ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΣ

Πώς η Ελλάδα άλλαξε τον Κόσμο (αρνητικά): Σε πρόσφατο άρθρο του ο Paul Krugman έδειξε πώς ένα αριθμητικό λάθος σε μια επιστημονική μελέτη σε συνδυασμό με τη διαχείριση της κρίσης στην Ελλάδα, απέβησαν καθοριστικά για την πορεία της οικονομικής πολιτικής σε παγκόσμιο επίπεδο.

Υπό κανονικές συνθήκες, ένα αριθμητικό λάθος σε ένα οικονομικό άρθρο θα είχε μηδενική σημασία για τον ευρύτερο κόσμο. Ωστόσο, η αποκάλυψη [pdf] ενός τέτοιου λάθους, τον Απρίλιο του 2013 στην εργασία των επιφανών οικονομολόγων του πανεπιστημίου του Harvard Carmen Reinhart και Kenneth Rogoff  “Growth in a Time of Debt”, όχι μόνο έγινε πρώτο θέμα συζήτησης στους κύκλους των οικονομολόγων, αλλά έγινε πρωτοσέλιδο στο διεθνή τύπο. Ο λόγος που το ζήτημα πήρε τόση μεγάλη διάσταση είναι ότι το εν λόγω paper αποτέλεσε το σημείο αναφοράς για τους υποστηρικτές της δημοσιονομικής λιτότητας, προκειμένου να υπερασπιστούν τις θέσεις τους και να αντικρούσουν τους επικριτές τους.

Σε αντίθεση με αυτό που υποστηρίζει η Κεϋνσιανή αντίληψη, δηλαδή ότι σε περιόδους ύφεσης το κράτος θα πρέπει να αυξάνει τις δαπάνες του, ώστε να δίνει ώθηση στη ζήτηση και κατ’ επέκταση στην οικονομική δραστηριότητα, το paper των Reinhart και Rogoff “υποδείκνυε” ότι η καθυστέρηση εφαρμογής περικοπών (austerity policies) μπορεί να αποβεί καταστροφική, υποστηρίζοντας πως η συσσώρευση χρέους, ανώτερου του 90% του ΑΕΠ, βαραίνει σημαντικά την ανάπτυξη μιας οικονομίας. Το κρίσιμο όριο του 90% επικαλέστηκαν πλήθος προσωπικοτήτων με θέση ισχύος (όπως για παράδειγμα ο Paul Ryan, πρόεδρος της επιτροπής προϋπολογισμού του Λευκού Οίκου και ο Olli Rehn, κορυφαίος επίτροπος στη European Commission).

Το paper των Reinhart και Rogoff αποτελεί το δεύτερο παράδειγμα, όπου αποδεικνύεται ότι παρέχει παραπλανητικές αποδείξεις υπέρ των οικονομικών της λιτότητας. Κάτι αντίστοιχο συνέβη με την εργασία των Alesina και Ardagna, η οποία, εξετάζοντας παρελθοντικά περιστατικά, κατέληγε ότι οι περικοπές δαπανών στις ανεπτυγμένες οικονομίες σε περιόδους ύφεσης συνοδεύτηκαν από επέκταση και όχι συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας, με κυρίαρχο λόγο για το αποτέλεσμα αυτό την ενίσχυση της εμπιστοσύνης στον ιδιωτικό τομέα.

