωνικό πρόβλημα που δημιούργησε η οικονομική κρίση.

Η προοπτική αυτή αποτυπώνεται στο παρόν βιβλίο, το οποίο περιγράφει την πορεία αυτή να περνάει μέσα από τις δύο συμπληγάδες της Αντισυστημικότητας και του Γ΄ Μνημονίου.

Πρόκειται για τους δύο τελευταίους Μεγάλους Πειρασμούς αυτής της πορείας. Η ελληνική κοινωνία θα τους αντιμετωπίσει τα δύο επόμενα χρόνια απειλούμενη διαρκώς από την κοινωνική αγωνία για τους ανέργους και τους φτωχούς.

Μεταξύ αυτών των άκρων υπάρχει ο δρόμος της Δημοκρατίας και της Ανάπτυξης. Γιατί φαίνεται ότι Δημοκρατία και Ανάπτυξη είναι δύο στενά συνδεμένες έννοιες. Ο δημοκρατικός τρόπος οργάνωσης των κοινωνιών έχει μετρήσιμες ποσοτικές επιδράσεις στη μεγέθυνση της οικονομίας. Αυτό οφείλεται, από τη μία μεριά, στην ενθάρρυνση των επενδύσεων λόγω δικλείδων σταθερότητας και συνέχειας, στη βελτίωση του εκπαιδευτικού επιπέδου, στην παρακίνηση εισαγωγής μεταρρυθμίσεων, στη βελτίωση της προσφοράς των δημόσιων αγαθών και στη μείωση της κοινωνικής δυσφορίας. Από την άλλη, οφείλεται στην προώθηση της ισότητας και στην εξομάλυνση των διογκωμένων εισοδηματικών ανισοτήτων, που συνήθως συνοδεύουν τον εκδημοκρατισμό των κοινωνικών δομών. 

Το ζήτημα που επεξεργάζεται λοιπόν το βιβλίο αυτό αφορά στην πορεία της ελληνικής οικονομίας στη μετά το Β΄ Μνημόνιο εποχή: Θα ακολουθήσει η είσοδος σε ένα Γ΄ Μνημόνιο (παροχή εξωτερικής βοήθειας υπό αυστηρές - λίγο ή πολύ - συνθήκες), θα επιλεγεί ο δρόμος της αντισυστημικότητας (έξοδος από το ευρώ) ή θα ακολουθηθεί ένας δρόμος σταδιακής αποκατάστασης της θεσμικής λειτουργίας και της εφαρμογής προγραμμάτων οικονομικής πολιτικής, των οποίων η ιδιοκτησία θα ανήκει στα εκλεγμένα όργανα της ελληνικής πολιτείας;

Η Αντισυστημικότητα και το Γ΄ Μνημόνιο ασκούν εξαιρετική γοητεία στους υποστηρικτές τους. Τα κοινά τους χαρακτηριστικά είναι δύο: Το πρώτο είναι η ευκολία της επιχειρηματολογίας για την υποστήριξή τους. Η Αντισυστημικότητα υπόσχεται την ελπίδα του άγνωστου και του πρωτοεφαρμοζόμενου. Το δεύτερο είναι ότι διαμορφώνουν ένα κανονιστικό περιβάλλον έκτακτης ανάγκης και αναγκαστικής εκτέλεσης.

Η επικράτηση της αντισυστημικότητας θα οδηγήσει σε πολλές και διάφορες μορφές άσκησης πολιτικής αναγκαστικού χαρακτήρα με αντιθεσμικά χαρακτηριστικά. Οι λόγοι κυρίως είναι δύο: Από τη μία μεριά, υπάρχουν άγνωστες και σε μεγάλο βαθμό τεχνικές διαδικασίες (αποκοπή από την Ευρωζώνη και το ευρώ) που δεν γνωρίζουμε πώς λειτουργούν και πώς υλοποιούνται. Έτσι δεν υπάρχει γνωστό εσωτερικό θεσμικό πλαίσιο που να μπορεί να τις παρακολουθήσει. Η κατάρρευση του συστήματος συναλλαγών θα είναι το πρώτο πεδίο καταστροφικών επιπτώσεων. Από την άλλη, όλα αυτά θα συμβούν σε ένα διεθνές περιβάλλον που και αυτό δεν είναι έτοιμο να χειριστεί παρόμοια ζητήματα. Άρα η επικοινωνία του εξωτερικού και του εσωτερικού λειτουργικού πλαισίου θα έχει προβληματικό και υποχρεωτικά, αναγκαστικό χαρακτήρα.

