ΠΟΣΟ ΠΙΘΑΝΟ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΙΝΔΥΝΟ GREXIT;

Εισαγωγικά θα πρέπει να σημειώσω ότι είναι διαφορετικός ο λόγος του πολιτικού από το λόγο του οικονομολόγου. Ο τελευταίος θα πρέπει να στηριχτεί σε συγκεκριμένες θεωρητικές αφετηρίες και εμπειρικά δεδομένα, επιχειρώντας περιορισμένες αλλά θεμελιωμένες προβλέψεις.

Το ερώτημα δεν αναφέρεται στο τι επιφυλάσσουν τα κόμματα για την ελληνική οικονομία αλλά τι πιθανόν να συμβεί στην ελληνική οικονομία, στο μέλλον, αναφορικά με τη θέση της στην Ευρωζώνη.

Το διακύβευμα του Μαΐου του 2010 και των εκλογών του 2012 ήταν η συντεταγμένη ή ασύντακτη πτώχευση (η πρώτη περίπτωση δεν περιέλαβε ούτε τον τεχνικό όρο «πτώχευση»). Ουσιαστικά το διακύβευμα αφορούσε εντέλει την παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, αφού μία πτώχευσή της θα συμπαρέσυρε ένα σημαντικό μέρος του διεθνούς, ευρωπαϊκού και ελληνικού τραπεζικού συστήματος, ενώ το 2012 μόνο του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, που δεν είχε ανακεφαλαιοποιηθεί ακόμη. Και στις δύο περιπτώσεις επελέγη από το πολιτικό σύστημα, και την κοινωνία, η συντεταγμένη πτώχευση.

Σήμερα το διακύβευμα έχει αλλάξει σημαντικά. Αφορά στη συντεταγμένη ή ασύντακτη έξοδο από το Μνημόνιο. Να σημειωθεί ότι το διεθνές ευρωπαϊκό και ελληνικό τραπεζικό σύστημα έχουν ανακεφαλαιοποιηθεί και ότι η ελληνική οικονομία, έχει συστηματικά πρωτογενή δημοσιοοικονομικά και εξωτερικά πλεονάσματα με ένα εξαιρετικό βέβαια τίμημα υψηλής ανεργίας.

Η συντεταγμένη έξοδος από το Μνημόνιο οδηγεί αργά ή γρήγορα στην επόμενη «καλή» ημέρα, παρόλο που θα μπορούσε να γίνουν σοβαρά λάθη ακόμα και στην πορεία αυτή με κόστος και τον χρόνο προσέγγισης της «καλής» ημέρας και το επίπεδο ποιότητάς της.

Ασύντακτη έξοδος από το Μνημόνιο μπορεί να οδηγήσει είτε σε μία μορφής συνέχειας της θέσης της Ελλάδας στην Ευρωζώνη είτε ακόμη σε ολικό «ατύχημα». Μία ακραία μορφή του «ατυχήματος» είναι και η έξοδος από την Ευρωζώνη (Grexit).

Σε κάθε περίπτωση από το καλοκαίρι του 2014 υποστήριζα ότι τα οικονομικά δεδομένα της Ελλάδος επέβαλαν μία συντεταγμένη έξοδο από το Μνημόνιο με τη μορφή της εισόδου στην Πιστωτική Γραμμή Στήριξης (απλή και όχι ενισχυμένη). Αυτή θα έπρεπε να είναι και η επιλογή για την ελληνική κοινωνία στην οποία η διοίκηση και η αφομοίωση των αλλαγών είναι πρώτης τάξεως προβλήματα. Θα είχαμε μετά καιρό να λύσουμε τις πολιτικές διαφορές μας. Όμως επιλέχθηκε η πολιτική σύγκρουση σε ένα χρονικό σημείο (Δεκέμβριος 2014) που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «κενό» στη συνέχεια της οικονομικής διαχείρισης της ελληνικής οικονομίας.

Σημειωτέον ότι η κυβέρνηση με την πρόταση του καλοκαιριού για «καθαρή έξοδο» ουσιαστικά είχε κτυπήσει την πόρτα της ασύντακτης εξόδου, αφού τα οικονομικά δεδομένα ήταν αρνητικά για κάτι τέτοιο. Η σημερινή αντιπολίτευση υπόσχεται σκληρές διαπραγματεύσεις για την οργάνωση της εξόδου από το Μνημόνιο χωρίς να γνωρίζουμε ποιες εναλλακτικές προοπτικές τοποθετεί στο τραπέζι. Αυτές μπορεί να εκτείνονται από την πλήρη συμμόρφωση (έστω και με βελτιωμένους όρους) του πλαισίου των δανειστών, (δηλαδή 6η αξιολόγηση, 7η αξιολόγηση, Προληπτική Γραμμή Πίστωσης, Ποσοτική Χαλάρωση της ECB) και εντέλει διαπραγματεύσεις για το χρέος (κυρίως μέσω επιμήκυνσης και κάποιας μείωσης επιτοκίων) μέχρι τη μερική μόνο υλοποίηση των παραπάνω και τη διαμόρφωση τελικά μίας ιδιόρρυθμης κατάστασης «εντός ευρώ και με περιορισμένη ρευστότητα», δηλαδή μία «ειδική σχέση».

