ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ ΚΑΙ ΙΣΟΤΙΜΙΕΣ

Μετά την ανασκόπηση της κρίσης του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Ισοτιμιών (ERM, 1992), θα εστιάσουμε την προσοχή μας στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, οι οποίες έχουν αποτελέσει το επίκεντρο διεθνών νομισματικών (συναλλαγματικών) κρίσεων στο παρελθόν. Από τις κρίσεις αυτές, τις χαρακτηριστικότερες αποτελούν η κρίση των «λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών» στις αρχές της δεκαετίας του 1980, καθώς και αυτή που ξέσπασε στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Η περίπτωση της πτώχευσης και βίαιης υποτίμησης του πέσο στην Αργεντινή (2001) είναι ευρύτερα γνωστή, καθώς αποτέλεσε αντικείμενο σύγκρισης με την περίπτωση της Ελλάδας, λιγότερο από μία δεκαετία αργότερα! Λαμβάνοντας κανείς υπόψη του τις παλαιότερες επιδόσεις της περιοχής στην δημιουργία κρίσεων μετά τις πρώτες ενδείξεις επιδείνωσης του κλίματος στις διεθνείς αγορές, η πορεία των χωρών της Λατινικής Αμερικής κατά την πρόσφατη κρίση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, ήταν –τουλάχιστον– ικανοποιητική.

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που έσπευσαν να υποστηρίξουν πως είναι το καθεστώς κυμαινόμενων ισοτιμιών (και η συνακόλουθη αποδέσμευση της νομισματικής πολιτικής από την προσπάθεια υπεράσπισης του εγχώριου νομίσματος), που κάνει την περίπτωση της Λατινικής Αμερικής να είναι «διαφορετική αυτή τη φορά».

Με το ξέσπασμα της κρίσης, η φυγή κεφαλαίων σε καθεστώς κυμαινόμενων ισοτιμιών επέτρεψε την υποτίμηση των νομισμάτων της Λατινικής Αμερικής γεγονός που επέδρασε ευεργετικά στην ανταγωνιστικότητα των χωρών της περιοχής. Παρόλα αυτά, η φυγή κεφαλαίων προς ασφαλή καταφύγια πραγματοποιήθηκε χωρίς πανικό, σε αντίθεση με τις προηγούμενες διεθνείς κρίσεις. Μάλιστα, η χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής στις ανεπτυγμένες οικονομίες (με σκοπό την αντιμετώπιση της κρίσης) επανέφερε σημαντικό μέρος των επενδυτικών κεφαλαίων στις χώρες της περιοχής, γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στην εξέλιξη των συναλλαγματικών τους ισοτιμιών. Μάλιστα, μετά τις πρώτες ενδείξεις για την σταδιακή «σύσφιξη» στη νομισματική πολιτική των ΗΠΑ (tapering, πρώτη αναφορά από τον B. Bernanke τον Μάιο 2013), τα νομίσματα της περιοχής κινήθηκαν χωρίς ιδιαίτερους κραδασμούς (Διάγραμμα 1).

Διάγραμμα 1. Εξέλιξη της ονομαστικής συναλλαγματικής ισοτιμίας (δείκτης σταθμισμένος με βάση την εξέλιξη της ισοτιμίας των βασικών εμπορικών εταίρων κάθε χώρας, 100 = Ιανουάριος 2007)

_{Πηγή: Bank for International Settlements.}

Σημείωση: Ενίσχυση της ισοτιμίας σηματοδοτεί ανατίμηση του νομίσματος κάθε χώρας. Στο διάγραμμα απεικονίζεται η κορύφωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης (Σεπτέμβριος 2008) και η πρώτη αναφορά για μείωση της παρέμβασης της FED στις αγορές (tapering, Μάιος 2013).

Αυτό που «ξεχνούν» όσοι θεωρούν πως οι κυμαινόμενες ισοτιμίες διέσωσαν την Λατινική Αμερική από τα χειρότερα, είναι πως οι χώρες της περιοχής χρησιμοποίησαν δημοσιοοικονομικά μέτρα για να μειώσουν τις επιδράσεις της διεθνούς κρίσης στην οικονομία τους. Είναι ενδεικτική η πορεία των δημοσιοοικονομικών ελλειμμάτων των χωρών της περιοχής (Διάγραμμα 5), που δείχνουν μια σαφή αρχική τάση διόγκωσης για την αντιμετώπιση της κρίσης και έναν περιορισμό στη συνέχεια. Βέβαια, αυτό κατέστη δυνατό, καθώς τα επίπεδα δημοσίου χρέους της περιοχής παρέμεναν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα, ιδιαίτερα αν τα συγκρίνουμε με τα αντίστοιχα μεγέθη των ανεπτυγμένων οικονομιών με τα οποία είμαστε εξοικειωμένοι. Υπήρχε δηλαδή «δημοσιοοικονομική άνεση» (fiscal space) που είχε δημιουργηθεί ιστορικά, μετά την εμπειρία των δημοσιοοικονομικών κρίσεων που προηγήθηκαν, τις δεκαετίες 1980 και 1990. Έτσι, η δημοσιοοικονομική παρέμβαση δεν οδήγησε σε απώλεια της εμπιστοσύνης των διεθνών επενδυτών (που θα επιδείνωνε τη φυγή κεφαλαίων και τις αρνητικές πιέσεις στον ρυθμό μεγέθυνσης).

