ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ

Μετά την πρόσφατη κρίση χρέους χωρών της ευρωπαϊκής «περιφέρειας», αποφασίστηκε ένα χρονοδιάγραμμα σταδιακής τραπεζικής ενοποίησης (banking union) των χωρών μελών της Ευρωζώνης (καθώς και χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επιθυμούν να συμμετάσχουν) για τη βελτίωση και ολοκλήρωση της νομισματικής ένωσης. Η τραπεζική ενοποίηση κρίνεται απαραίτητη για να δοθεί τέλος στον «φαύλο κύκλο» κρατικού και τραπεζικού χρέους, όπως καταδεικνύει το πρόσφατο παράδειγμα της Ιρλανδίας (όπου η κυβέρνηση ανέλαβε δυσβάστακτες υποχρεώσεις για την διάσωση των τραπεζών) και της Ελλάδας (όπου σημαντικό μέρος των αναγκών ανακεφαλαιοποίησης του τραπεζικού συστήματος οφείλεται στην αναδιάρθρωση του κρατικού χρέους). Επιπλέον, η τραπεζική ενοποίηση υπόσχεται να συμβάλλει στο τέλος της σημερινής κατάστασης πολυδιάσπασης (fragmentation) του πιστωτικού συστήματος της Ευρωζώνης. Όμως πολυδαίδαλος τρόπος λήψης αποφάσεων στην ΕΕ αποτυπώνεται και στο σχέδιο διαμόρφωσης της λεγόμενης Τραπεζικής Ένωσης, γεγονός που μας κάνει σκεπτικούς για την αποτελεσματικότητά του. Το σχέδιο πρέπει να εγκριθεί και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όπου αναμένεται σκληρή σύγκρουση για τον ακριβή χαρακτήρα του.

Η Τραπεζική Ένωση

Για την ολοκλήρωση της τραπεζικής ενοποίησης, απαιτείται η ύπαρξη ενός κοινού μηχανισμού εποπτείας (Single Supervisory Mechanism, SSM), ενός αντίστοιχου μηχανισμού ανακεφαλαιοποίησης ή/και εκκαθάρισης (Single Resolution Mechanism, SRM) όσων εξ αυτών δεν διαθέτουν ικανοποιητικούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας, αλλά και η από κοινού εγγύηση των καταθέσεων σε τράπεζες της ζώνης του ευρώ.

Εποπτεία

Από τους τρεις αυτούς πυλώνες τραπεζικής ενοποίησης, ο λιγότερο «προβληματικός» πολιτικά, αυτός της εποπτείας των τραπεζών της Ευρωζώνης, είναι και αυτός ο οποίος συμφωνήθηκε πρώτος. Με την οριστικοποίηση των προηγούμενων συμφωνιών, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αναλαμβάνει βασικό ρόλο στον ενιαίο μηχανισμό εποπτείας του τραπεζικού συστήματος. Στην πράξη, τα πολυαναμενόμενα stress tests των ευρωπαϊκών τραπεζών (Asset Quality Review, AQR, με δεδομένα του ισολογισμού της 31ης Δεκεμβρίου του 2013) αποτελούν -ουσιαστικά- ένα πρώιμο στάδιο λειτουργίας του κοινού μηχανισμού εποπτείας.

Αναδιάρθρωση-Ανακεφαλαιοποίηση-Εκκαθάριση

Ο δεύτερος πυλώνας, της αναδιάρθρωσης-εκκαθάρισης των τραπεζών (SRM) που αντιμετωπίζουν προβλήματα κεφαλαιοποίησης, θα τεθεί σε πλήρη ισχύ στις αρχές του 2015 και αποτελεί σημείο αντιπαράθεσης μεταξύ διαφορετικών «παικτών» σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Έως τώρα έχει αποφασιστεί η σύσταση ενιαίου ταμείου (Single Resolution Fund, SRF, το οποίο αρχικά θα διατηρεί τη μορφή επιμέρους εθνικών ταμείων) για τις ανάγκες του οποίου θα συγκεντρωθεί, σε βάθος δεκαετίας, ποσό ύψους 1% επί των καταθέσεων των τραπεζών που θα υπάγονται στην αρμοδιότητα του μηχανισμού εποπτείας (περίπου 55 δις. ευρώ σε σύνολο 5,5 τρισ. ευρώ καταθέσεων σήμερα).