Οι εργασίες τις οποίες επικαλούνταν οι υπέρμαχοι της λιτότητας αποδείχθηκε, τελικά, ότι περιείχαν σοβαρά ελαττώματα. Όσον αφορά στους Alesina και Ardagna, οι Jayadev and Konczal (2010) του Roosevelt Institute τόνισαν πως κανένα από τα περιστατικά επεκτατικής λιτότητας, που εξέτασαν, δεν έλαβε χώρα εν μέσω ύφεσης, ενώ παράλληλα το IMF (2010) βρήκε πως ο τρόπος αξιολόγησης της δημοσιονομικής πολιτικής που χρησιμοποίησαν δε σχετιζόταν απαραίτητα με τη λήψη μέτρων από τους υπεύθυνους για τη χάραξη οικονομικής πολιτικής. Η έρευνα των Reinhart και Rogoff, από την άλλη, αποδείχθηκε πως περιείχε ένα αριθμητικό λάθος αλλά και ένα σοβαρό εννοιολογικό πρόβλημα: δεν παρείχε καμία απόδειξη για την κατεύθυνση της αιτιότητας μεταξύ υψηλού χρέους και ανάπτυξης. Η πιθανότητα το χρέος να διογκώνεται εξαιτίας της ύφεσης, παρά να την προκαλεί, θεωρείται, στην πραγματικότητα, μεγαλύτερη (Irons and Bivens, 2010). Μετά τη διόρθωση ορισμένων λαθών, μάλιστα, το κρίσιμο ποσοστό του 90% έπαυε να είναι καθοριστικό για την ανάπτυξη (Herndon et al., 2013).

Στην τρέχουσα οικονομική κρίση, οι προτάσεις για μεταστροφή της οικονομικής πολιτικής σε περιοριστική, έγιναν πιο έντονες, όταν η κρίση φάνηκε να καταλαγιάζει στις αρχές του 2010. Εκτός από τους πολιτικούς και ψυχολογικούς λόγους που παράγοντες του πολιτικού και οικονομικού κόσμου ήταν αντίθετοι με την ιδέα της επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής, δύο γεγονότα, που έλαβαν χώρα στις αρχές του 2010, ήρθαν να ενισχύσουν τα επιχειρήματα των υποστηρικτών της λιτότητας: η έρευνα των Reinhart και Rogoff και η διαχείριση της Ελληνικής κρίσης.

Η αποκάλυψη των πλασματικών στοιχείων για το έλλειμμα και το χρέος της Ελλάδας από τη νέα κυβέρνηση τον Οκτώβριο του 2009 και ο τρόπος διαχείρισης του ζητήματος προκάλεσε τριγμούς σε ολόκληρο τον κόσμο. Όπως επισημαίνει ο Krugman, η Ελληνική κρίση παρείχε την πρακτική επιβεβαίωση των αποτελεσμάτων των Reinhart και Rogoff και συνδυαστικά με το paper των Alesina και Ardagna αποτέλεσαν το επιχείρημα των υποστηρικτών της λιτότητας έναντι του κεϋνσιανού δόγματος, με αποτέλεσμα τη μεταστροφή των αντιλήψεων για την οικονομική πολιτική παγκοσμίως. Η προοπτική του “too big to fail” προκάλεσε τρόμο. Έτσι, η Ελληνική περίπτωση και ο ιδιόρρυθμος ρόλος των συγκεκριμένων (οικονομολόγων) διανοούμενων επηρέασαν ώστε να διαμορφωθεί η αντίληψη στον κόσμο ότι οι περιοριστικές πολιτικές ήταν η σωστότερη επιλογή.

Οι επιπτώσεις, όμως, των δραστικών μέτρων λιτότητας, που εφαρμόστηκαν σε πολλές Ευρωπαϊκές οικονομίες και, σε αισθητά μικρότερο βαθμό, στις ΗΠΑ, δεν αφήνουν περιθώριο αμφιβολίας ότι τα αποτελέσματα των ανωτέρω εργασιών δεν επιβεβαιώθηκαν στην τρέχουσα συγκυρία. Στο παρακάτω διάγραμμα αποτυπώνεται η σχέση μεταξύ της λιτότητας και του ΑΕΠ σε επιλεγμένες ευρωπαϊκές οικονομίες. Είναι φανερό πως η πολιτική λιτότητας οδηγεί σε ύφεση, γεγονός που συνηγορεί υπέρ της επιστροφής σε ισχύ των απόψεων του μεγάλου Master (Keynes).

Διάγραμμα 1. Λιτότητα και Ανάπτυξη.

_{Πηγή: IMF Fiscal Monitor, October 2012.}