ΣΤΑΣΙΜΟΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΣ

Ζούμε μία περίοδο κατά την οποία οι οικονομικές συνθήκες διαμορφώνουν εξαιρετικά ιδιότυπες συνθήκες λειτουργίας της πολιτικής ζωής.

Η νέα κανονική (βεβαίως μη κανονική) πραγματικότητα στην Ελληνική οικονομία και κοινωνία διαμορφώνει μία κατάσταση της οικονομίας, η οποία χαρακτηρίζεται, στην καλύτερή της εκδοχή (από το 2014) από χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης, μεταξύ 0% και 2%, πολύ χαμηλό πληθωρισμό, κάτω από 2%, χαμηλή δραστηριοποίηση του τραπεζικού συστήματος και υψηλή ανεργία που θα κυμαίνεται μεταξύ 18% - 25%. Οι εξαγωγές θα έχουν θετικό πρόσημο, αλλά λόγω της μικρής συμμετοχής της εγχώριας προστιθέμενης αξίας στη ζήτηση των προϊόντων μας από το εξωτερικό (μόνο 15%) δύσκολα μπορούν να βοηθήσουν περισσότερο το επίπεδο της οικονομικής δραστηριότητας.

Η οικονομία θα ζήσει με την πίεση από τις διαδικασίες της απομόχλευσης του ιδιωτικού επιχειρηματικού και στεγαστικού τομέα που τώρα ξεκινάει. Θα είναι μία διαδικασία που μειώνει δραματικά την πίεση για ζήτηση (και την προσφορά) για νέο υγιή δανεισμό, ενώ κατατρώει τη μόλις επιτευχθείσα ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος (βλέπε επόμενο σημείωμα).

Τη νέα πραγματικότητα θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε «Στασιμοαποπληθωρισμό», που χαρακτηρίζει μία κατάσταση που έχει ισορροπήσει σε χαμηλά επίπεδα οικονομικής δραστηριότητας με αποπληθωριστικά χαρακτηριστικά. Θυμίζω ότι τη δεκαετία του ’70 είχε εμφανιστεί το σχεδόν αντίστροφο φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού (στασιμότητα με πληθωριστικά φαινόμενα).

Το τι συμβαίνει βέβαια στην Ελλάδα είναι μία οξύτερη μορφή αυτού που συμβαίνει στην Ευρώπη, που οδεύει σε μία χαμένη δεκαετία Ιαπωνικού τύπου.

Πολύ μεγάλο ρόλο θα παίξουν οι εξελίξεις στο ελληνικό εξωτερικό δημόσιο χρέος. Όσο διατηρείται σε μη βιώσιμη κατάσταση, το κόστος του δημόσιου δανεισμού θα διατηρείται στα σημερινά επίπεδα, ασκώντας πιέσεις και στο κόστος δανεισμού του ιδιωτικού τομέα. Το ποια θα είναι η επίδρασή του στην οικονομία θα εξαρτηθεί από το εάν, πότε και πώς θα απομειωθεί το χρέος στους δημόσιους διεθνείς φορείς. Ομολογουμένως, εάν η απομείωση γίνει σε μεγάλη έκταση γρήγορα και με τη μορφή περικοπής του χρέους, μπορεί να είναι αφορμή αλλαγής του παιχνιδιού (game changer). Αλλά αυτή η εκδοχή είναι και η λιγότερο πιθανή, διότι θα κληθεί το IMF να δεχτεί απομείωση των χρεών του, πράγμα σχεδόν απίθανο, διότι δεν έχει ξανασυμβεί στην ύπαρξη του IMF και έχει δανειακές συναλλαγές με 181 χώρες. Έτσι θα αποφύγουν πάση θυσία α) τη δημιουργία προηγούμενου και β) τη δημιουργία moral hazard συνθηκών.

Αυτό όμως που μπορεί να γίνει, είναι να μεταφερθεί μέρος του Ελληνικού χρέους που αφορούσε στις τράπεζες στον ESM, γεγονός που θα οδηγούσε σε βιωσιμότητα το υπόλοιπο δημόσιο χρέος. Αυτή είναι μία προοπτική Εξόδου από τον εγκλωβισμό του σταθεροποιητικού προγράμματος, όπως έχουμε σημειώσει επανειλημμένα. Μάλιστα, η προοπτική απορρόφησης του Ελληνικού χρέους από τον ESM συζητιέται στο Eurogroup τελευταία με αποφάσεις που επίκειται να ληφθούν άμεσα (Πέμπτη, 20/6/2013). Εάν αυτό συμβεί, τότε η πρόσφατη πολιτική κρίση στην Ελλάδα θα φωτιστεί με ένα διαφορετικό φως, που θα ερμηνεύσει πολύ καλύτερα τα πράγματα που συνέβησαν. Όλα θα εξαρτηθούν βέβαια από το μέρος του χρέους που θα μεταφερθεί στον ESM. Προσωπικά, εκτιμώ, ότι με τις παρούσες εισηγήσεις που έχουν δεν θα είναι περισσότερο από 20 δισ. ευρώ, γεγονός που θα ήταν εξαιρετικά σημαντικό για την Ελλάδα αλλά δε θα έλυνε το ζήτημα της βιωσιμότητας του χρέους.