Η διαδικασία ξεκινάει για το προβληματικό ίδρυμα με την συνεισφορά (bail-in) των μετόχων και των πιστωτών (ομολογιούχων), με σκοπό η τράπεζα να αγγίξει δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας της τάξης του 8% τουλάχιστον του -σταθμισμένου βάση κινδύνου- ενεργητικού της (όριο που αποτελεί την ελάχιστη κεφαλαιακή επάρκεια με βάση και τη νέα συνθήκη της Βασιλείας ΙΙΙ) προτού απαιτηθεί η συνεισφορά επιπλέον κεφαλαίων. Στη συνέχεια, και με δεδομένο πως η τράπεζα διαθέτει πλέον (μετά το bail-in μετόχων και πιστωτών) κεφαλαιακή επάρκεια της τάξης του 8%, θα επιτρέπεται η συνεισφορά των εθνικών αρχών, μέσω του SRF, έως και το 5% του σταθμισμένου ενεργητικού του προς διάσωση ιδρύματος. Εάν δεν επαρκεί, το εθνικό σκέλος του SRF, θα δανείζεται για τον σκοπό αυτό από τους SRF των υπόλοιπων κρατών. Εναλλακτικά θα μπορεί να συμμετάσχει στο πρόγραμμα ανακεφαλαιοποίησης η κυβέρνηση.

Οι νέοι αυτοί κανόνες ανακεφαλαιοποίησης τραπεζών αναμένεται να τεθούν σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου 2016.

Σε αντίθεση με τους μετόχους και τους πιστωτές των τραπεζικών ιδρυμάτων οι οποίοι και θα υποχρεώνονται να συνεισφέρουν στην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, απολύτως προστατευμένες θα είναι οι εγγυημένες καταθέσεις και ορισμένες ακόμα κατηγορίες καταθέσεων (ΜΜΕ, κεφάλαια κίνησης, κλπ.), ενώ προτεραιότητα στην προστασία/ανάκτηση του κεφαλαίου θα δοθεί σε μη-εγγυημένες καταθέσεις φυσικών προσώπων και επιχειρήσεων.

Προς το παρόν φαίνεται να αποκλείεται το ενδεχόμενο απευθείας χρηματοδότησης προβληματικών ιδρυμάτων εκ μέρους του ευρωπαϊκού μηχανισμού διάσωσης (ESM) για την άμεση (χωρίς τη διαμεσολάβηση εθνικών κυβερνήσεων) ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών, παρά την καταρχήν συμφωνία στο eurogroup του Ιουνίου, εξαιτίας επιμονής των πλεονασματικών χωρών. Ειδικά στη Γερμανία, κατά την πρόσφατη διαπραγμάτευση για τον σχηματισμό κυβέρνησης, οι Σοσιαλδημοκράτες εμφανίστηκαν ακόμα πιο αρνητικοί σε ένα παρόμοιο ενδεχόμενο.

Παρόλα αυτά δεν αποκλείεται το παράδειγμα που ακολουθήθηκε στην περίπτωση της Ισπανίας, η εθνική κυβέρνηση της οποίας προχώρησε σε δανεισμό από τον ESM με σκοπό αποκλειστικά την ανακεφαλαιοποίηση του χρηματοπιστωτικού τομέα, χωρίς την ανάληψη συγκεκριμένων «μνημονιακού τύπου» δημοσιοοικονομικών υποχρεώσεων.

Το παράδειγμα κινητοποίησης του μηχανισμού που απεικονίζεται στο παρακάτω διάγραμμα αναδεικνύει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων που θα πραγματοποιηθεί. Σε αυτό το Διάγραμμα που δημοσιεύτηκε στους F.T. αποτυπώνεται η περίπλοκη διαδικασία.

Διάγραμμα 1. Παράδειγμα κινητοποίησης των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην περίπτωση ανάγκης ανακεφαλαιοποίησης-εκκαθάρισης τραπεζικού οργανισμού.

