ΣΕ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ Η ΕΥΡΩΠΗ

Ως απάντηση στην κρίση του 2008 η κυρίαρχη ευρωπαϊκή πολιτική elite επέλεξε μία οικονομική πολιτική, που στηριζόταν στον περιορισμό των δημοσιονομικών και εξωτερικών ελλειμμάτων, ώστε τελικά να μετατραπούν σε πλεονάσματα μέσω της μεγέθυνσης της εγχώριας προσφοράς και της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας του ευρωπαϊκού οικονομικού συστήματος. Αυτή είναι η Ευρωπαϊκή Πολιτική Πλεονασμάτων (ΕΠΠ).

Αυτό βέβαια, προϋποθέτει την ύπαρξη και διατήρηση μίας σταθερής εξωτερικής ζήτησης για τα εγχωρίως (ευρωπαϊκά) παραγόμενα προϊόντα και υπηρεσίες. Η παρατηρούμενη όμως τελευταία αυξανόμενη εξωτερική αβεβαιότητα, ακολουθούμενη από τη μειούμενη ζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο, λόγω της μείωσης της παγκόσμιας ανάπτυξης, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αναστροφή αυτής της πολιτικής και σε μία μεγαλύτερη εσωστρέφεια στην Ευρώπη.

Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Πλεονασμάτων όπως εξελίχθηκε περιλαμβάνει: α) διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, β) εξωτερικά πλεονάσματα για την ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης μέσω της αύξησης της ρευστότητας, γ) ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης, ώστε να μειωθούν τα spreads, δ) περιορισμένη χρήση των εργαλείων νομισματικής πολιτικής / έλεγχο του πληθωρισμού και των συναλλαγματικών ισοτιμιών, ε) μη εφαρμογή διεθνούς αντικυκλικής πολιτικής και περιορισμό του ρόλου της δημοσιονομικής πολιτικής, στ) μεταφορά του βάρους του χρέους στο μέλλον ως λύση και παρουσία υψηλών βαρών χρέους στις υπερχρεωμένες οικονομίες, ζ) διατήρηση του status quo της πολιτικής εξουσίας στην Ευρώπη και η) εγκαθίδρυση φιλικών εξωτερικών σχέσεων.

Ωστόσο, παρατηρείται μια θεμελιώδης αλλαγή των συνθηκών που επικρατούν. Αυτό συμβαίνει λόγω «κοσμικής κρίσης» (secular stagnation) ενσκήψει , ως αποτέλεσμα α) του συγκεκριμένου τύπου (χρηματοοικονομικού) της τρέχουσας ύφεσης, β) των εγχώριων οικονομικών πολιτικών οι οποίες υιοθετήθηκαν, γ) των δημογραφικών μεταβολών και δ) της ιδιότυπης μορφής των τεχνολογικών μεταβολών. Επιπρόσθετα, έχουν δημιουργηθεί συνθήκες απομείωσης της εξωτερικής ζήτησης, οι οποίες είναι αποτέλεσμα, i) μιας διεθνούς επιβράδυνσης της οικονομικής μεγέθυνσης σε αναδυόμενες οικονομίες (όπως για παράδειγμα στην Κίνα, κ.α.), και ii) γεωστρατηγικών εξελίξεων και τάσεων (π.χ. Ρωσία και Μέση Ανατολή) μέσα σε έναν πολυπολικό κόσμο με αλλαγές στο διεθνές status quo πολιτικής (π.χ. Ρωσία, κ.α.). Επίσης, παρατηρούνται συνθήκες αυξανόμενης διεθνούς αβεβαιότητας (Διάγραμμα 1), οι οποίες συνεισφέρουν στις συνθήκες έλλειψης ζήτησης σε διεθνές επίπεδο, ενώ ταυτόχρονα παρατηρούνται τάσεις οι οποίες απειλούν την κοινωνική συνοχή στην Ευρώπη. Βεβαίως η μείωση της τιμής του πετρελαίου θα περιορίσει της αρνητικές αυτές τις εξελίξεις αλλά όχι μέχρι και να τις ανατρέψει. Παρόλα αυτά η αποδιάρθρωση των ευρωπαϊκών κοινωνιών και ιδίως του νότου πυροδοτεί υψηλού επιπέδου πιέσεις αλλαγής πολιτικής, που οδηγούν σε σκέψεις τύπου Grexit, Brexit ή ακόμη και Suisexit για τις πλέον δοκιμαζόμενες κοινωνίες. Ας μην ξεχνάμε ότι η μεταβολή στη νομισματική πολιτική της Ελβετίας σηματοδοτεί μία μορφή «εξόδου» από την Ευρωζώνη, δεδομένου ότι μέχρι σήμερα είχε στενά διασυνδεθεί η Ελεβετία με την EZ.