Περιλαμβάνεται η έξοδος από το ευρώ (Grexit) στις εναλλακτικές αυτές προοπτικές; Όλες σχεδόν οι πρόσφατες δηλώσεις μεγάλης μερίδας εκπροσώπων της σημερινής αντιπολίτευσης το αποκλείουν και οι διεθνείς αναλυτές δίνουν μικρή πιθανότητα. Τεχνικά και πολιτικά είναι απίθανα δύσκολο έργο. Εξάλλου η εμπιστοσύνη της Ελληνικής κοινωνίας στο Ευρώ είναι πολύ υψηλή, γεγονός που θα έφερνε αντιμέτωπη οποιαδήποτε κυβέρνηση με την κοινωνία. Όταν όμως σκεπτόμαστε υπό συνθήκες αβεβαιότητας τείνουμε να δίνουμε στο μυαλό μας μεγάλο βάρος στις πολύ υψηλές πιθανότητες να συμβεί ένα γεγονός και περιέργως (τα Nobel στα οικονομικά δε δίνονται τυχαία – Kahneman) στις πολύ μικρές πιθανότητες να συμβεί ένα γεγονός. Έτσι εξηγείται η επιμονή μας να ρίχνουμε τα φώτα της προσοχής στις ακραίες πιθανότητες.

Συνεπώς, σκεπτόμενοι ορθολογικά η πιο πιθανή μελλοντική εξέλιξη στα ελληνικά πράγματα, με οποιαδήποτε κυβέρνηση, κατά τη γνώμη μου ορίζεται μέσα σε ένα εύρος μελλοντικών εναλλακτικών δρόμων από την «πλήρη συμμόρφωση» μέχρι την «ειδική σχέση». Οι κοινωνίες δεν αλλάζουν ολική κατεύθυνση από τη μία στιγμή στην άλλη, ούτε όταν ένα 33% του εκλογικού σώματος αντικατασταθεί από ένα άλλο 33% στη διοίκηση της χώρας. Η «ειδική σχέση» βεβαίως μπορεί να πάρει πάρα πολλές μορφές με διάφορα επίπεδα κόστους και οφέλους και για την ελληνική οικονομία και για διαφορετικά στρώματα και ομάδες του πληθυσμού. Κανείς δεν είχε φανταστεί την ακριβή εξέλιξη των πραγμάτων στην Κύπρο και είναι πολύ δύσκολο σήμερα να προσδιορίσουμε επακριβώς το μέλλον της ελληνικής υπόθεσης.

Στην Ελλάδα ζούμε σήμερα σε μία υπερπροβολή του ρόλου του πολιτικού παράγοντα αναφορικά με τη δυνατότητά του να διαχειριστεί μία εξαιρετικά περίπλοκη κατάσταση που δεν υπήρχε βέβαια κανένας λόγος να εισέλθουμε. Αυτή τη στιγμή θα έπρεπε να συζητούμε για την ποιότητα της «καλής ημέρας» και τους όρους ανάπτυξης της οικονομίας και όχι για το πώς θα διαμορφωθεί η πολιτική διακυβέρνηση. Έτσι και αλλιώς οι δυνατότητες οικονομικών επιλογών είναι εξαιρετικά περιορισμένες και η πολιτική αλλαγή δε συνεπάγεται κατ’ ανάγκη περισσότερες και καλύτερες επιλογές. Ας ελπίσουμε ότι μετά τις εκλογές το πολιτικό σύστημα θα συνειδητοποιήσει την περιπλοκότητα της κατάστασης που το ίδιο δημιούργησε και θα βρει συναινετικές λύσεις και τις κοινωνικά και οικονομικά καλύτερες λύσεις.

Η ανάρτηση αφορά σε αναλυτικότερη εκδοχή του άρθρου με τίτλο «Ειδική σχέση εντός ευρώ» στο ένθετο "Real Money" της Εφημερίδας Real της Κυριακής στις 11/1/2015.