Εάν όμως τίποτα δε συμβεί από τα παραπάνω, η προ αναπτυξιακή περίοδος (η περίοδος δηλαδή που προηγείται της αναπτυξιακής φάσης μετά από μία μεγάλη ύφεση), αυτή δηλαδή που περνάμε τώρα, μπορεί να πάρει το χαρακτήρα μίας μακράς περιόδου όπου η οικονομία θα έχει βρεθεί σ’ ένα χαμηλό σημείο ισορροπίας και οικονομικής δραστηριότητας.

Αυτά είναι τα δεδομένα. Ούτε αλλάζουν ριζικά, ούτε υπάρχει κανένα, μα κανένα, πρόγραμμα πολιτικής δράσης που μπορεί να υποσχεθεί μία ριζική εναλλακτική πορεία (αρνητικότερη ή θετικότερη), εκτός βεβαίως εάν επιστρέψει η συζήτηση για τη δραχμή και την πτώχευση με τις σοβαρότατες μεσοπρόθεσμες αρνητικές προοπτικές.

Εδώ έρχεται το ζήτημα της πολιτικής ηγεσίας. Οι πολιτικές ηγεσίες δεν είναι σαν εμάς, οι οποίοι έχουμε τη δυνατότητα να αναλύουμε τις συνθήκες και να ανιχνεύουμε τις εναλλακτικές λύσεις. Οι πολιτικές ηγεσίες αναδιανέμουν πλούτο και σχεδιάζουν (ή προσπαθούν να σχεδιάσουν) την παραγωγή νέου. Χωρίς ηγεσία δε μπορεί να λειτουργήσει η οικονομία. Όσο ισχυρότερη είναι, τόσα περισσότερα μπορεί να σου δώσει αλλά και τόσα περισσότερα μπορεί να σου πάρει. Σε περιόδους σαν αυτή που περνάμε, αυτά που μας παίρνουν είναι περισσότερα από αυτά που μας δίνουν. Έτσι ουσιαστικά οι πολιτικοί είναι εκ των προτέρων χαμένοι σε όρους δημοφιλίας.

Η περίοδος του στασιμοαποπληθωρισμού θα είναι εξαιρετικά βασανιστική και για τους πολίτες και για τους πολιτικούς (συμπολίτευση και αντιπολίτευση). Ίσως, βασανιστικότερη και από αυτήν της ύφεσης. Στη φάση της ύφεσης ο στρατευμένος πολιτικός έχει στόχο. Το πολύ – πολύ να πέσει όρθιος!

Στην περίοδο του στασιμοαποπληθωρισμού δεν υπάρχει κατεύθυνση. Ο λαός δεν έχει προσανατολισμό. Είναι μία περίοδος που ο οικονομικός κίνδυνος έχει μειωθεί αλλά αναγκαστικά ο πολιτικός κίνδυνος αυξάνεται. Τα λάθη πολλαπλασιάζονται. Η πολιτική πλέον επηρεάζει την οικονομία αυξάνοντας και τον οικονομικό κίνδυνο.

Είναι λοιπόν μία περίοδος που ζητάει μία πολιτική ηγεσία με γνώση των καταστάσεων (εσωτερικών και διεθνών), που κρατάει αποστάσεις από τον λαϊκισμό (αφού κάθε παρόμοια προσπάθεια είναι και αυτή καταδικασμένη), που απαιτεί αποθέματα ενέργειας, γνώσης και υπομονής. Οποιαδήποτε προσπάθεια υπερπροβολής του πολιτικού παράγοντα είναι καταδικασμένη, διότι δεν πρόκειται να υπάρξει ισοδύναμη οικονομική αποτελεσματικότητα. Η υπερβολική ενασχόληση με δευτερεύοντα ζητήματα εκτός της συνολικής πορείας της οικονομίας της χώρας δεν έχει χρησιμότητα.

Η προσεκτική προετοιμασία της Εξόδου από το σταθεροποιητικό πρόγραμμα, είτε με τη μορφή της απομείωσης του χρέους (μέσω ESM ή απευθείας) και της λήξης του προγράμματος, είτε με τη μορφή της κανονικής λήξης του προγράμματος θα έπρεπε να είναι ο μοναδικός στόχος της πολιτικής.