Διάγραμμα 1. Η μειούμενη εμπιστοσύνη και η αυξανόμενη αβεβαιότητα στην Ευρώπη.

_{Πηγές: Standard Eurobarometer (69-81.2) και Baker et al. (http://www.policyuncertainty.com/).}

Ταυτόχρονα, οι εξαγωγές της Γερμανίας ήταν χαμηλότερες από τις αντίστοιχες του μέσου όρους της Ευρωζώνης, για πρώτη φορά από το ξέσπασμα της κρίσης (Διάγραμμα 2).

Διάγραμμα 2. Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών (ετήσια ποσοστιαία μεταβολή).

_{Πηγή: IMF – WEO (Οκτώβριος 2014).}

Υπό τις νέες συνθήκες, αν δεν αλλάξει τίποτε, η Ε.Π.Π. θα έπρεπε να συνεχίζεται να εφαρμόζεται σε μια εποχή η οποία χαρακτηρίζεται από χαμηλές αποδόσεις και αυξανόμενη αβεβαιότητα. Έτσι, η Ευρωπαϊκή Οικονομική elite πιθανότητα θα επαναπροσανατολιστεί προς την Ευρώπη, προκειμένου να: α) υποκαταστήσει τη μείωση της εξωτερικής ζήτησης, β) αυξήσει τους ρυθμούς μεγέθυνσης, αποφεύγοντας την «Ιαπωνικοποίηση» (βλ. ανάρτηση με τίτλο «Ευρώπη, η Νέα...Ιαπωνία;») και έτσι μειώνοντας το βάρος των μελλοντικών χρεών,  και να γ) αυξήσει την εξωτερική ανταγωνιστική της δύναμη με τη χρήση νομισματικών μέσων, κάτι το οποίο θα έχει ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη ευελιξία των συναλλαγματικών ισοτιμιών προς τα κάτω. Το κυριότερο μέσο πολιτικής είναι βεβαίως η ποσοτική χαλάρωση των M. Draghi και η χαλάρωση των δημοσιονομικών περιορισμών στη Γαλλία και στην Ιταλία.

Ωστόσο, αυτές οι εξελίξεις πρόκειται να συμβούν με πολύ αργό ρυθμό. Οι πραγματικοί και περισσότερο σημαντικοί φόβοι υπερθέρμανσης των οικονομικών συνθηκών στον κεντρικό βορρά και του ηθικού κινδύνου απέναντι στη δημοσιονομική χαλάρωση, αναμένεται να λειτουργήσουν σε ένα βαθμό ως φρένο στη διαδικασία αυτή της αλλαγής.

Στη λήξη των συνεπειών της Μεγάλης Ύφεσης, η Ευρωπαϊκή Πολιτική Πλεονασμάτων φαίνεται να μην λειτουργεί ομαλά υπό συνθήκες υψηλής αβεβαιότητας. Έτσι, ένα εσωτερικό επανακοίταγμα είναι αναπόφευκτο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι σε κάποιο βαθμό, η ιστορία  επαναλαμβάνεται: μια διεθνής και παγκόσμια εξέλιξη (παραδείγματος χάρη ένας πόλεμος ή ένας τυπικά ακήρυχτος πόλεμος, όπως η ουκρανική κρίση και ένας πόλεμος νομισμάτων (βλέπε Ιαπωνία, Ελβετία) θα μπορούσαν να ενδυναμώσουν τις δυνάμεις ενοποίησης (unionism) σε μία ομοσπονδία κρατών αντιμετωπίζοντας τον κατακερματμισμό των οικονομιών τους και των κοινωνιών τους.