ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΠΛΕΟΝΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

Είναι λύση για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους η εμφάνιση πρωτογενών πλεονασμάτων; Και εάν ναι, κατά πόσο αυτό είναι εφικτό να συμβεί με μια αριστερή κυβέρνηση;

Είναι χαρακτηριστική η ανάλυση του IMF (Fiscal Monitor 2013) όπου σημειώνεται ότι για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους η χώρα θα πρέπει να πετύχει πρωτογενή πλεονάσματα την περίοδο 2020-2030 της τάξης του 7,2% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο κάθε έτος.

Η ιστορία όμως, έχει δείξει ότι η εμφάνιση υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων (άνω του 5% του ΑΕΠ) για μεγάλο χρονικό διάστημα (πχ. μια δεκαετία) δεν είναι σύνηθες φαινόμενο (Διάγραμμα 1). Μόλις τρεις είναι αυτές οι περιπτώσεις: Βέλγιο, Νορβηγία και Σιγκαπούρη! Και οι τρεις είναι μικρές και «ξεχωριστές» περιπτώσεις. Η περίπτωση του Βελγίου συνδέεται με τα κριτήρια σύγκλισης της συνθήκης του Μάαστριχτ, ενώ αυτή της Νορβηγίας με τα πετρέλαια στη Βόρεια θάλασσα.

Διάγραμμα 1. Εμφάνιση πρωτογενών πλεονασμάτων ως ποσοστό του ΑΕΠ για πέντε-, οχτώ-, και δέκα συναπτά χρόνια.

_{Πηγή: Eichengreen and Panizza (2014).}

Συγκεκριμένα οι Eichengreen και Panizza (2014) χρησιμοποιώντας ένα δείγμα 34 αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών για την περίοδο 1973-2013 προσπαθούν να εντοπίσουν τους παράγοντες που σχετίζονται με την εμφάνιση διαχρονικά υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων.

Οι συγγραφείς προσπαθούν να εντοπίσουν τους οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες, οι οποίοι σχετίζονται με την ύπαρξη μακροχρόνια υψηλών πλεονασμάτων. Όπως σημειώνουν η αύξηση του ΑΕΠ κατά 1% οδηγεί σε αύξηση κατά 7,5% της πιθανότητας εμφάνισης μακροχρόνια υψηλών πλεονασμάτων. Στα ίδια αποτελέσματα οδηγούνται για το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (αύξηση 1,8% της πιθανότητας) και για το λόγο χρέος προς ΑΕΠ (αύξηση του χρέους προς ΑΕΠ κατά 10% οδηγεί σε αύξηση της πιθανότητας πλεονάσματος κατά 2,4%).

Από οικονομική σκοπιά σε περιόδους ύφεσης η διατήρηση πρωτογενών πλεονασμάτων είναι ακόμα πιο δύσκολη, καθώς τα μειωμένα φορολογικά έσοδα και η περιστολή των δαπανών δημιουργούν ένα φαύλο κύκλο χαμηλών εσόδων και οικονομικής δραστηριότητας.

Αναφορικά με τους πολιτικούς παράγοντες οι Eichengreen και Panizza (2014) εντοπίζουν θετική επίδραση μιας αριστερής κυβέρνησης στην εμφάνιση πλεονασμάτων (αύξηση της πιθανότητας εμφάνισης πλεονάσματος κατά 7,7%).

Το παράδοξο λοιπόν που προκύπτει από την ανάλυση των Eichengreen και Panizza (2014), σε αντίθεση με αυτό που θα περίμενε κανείς είναι ότι είναι πιο πιθανό μια αριστερή (ή κεντροαριστερή) κυβέρνηση να επιτύχει πολυετή υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα σε σχέση με άλλες κυβερνήσεις. Η εμφάνιση πλεονασμάτων είναι επίσης περισσότερο πιθανή να συμβεί σε χώρες με αναλογική εκπροσώπηση, ενώ εξαρτάται και από την εκλογική δύναμη του κυβερνώντος κόμματος. Πέραν αυτών όμως τα πλεονάσματα συνδέονται με τους υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης.

Η βιωσιμότητα του χρέους των υπερχρεωμένων χωρών της Ευρώπης, μεταξύ αυτών και της Ελλάδας, χωρίς κάποια εξωτερική βοήθεια ή πιθανή αναδιάρθρωση, καθιστά την επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων μονόδρομο.

Για ποιο λόγο όμως μια αριστερή κυβέρνηση είναι πιο πιθανό να μπορέσει να διαχειριστεί καλύτερα τα δημόσια οικονομικά; Η απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα δεν είναι εύκολη και απαιτεί αρκετή μελέτη. Οι συγγραφείς δεν επιχειρούν να απαντήσουν αλλά φαίνεται ότι υπάρχουν τέσσερις πιθανοί δρόμοι για την αναζήτηση της απάντησης: Ο πρώτος σχετίζεται με την αρχή της inclusivity. Πρόκειται για την πολιτική διαδικασία συμπερίληψης στην πολιτική συμμετοχή και την άσκηση της εξουσίας στρωμάτων του πληθυσμού που ευρίσκοντο προηγουμένως αποκομμένα από τις πολιτικές διεργασίες. Μέσω της πολιτικής ενσωμάτωσης βελτιώνουν τη δημοσιονομική τους συνείδηση. Αυτό βέβαια προϋποθέτει τη βελτίωση των συνθηκών ρευστότητας στην οικονομία. Ο δεύτερος σχετίζεται με τη δυνατότητα άσκησης περισσότερο πειθαρχημένης δημοσιονομικής πολιτικής δεδομένου ότι οι αντιπολιτευόμενες φωνές εκλείπουν πλέον, τουλάχιστον για ένα χρονικό διάστημα. Ο τρίτος σχετίζεται με τη συμπερίληψη εθνικιστικών στοιχείων ανεξαρτησίας στην άσκηση οικονομικής πολιτικής. Ο τέταρτος σχετίζεται με την πιθανή απεμπλοκή από πολιτικές δεσμεύσεις με στρώματα που παραδοσιακά και μαζικά φοροδιαφεύγουν και συνεπώς διευρύνεται η φορολογική βάση. Όλα αυτά βεβαίως ισχύουν με την προϋπόθεση ότι οι πολιτικές ασκούνται από μία αποτελεσματική δημόσια διοίκηση.