Αφού τα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας εντοπίσουν ένα υπό-κεφαλαιοποιημένο πιστωτικό ίδρυμα, τα αντίστοιχα θεσμικά όργανα του ενιαίου μηχανισμού εκκαθάρισης (SRM) θα καταρτίζουν το σχέδιο ανακεφαλαιοποίησης-εκκαθάρισης-διάσπασης της τράπεζας. Στη συνέχεια θα ζητείται η σύμφωνη γνώμη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία και μπορεί να διατυπώσει αντιρρήσεις επί του προτεινόμενου σχεδίου (με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η ανάγκη αλλαγών στις συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Εάν δεν διατυπωθούν ενστάσεις, το σχέδιο αναδιάρθρωσης του πιστωτικού ιδρύματος γίνεται αυτόματα δεκτό (χωρίς να απαιτείται επικύρωση του ECOFIN). Εάν, όμως, υπάρξουν αντιρρήσεις από πλευράς της Επιτροπής, το χειρότερο δυνατό σενάριο προβλέπει μία ατέρμονα διαδικασία διατύπωσης ενστάσεων και επαναδιατυπώσεων από το Συμβούλιο, τον μηχανισμό (SRM) και την Επιτροπή.

Κοινή εγγύηση καταθέσεων

Η τελευταία αναγκαία προϋπόθεση για την τραπεζική ένωση, ένα σχήμα από κοινού εγγύησης καταθέσεων (το οποίο από πλευράς των πιστωτών χωρών θεωρείται ως απαράδεκτη «επιδότηση» των ελλειμματικών οικονομιών) φαίνεται να αποτελεί αυτή τη στιγμή μακρινό ενδεχόμενο.

Συμπεράσματα

Είναι προφανές πως γίνεται προσπάθεια να παραμεριστούν όποιες αντιστάσεις σε εθνικό επίπεδο (που καθυστέρησαν τη διαδικασία στην περίπτωση της Κύπρου κατά σχεδόν μία εβδομάδα), οι οποίες και αναμένεται να εκφραστούν στα αρμόδια κοινοτικά όργανα (εκτελεστικό συμβούλιο της ΕΚΤ και του SRM, στο οποίο μετέχουν οι επικεφαλής των εθνικών κεντρικών τραπεζών, στην Επιτροπή και εάν χρειαστεί στο Συμβούλιο). Απομένει να φανεί βέβαια εάν οι παραπάνω διαδικασίες μπορούν να ολοκληρωθούν σε ένα Σαββατοκύριακο ή ένα τριήμερο τραπεζικής αργίας (π.χ. τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας, στην περίπτωση της Κύπρου), προτού ο πανικός μεταφερθεί στα υπόλοιπα εγχώρια τραπεζικά ιδρύματα (ίσως και σε άλλες «επίφοβες» τραπεζικές αγορές της Ευρωπαϊκής Ένωσης) ή απαιτηθεί η επιβολή τραπεζικής αργίας για μεγαλύτερο διάστημα (όπως στην περίπτωση της Κύπρου).

Παρά τις έως τώρα γνωστοποιημένες κατευθύνσεις, αναμένεται να καθοριστούν αρκετά τεχνικά σημεία ώστε να ικανοποιηθούν, τόσο το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Σύμφωνα με την απόφαση του ECOFIN της 18ης Δεκεμβρίου οι τεχνικές αυτές λεπτομέρειες θα πρέπει να οριστικοποιηθούν ώστε το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας του SRM να κατατεθεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πριν τη λήξη της θητείας του (Μάιος 2014). Με άλλα λόγια, η ευθύνη διαχείρισης των διαπραγματεύσεων για την οριστικοποίηση των τελικών λεπτομερειών, που αποτελούν και αντικείμενο αντιπαράθεσης, βαραίνει την Ελληνική Προεδρία! Ας μην ξεχνάμε ότι έχουμε εξαιρετικό ενδιαφέρον για το θέμα διότι από την εξέλιξή του θα εξαρτηθεί εάν ελαφρυνθεί το ελληνικό δημόσιο χρέος από το ποσό που έχει επιβαρυνθεί εκ μέρους των τραπεζών κατά τη φάση της διάσωσης της οικονομίας.