ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΟΥΠΟΛΕΩΝ;

Πιθανόν λίγοι από εμάς γνωρίζουν ότι το έτος 2008, καταγράφηκε, για πρώτη φορά στην ιστορία του πλανήτη, ότι περισσότερο από το μισό του πληθυσμού κατοικεί σε πόλεις. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι μέχρι το έτος 2040, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού θα ζει σε μεγαλουπόλεις (megacities), δηλαδή μητροπολιτικές περιοχές με περισσότερα από 10 εκατομ. κατοίκους. Το 2011, ο αριθμός των μεγαλουπόλεων ήταν 26 (Πίνακας 1) και αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2020. Χαρακτηριστικό είναι ότι η Κίνα αριθμεί ήδη τέσσερις μεγαλουπόλεις και μέχρι το 2020 ο αριθμός τους προβλέπεται να ξεπεράσει τις δέκα. Μέχρι το 2050, οι μεγαλύτερης έκτασης μεγαλουπόλεις αναμένεται να δημιουργηθούν στις Ινδία, Ασία και στη Λατινική Αμερική. 

Πίνακας 1. Οι μεγαλουπόλεις ανά τον κόσμο.

_{Πηγή: Canton (2011).} 

Η τάση του νέου τρόπου διαβίωσης οδηγεί πλέον όχι στην μετάβαση ενός ανεπτυγμένου έθνους σε ένα αναπτυσσόμενο, αλλά στην επέκταση των ανεπτυγμένων πόλεων σε αναπτυσσόμενες μεγαλουπόλεις. Πιο συγκεκριμένα, μέχρι το 2025, σε περισσότερες από 600 πόλεις θα ζουν συνολικά 2 δις άνθρωποι, στεγαζόμενοι σε 735 εκατομ. κατοικίες. Oι πόλεις αυτές αναμένεται να παράγουν το 60% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) και παράλληλα να αποτελούν τον κύριο καταναλωτή ενέργειας στον πλανήτη.

Τα ερωτήματα και οι ανησυχίες που προκύπτουν είναι ποικίλα και κυρίως εστιάζουν στην αύξηση του πληθυσμού. Πώς θα γίνεται η διαχείριση των μεγαλουπόλεων; Πώς θα λειτουργούν νευραλγικοί τομείς όπως αυτοί της υγείας, της ασφάλειας, της εργασίας και της εκπαίδευσης; Από πού θα αντλούνται οι φυσικοί πόροι; Πώς θα διαχειρίζονται τα θέματα περιβάλλοντος, κλίματος και ενέργειας; Πώς θα επιτυγχάνεται η επιθυμητή ποιότητα διαβίωσης των κατοίκων; Ποιος θα είναι ο ρόλος του ατόμου σε μία τέτοια κοινωνία; Μπορεί να υπάρξει βιώσιμο μέλλον σε μία μεγαλούπολη από άποψη καινοτομίας και παραγωγικότητας; 

Το μέλλον των μεγαλουπόλεων -η δημιουργία, η ανάπτυξη και η βιωσιμότητά τους- σκιαγραφείται από την οικονομική και πολιτική πραγματικότητα. Μελέτες δείχνουν τέσσερα πιθανά μοντέλα που περιγράφουν την ανάπτυξη των μεγαλουπόλεων σε διάφορα μέρη του πλανήτη:

• Το μοντέλο της "πόλης-χάος", σύμφωνα με το οποίο οι κοινωνικές δομές και οι νόμοι έχουν καταρρεύσει και απουσιάζει η τάξη. Συχνές είναι οι κοινωνικές συγκρούσεις και η χρήση βίας. Στο μοντέλο αυτό ανήκουν ο Λίβανος, η Αϊτή, η Νιγηρία και το Κονγκό.

• Το μοντέλο της "πόλης με συμμορίες", ένα βήμα πάνω από την "πόλη-χάος", στην οποία συμμορίες έχουν αναλάβει ανεπίσημα την ασφάλεια, την οικονομία, το εμπόριο και τη διαχείριση των πόρων της κοινωνίας. Είναι εμφανές ότι το μοντέλο αυτό καθώς και το προηγούμενο, προϋποθέτουν την καταστολή της ατομικής ελευθερίας και της δημοκρατίας.

• Το μοντέλο της "πόλης-φρούριο", στο οποίο οι "ελίτ" της εξουσίας, με τη συναίνεση της μεσαίας τάξης (μέσω της εκλογικής διαδικασίας) έχουν δημιουργήσει μια ασφαλή και βιώσιμη πόλη. Το μοντέλο αυτό προϋποθέτει τάξη και πειθαρχία σε νόμους, ενώ η προσωπική ελευθερία θα περιορίζεται σε ανταλλαγή μιας περισσότερο ασφαλούς και βιώσιμης κοινωνίας. Στο μοντέλο αυτό μπορεί να θεωρηθεί ότι ανήκει η πολιτεία του Dubai.

• Το μοντέλο της "έξυπνης πόλης", σύμφωνα με το οποίο, οι πόλεις θεωρούνται συστήματα ευφυώς ανεπτυγμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να ανταπεξέρχονται στις ανάγκες του πληθυσμού τους. Στην "έξυπνη πόλη" πραγματοποιείται εφαρμογή της τεχνολογίας και των επιστημών (νανοτεχνολογία, πληροφορική, νευροεπιστήμη, κ.α.) με σκοπό την εκπλήρωση των προκλήσεων σε θέματα ενέργειας, ασφάλειας, εμπορίου, υγείας, κ.α. Οι ενεργειακές ανάγκες της "έξυπνης πόλης" καλύπτονται από δικούς της πόρους καθώς επίσης, προηγμένες "πράσινες" τεχνολογίες χρησιμοποιούνται στη δόμηση, τη μετακίνηση, την επικοινωνία, κ.α., έχοντας ως προτεραιότητα την προστασία του περιβάλλοντος και την εξοικονόμηση ενέργειας. Επιπλέον, το διαδίκτυο αποτελεί κύριο μέσο επικοινωνίας μεταξύ των πολιτών. Σημαντικό ρόλο αποκτά και η τεχνητή νοημοσύνη, η οποία αντικαθιστά την ανθρώπινη, για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των περίπλοκων προκλήσεων (όπως για παράδειγμα τα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής και του ελέγχου της ρύπανσης του περιβάλλοντος).

Κλείνοντας, το δίπτυχο γνώσης και καινοτομίας θα πρέπει να αποτελέσει τον οδηγό για τη διαχείριση των πόλεων του μέλλοντος. Έχουμε ήδη τα εργαλεία και την ικανότητα να ξεπεράσουμε όλες τις προκλήσεις, κάνοντας όμως σωστές επιλογές. Είναι γεγονός ότι η έλλειψη ετοιμότητας για το μέλλον είναι συχνό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου πολιτισμού. Παρόλα αυτά, το μέλλον των μεγαλουπόλεων, της δημιουργίας, της ανάπτυξης και της εύρυθμης ζωής τους, θα πρέπει να βρίσκεται ήδη στα χέρια των ηγετών και των ειδικών επιστημόνων.

Canton J. (2011) The extreme future of megacities, Significance, Volume 8 Issue 2, June (DOI: 10.1111/j.1740-9713.2011.00485.x).