Η ΕΛΛΑΔΑ, ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΣΗ

Πώς βλέπουν οι Έλληνες τα προσωπικά τους οικονομικά σε σύγκριση με την πορεία της ελληνικής οικονομίας μέσα στην κρίση; Αυτό είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ερώτημα για μία σειρά από λόγους:

α)  Παρατηρείται μία αρνητική υπερβολή στον τρόπο που διαμορφώνεται η γενική οικονομική εικόνα. Η υπερβολή αυτή αφορά τις αποτιμήσεις των κεφαλαιακών στοιχείων, αλλά και τις προοπτικές των οικονομιών. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ισπανίας και της Ελλάδας που, ενώ έχουν πλέον κυκλικά προσαρμοσμένο πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα, κανείς δεν δίνει την απαραίτητη θετική προσοχή, αλλά πολλοί εστιάζουν στην «επενδυτική απεργία» που προέρχεται από λιγότερο σημαντικές πλευρές της οικονομικής δραστηριότητας, όπως είναι η «προτεραιότητα αποπληρωμής» των δημοσιονομικών χρεών κ.τ.λ.

β)  Το ζήτημα αφορά τη στάση των πολιτών απέναντι στην κεντρική διοίκηση και, κατ’ επέκταση, στις τράπεζες. Έτσι, εάν οι πολίτες πιστεύουν ότι η προσωπική οικονομική τους κατάσταση διαφοροποιείται από αυτήν της συνολικής οικονομίας, η ποιότητα της επικοινωνίας τους με αυτήν απομειώνεται και αντιδρούν με τρόπο που δεν συμβάλλει στην αποκατάσταση της πορείας ανάκαμψης (φοροδιαφυγή, φυγή κεφαλαίων από τις τράπεζες).

γ)  Σε περίπτωση αρνητικής απόκλισης των αντιλήψεων για την πορεία της οικονομίας από εκείνες για την πορεία των προσωπικών οικονομικών, έχουμε παραγωγή αβεβαιότητας αναφορικά με το μέλλον των εξελίξεων. Συχνότατα, αυτό οδηγεί σε αποχή από την αγορά, με άμεση συνέπεια τη διατήρηση της ύφεσης με βάση καθαρά ψυχολογικά κίνητρα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διενεργεί, από το 1985, μηνιαίες έρευνες του Joint Harmonised EU Programme of Business and Consumer Surveys με τις ακόλουθες ερωτήσεις:

- Πώς η χρηματοοικονομική κατάσταση της οικογένειάς σας άλλαξε τους τελευταίους 12 μήνες;

- Πώς αναμένετε αυτή ν’ αλλάξει τους επόμενους 12 μήνες;

- Πώς η γενική οικονομική κατάσταση της χώρας σας έχει αλλάξει τους τελευταίους 12 μήνες;

- Πώς αναμένετε αυτή ν’ αλλάξει τους επόμενους 12 μήνες;

O Bovi (2012) επεξεργάστηκε τις απαντήσεις των Ελλήνων από το 1985 μέχρι σήμερα και έφτιαξε δύο διαγράμματα:

α) Διάγραμμα 1: Πόσο νομίζετε ότι η οικονομική κατάσταση της Ελλάδας (κόκκινη γραμμή) και η προσωπική σας οικονομική κατάσταση (μπλε γραμμή) έχει αλλάξει τους τελευταίους 12 μήνες;

 Διάγραμμα 1.

_{Πηγή: Bovi (2012).}

β) Διάγραμμα 2: Πόσο νομίζετε ότι η οικονομική κατάσταση της Ελλάδας (κόκκινη γραμμή) και η προσωπική σας οικονομική κατάσταση (μπλε γραμμή) θα αλλάξει τους επόμενους 12 μήνες;

Διάγραμμα 2.

_{Πηγή: Bovi (2012).}

Με βάση το Διάγραμμα 1, μέχρι το 2008, όταν οι Έλληνες κοίταζαν πίσω τους, έβλεπαν ότι η οικονομική κατάσταση της χώρας και η δική τους είχαν παρόμοια πορεία. Μετά το 2008, όμως, αντιλαμβάνονται ότι η χώρα τους πάει χειρότερα από την προσωπική τους κατάσταση!

Με βάση το Διάγραμμα 2, όταν σκέφτονται το μέλλον, οι Έλληνες περιμένουν (μέχρι στιγμής τουλάχιστον) η εξέλιξη της οικονομικής κατάστασης της χώρας και η δική τους να κινηθούν κατά τρόπο παρόμοιο και μάλιστα αρνητικό.

Τι συμβαίνει, λοιπόν, και οι Έλληνες εν μέσω κρίσης, όταν κάνουν απολογισμό της οικονομικής τους κατάστασης, διαπιστώνουν ότι τα πήγαν καλύτερα από ό,τι η χώρα, αλλά όταν ερωτώνται για το μέλλον πιστεύουν ότι θα πάνε το ίδιο άσχημα όσο και η Ελλάδα;

Οι τρεις πιθανές εξηγήσεις που αναπτύχθηκαν είναι οι ακόλουθες: α) τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης δημιουργούν έναν αρνητικό «θόρυβο» για το μέλλον, ενώ η πραγματικότητα αποδεικνύεται λιγότερο επικίνδυνη, β) οι ερωτούμενοι, υποφέροντας από ψυχολογική υπερεμπιστοσύνη, πιστεύουν ότι τα πάνε καλύτερα σε σχέση με τη γενική οικονομική κατάσταση, γ) οι ερωτούμενοι τείνουν να βελτιώνουν κατά τρόπο τεχνικό τη γενική εικόνα της μελλοντικής πορείας της οικονομίας και έτσι απαλείφουν τη διάσταση μεταξύ προσωπικής και γενικής πορείας της οικονομίας.

Στις ερμηνείες αυτές θα πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι στην ελληνική οικονομία το κυρίαρχο πρόβλημα της Ελλάδας είναι η υπερχρέωση του Δημοσίου και όχι των οικογενειών. Έτσι, παρόλο που οι οικονομικές πολιτικές που εφαρμόζονται πραγματικά επιδεινώνουν τη θέση των νοικοκυριών, η προσαρμογή αυτή, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, έχει διαχειρίσιμες αρνητικές επιπτώσεις.

Το συμπέρασμα που προκύπτει από τα παραπάνω είναι ότι η κοινωνία χρειάζεται επείγουσα χάραξη Πορείας προς την Έξοδο (2013 - 2017), που τονίσαμε στο προηγούμενο σημείωμα. Έτσι μόνο θα βελτιωθούν οι προσωπικές προσδοκίες, απαραίτητος όρος για την έξοδο από την ύφεση. Έτσι κι αλλιώς, βρισκόμαστε σε αρνητικό σημείο ισορροπίας που δεν δικαιολογείται από τα πραγματικά δεδομένα.

Πηγή: M. Bovi (2012) Is the crisis «decoupling» the Greeks from Greece?. Vox EU.org, 23 July 2012.