Διάγραμμα 2. Εξέλιξη του δημοσιοοικονομικού ελλείμματος των χωρών της Λατινικής Αμερικής (% ΑΕΠ)

_{Πηγή: IMF, World Economic Outlook database (τελευταία ενημέρωση: Οκτώβριος 2013).}

Πέρα από τα χαμηλά επίπεδα δημοσίου χρέους, οι χώρες της περιοχής (ως παρακαταθήκη, ίσως, των κρίσεων προηγούμενων δεκαετιών) διατηρούσαν σημαντικά συναλλαγματικά διαθέσιμα. Το γεγονός αυτό επέτρεψε προσπάθειες στήριξης του νομίσματος (όπου κρίθηκε απαραίτητο και σε μικρή κλίμακα), ενώ διατήρησε την εμπιστοσύνη των ξένων επενδυτών προς τις οικονομίες της περιοχής. Είναι ενδιαφέρον πως ακόμα και σήμερα (στοιχεία Δεκεμβρίου 2013), οι χώρες της περιοχής διατηρούν σημαντικά υψηλότερα συναλλαγματικά διαθέσιμα (ως ποσοστό του ΑΕΠ, Διάγραμμα 6), σε σχέση με τις παραμονές εκδήλωσης κρίσεων κατά τις προηγούμενες δεκαετίες.

Διάγραμμα 3. Συναλλαγματικά διαθέσιμα των χωρών της Λατινικής Αμερικής (στοιχεία Δεκεμβρίου κάθε έτους, % ΑΕΠ)

_{Πηγή: Datastream και IMF, World Economic Outlook database.}

Ενδιαφέρουσα εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση της Αργεντινής, η οποία αναγκάστηκε πρόσφατα (Δεκεμβριος 2013) να επιτρέψει την ελεύθερη διαμόρφωση της ισοτιμίας του πέσο στην αγορά συναλλάγματος και την χαλάρωση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων μετά από μία και πλέον δεκαετία! Η ενέργεια αυτή ήταν αναγκαία στην προσπάθειά της χώρας να σταματήσει την διαρκή απώλεια διαθεσίμων (απώλεια άνω των $11 δισ. στο 2013) από την υπεράσπιση ενός τεχνητά υπερτιμημένου νομίσματος, σε σχέση με την αξία του στη μαύρη (ή, μάλλον, μπλε) αγορά.

Άλλη ιδιαίτερη περίπτωση, σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής, αποτελεί η Βενεζουέλα όπου (παρά τα σημαντικά έσοδα από εξαγωγές πετρελαίου), τα επίπεδα συναλλαγματικών διαθεσίμων μειώνονται σταθερά τα τελευταία χρόνια και διαμορφώνονται –πλέον– σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Αποτέλεσμα είναι η παντελής έλλειψη εμπιστοσύνης στο εγχώριο νόμισμα που οδηγεί, με τη σειρά της, σε δυσθεώρητα επίπεδα πληθωρισμού (της τάξης του 56% ετησίως, σύμφωνα με επίσημες δηλώσεις) και τις πρόσφατες ταραχές!

Τέλος, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζει κανείς, πως οι χώρες της περιοχής της τα τελευταία χρόνια σημείωσαν σημαντική βελτίωση στους όρους εμπορίου τους (Διάγραμμα 4): Τόσο κατά τα χρόνια πριν, όσο και κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας κρίσης, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής επωφελήθηκαν από τις υψηλές αποτιμήσεις των εμπορευμάτων στις διεθνείς αγορές, καθώς αποτελούν από τους σημαντικότερους εξαγωγείς πρώτων υλών (η Αργεντινή σε αγροτικά προϊόντα, η Χιλή σε χαλκό, η Βενεζουέλα σε πετρέλαιο, η Κολομβία σε καφέ και βιομηχανικά ορυκτά, κλπ.)

Διάγραμμα 4 Μεταβολή στους όρους εμπορίου χωρών της Λατινικής Αμερικής

_{Πηγή: World Bank data.}

Συμπερασματικά η πρόσφατη, ικανοποιητική πορεία των οικονομιών της Λατινικής Αμερικής, οφείλεται σε μια σειρά από παράγοντες, πρώτη μεταξύ των οποίων θα πρέπει να θεωρείται η αυτοσυγκράτηση που επέδειξαν, κατά την περίοδο των «παχιών αγελάδων»: Όπως φαίνεται, δύο -και πλέον- δεκαετίες συνεχούς αναταραχής άφησαν την παρακαταθήκη τους στις χώρες της περιοχής, επιτρέποντάς τους να διατηρήσουν γεμάτη τη «φαρέτρα» της οικονομικής πολιτικής για την ώρα της κρίσης.

Η αδυναμία κινητοποίησης μιας αντικυκλικής δημοσιοοικονομικής πολιτικής π.χ. λόγω υπερβολικής χαλάρωσης πριν το ξέσπασμα της κρίσης (όπως στην περίπτωση της περιφέρειας της ευρωζώνης) θα είχε εξίσου, αν όχι περισσότερο, αρνητικές επιπτώσεις από τις δεσμεύσεις που επιβάλλει η υπεράσπιση μιας σταθερής νομισματικής ισοτιμίας!

Αυτό που συνήθως αποκρύπτεται από όσους συνηγορούν υπέρ της επιστροφής σε ένα εθνικό νόμισμα, είναι πως εναλλακτικά δεν προκρίνεται (ούτε) ένα καθεστώς inflation targeting, το οποίο θα οδηγούσε σε παραπλήσια εξέλιξη των βασικών μεγεθών (όπως καταγράψαμε παραπάνω). Αντιθέτως φαίνεται να προκρίνεται μία προοπτική υψηλού πληθωρισμού και ελέγχου της κίνησης κεφαλαίων!

* Με τη συνεργασία του Υπ. Διδάκτορα Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ Κωνσταντίνου Στρατή.