Ένα Μνημόνιο επίσης είναι ένας πολύ στενός οδηγός οικονομικής και κοινωνικής λειτουργίας, που επικαλείται έκτακτες συνθήκες με στόχο την τήρηση με κάθε κόστος συγκεκριμένων στόχων διαρθρωτικής μεταβολής σε αντάλλαγμα ευρύτερη γεωστρατηγική και οικονομική ασφάλεια (ευρωπαϊκή πορεία) και κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών. Λόγω των έκτακτων συνθηκών που επικαλείται, υπόσχεται τήρηση των στόχων που τίθενται και μετάθεση της ευθύνης σε υπερκείμενα όργανα.

Αντιθέτως ο δρόμος μεταξύ των Δύο Πειρασμών είναι γεμάτος σκληρές αποφάσεις στις οποίες πρέπει συνεχώς να αναμετράται το κοινωνικό κόστος και όφελος. Προϋποθέτει διεύρυνση των γνώσεων και κατανόηση των διεθνών γεωστρατηγικών εξελίξεων. Σημαίνει κοστοβόρες μεταβολές συνηθειών και συγκρούσεις κοινωνικού χαρακτήρα. Σημαίνει συνεχή εγρήγορση και ανάληψη ευθύνης αποφάσεων. Με άλλα λόγια, σημαίνει ανάκτηση μέρους της εθνικής κυριαρχίας χωρίς την ανάγκη κινδύνου διεθνούς απομόνωσης και πλεύσης σε αχαρτογράφητα νερά, όπως στην περίπτωση της υιοθέτησης της αντισυστημικότητας.

Η επικείμενη όμως σύγκρουση γύρω από την εκλογή του Προέδρου ενδεχομένως να αναβάλει τις συμφωνίες χρέους και εξόδου από το Β΄ Μνημόνιο και να οδηγήσει σε εκλογές. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να είναι εκλογές με ιδιαίτερη οξύτητα και με έντονο διλημματικό χαρακτήρα: Από τη μία μεριά είναι πολύ πιθανόν ότι θα υπάρξει μία «ευρωπαϊκή γραμμή» που θα προτείνει μία συνέχιση της ομαλής σχέσης με τους Ευρωπαίους εταίρους και θα περιλαμβάνει συμφωνία χρέους με επιμήκυνση και μείωση επιτοκίου και ένταξη σε Προληπτική Γραμμή Πιστώσεων, με προστασία του Ελληνικού Τραπεζικού Συστήματος μετά τα αποτελέσματα των Stress Tests των Ευρωπαϊκών Τραπεζών. Από την άλλη, θα αντιπαραταχθεί μία πολιτική γραμμή σκληρής διαπραγμάτευσης με τους εταίρους μας.

Εάν η σύγκρουση οξυνθεί πάρα πολύ και ανέβει ξανά ο πολιτικός κίνδυνος, με αποτέλεσμα την άνοδο των επιτοκίων του Ελληνικού δημόσιου χρέους (πάνω από 6 – 6,5%), θα είναι πολύ δύσκολο, ανεξαρτήτως της πολιτικής έκβασης της σύγκρουσης αυτής, να αποφευχθεί η ένταξη σε Προληπτική Γραμμή Πιστώσεων με ιδιαίτερα αυστηρούς όρους ή σε Γ΄ Μνημόνιο.

Συνεπώς στα αμέσως επόμενα χρόνια και υπό το καλύτερο σενάριο η αναιμική ανάκαμψη θα τροφοδοτεί την πολιτική αντιπαράθεση, και στο βάθος της εικόνας, τις κεντρόφυγες δυνάμεις (προς την Αντισυστημικότητα και το Γ΄ Μνημόνιο), απονευρώνοντας την κοινωνική αναπτυξιακή δυναμική, χωρίς ταυτοχρόνως να έχει διαμορφωθεί ένα οικονομικό μοντέλο που να είναι συμβατό με τις επικρατούσες ευρωπαϊκές προδιαγραφές ενσωμάτωσης στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία.