Ο ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ ΣΗΜΕΡΑ

Το In Deep Analysis αναδημοσιεύει το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Καθηγητή Οικονομικών του ΕΚΠΑ, Παναγιώτη Ε. Πετράκη, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» της 18/4/2012.

Ερώτηση 1: Θεωρείτε ότι υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων στο πρόσωπο ενός οικονομολόγου, ο οποίος καλείται να προτείνει λύσεις επί συγκεκριμένου ζητήματος, όταν την ίδια στιγμή συνδέεται (με υπαλληλική σχέση ή ως συνεργάτης) με ιδιωτική εταιρεία (π.χ. τράπεζα); Ένας οικονομολόγος αμείβεται για αυτά που πιστεύει ή μπορεί και να στηρίζει αυτά που συμφέρουν εκείνον που τον αμείβει;

Θεωρώ την ερώτησή σας εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και αποκαλυπτική του προβληματισμού που πρέπει να υπάρχει στην υγιή σκέψη, ιδίως αυτήν που διακινείται μέσα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Προφανώς, υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων, εάν ένας οικονομολόγος συνεργάζεται με κέντρα εξουσίας τα οποία διαφυλάσσουν ή αναπτύσσουν ή κατασκευάζουν οικονομικά συμφέροντα. Και επειδή όλοι δύνανται να ομιλούν, οφείλουν να δηλώνουν την πραγματική ή συμπληρωματική ιδιότητά τους ως υπότιτλο της παρουσίας τους. Πιθανόν, όμως, τότε να εξαφανίζονταν σχεδόν πλήρως οι «ανεξάρτητοι» οικονομολόγοι από την τηλεόραση και τις εφημερίδες. Ειδικότερα, (στην ελληνική κοινωνία) νομίζω ότι θα παρέμεναν ελάχιστοι καθηγητές χωρίς κάποιας μορφής διασύνδεση, που ενδεχομένως επηρεάζει την κρίση τους (εγχώρια οικονομικά συμφέροντα, πολιτικά κόμματα, οργανωμένα συμφέροντα του εξωτερικού κ.λπ.).

Ερώτηση 2: Τα μαθηματικά μοντέλα που χρησιμοποιούν οι οικονομολόγοι συμβάλλουν στην εγκυρότητα των θέσεών τους, όμως την ίδια στιγμή δίνουν ένα χαρακτήρα ντετερμινισμού στις αναλύσεις τους. Παράλληλα, η ιδεολογία μοιάζει να αλλοιώνει την «επιστημονικότητα» μιας οικονομικής μελέτης. Τελικά, πώς ένας οικονομολόγος μπορεί να διατηρεί την αξιοπιστία του, χωρίς να δίνει την εντύπωση ότι μεταφέρει την απόλυτη γνώση ενός «οικονομικού ιερατείου»;

Τα μαθηματικά μοντέλα είναι εξαιρετικά χρήσιμα για να ακονίζουν τη σκέψη του κοινωνικού επιστήμονα και ιδίως του οικονομολόγου. Συνήθως, στηρίζονται σ'’ ένα σύστημα υποθέσεων, το οποίο περιλαμβάνει παράγοντες που μπορούν να ποσοτικοποιηθούν. Σε βοηθούν να «δεις» σχέσεις που δεν έχεις φανταστεί ότι υπάρχουν. Όμως, μέχρι εκεί. Όταν έλθει η ώρα της εφαρμογής των συμπερασμάτων, ο οικονομολόγος πρέπει να ξανασκεφτεί από την αρχή για να ελέγξει την πολιτική που θα προτείνει με βάση: α) την αριστοτελική ηθική και την πολιτική του θέση, δηλαδή τη σχέση του με το καλό της κοινωνίας όπου ζει, και β) τη διαπίστωση για το ποια θεωρητική κατασκευή είναι επιτυχής στο να ερμηνεύει την παρούσα και προσδοκώμενη πραγματικότητα, αφού πρώτα έχει απομονώσει την ιδεολογία από τη θεωρία. Βεβαίως, όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι θα πρέπει να διαχωρίζουμε την ιδεολογία από την επιστήμη και πολύ περισσότερο από την επιστημονική παρατήρηση.

Αυτό, όμως, που μας διαφεύγει είναι ότι συχνά οι οικονομολόγοι έχουν συγκεκριμένη ιδεολογική θέση, η οποία σχετίζεται είτε με την οικονομική θεωρητική τους υποδομή είτε με την κοινωνική τους τοποθέτηση. Πολλές φορές, λοιπόν, αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως διαφωνία αναφορικά με την εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτική μπορεί να μην οφείλεται στη διαφορετική διαχείριση ενός υποδείγματος από δύο οικονομολόγους, αλλά στο ότι οι δύο οικονομολόγοι χρησιμοποιούν δύο διαφορετικών θεωρητικών υποδομών υποδείγματα, ώστε τελικά να είναι αναπόφευκτη η διάσταση στο συμπέρασμά τους.

Ποιος από τους δύο έχει δίκιο; Εξαρτάται και από το ποιος τους κρίνει! Ποια είναι η ιδεολογική τους προσέγγιση; Ο υπεύθυνος οικονομολόγος μπορεί να επικοινωνεί με τους αναγνώστες του, να τους γνωστοποιεί τις θεωρητικές του καταβολές για να τους βοηθά να τον κρίνουν. Ίσως, μάλιστα, οι οικονομολόγοι να πρέπει να αναπτύξουν τον εκλεκτισμό τους πολύ περισσότερο αντλώντας χρήσιμα αναλυτικά εργαλεία και συμπεράσματα από περισσότερες θεωρητικές κατασκευές. Έχει αποδειχθεί ότι πολλές φορές κατά μεγάλες, συνήθως, χρονικές περιόδους ορισμένες θεωρητικές κατασκευές είναι περισσότερο επιτυχείς από άλλες στο να ερμηνεύουν την πραγματικότητα. Επιπροσθέτως, σε αρκετές περιπτώσεις, όταν κατορθώσεις να απομονώσεις την ιδεολογία από τη θεωρία, μπορείς να αποφασίσεις ποια θεωρητική κατασκευή είναι επιτυχής στο να ερμηνεύσει την πραγματικότητα.

Ερώτηση 3: Θα μπορούσε κάποιος οικονομολόγος να υποστηρίξει, π.χ., ότι το Μνημόνιο είναι μεν αποδεκτό με επιστημονικούς όρους, αλλά καταστροφικό σε κοινωνικό επίπεδο και, ως εκ τούτου, μη αποδεκτό ως λύση; Η κοινωνική ευαισθησία ή ακόμα και η ηθική χωρούν στην οικονομική επιστήμη;

Να ξεκαθαρίσουμε ότι η οικονομία υπάρχει για τους ανθρώπους και όχι οι άνθρωποι για την οικονομία. Άρα δεν υπάρχουν οικονομικές πολιτικές που είναι «υγιείς» για την οικονομία, αλλά καταστροφικές για το ανθρώπινο είδος. Για να υποφέρουν οι άνθρωποι σε παρούσες αξίες, το πιο πιθανό είναι ότι βρίσκεστε μπροστά σε μία λανθασμένη οικονομική πολιτική. Με λίγα λόγια, είναι ορθή η επιλογή να παραμείνουμε στο ευρώ, αλλά η δημοσιοοικονομική σταθερότητα ως πολιτική ευρωπαϊκής ενοποίησης ήταν επιτυχημένη τη δεκαετία του 1990 και αποτυχημένη τη δεκαετία του 2010.