ΤΟ ΕΠΙΜΟΝΟ ΛΑΘΟΣ, Ο ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΗΘΙΚΟ ΚΥΡΟΣ

Όλοι στην Ελλάδα και τελευταία αρκετοί στην Ευρώπη και τον κόσμο σκέπτονται το ίδιο πράγμα. Μα, τι κάνουν; Έχουν τρελαθεί; Δε βλέπουν ότι η πολιτική τους έχει αποτύχει; Ε, λοιπόν, όχι. Δεν έχουν τρελαθεί. Αυτό που κάνουν, πιστεύουν ότι είναι ορθό, στηριζόμενοι σε οικονομικές θεωρήσεις και συγκεκριμένες ιδεολογικές καταβολές. Μέσω αυτών των δημοσιευμάτων, σκεπτόμαστε κριτικά απέναντι στις οικονομικές απόψεις τους και διαφωνούμε με τις ιδεολογικές αφετηρίες της επικρατούσας πολιτικής. Το σημερινό σημείωμα, όμως, θα ασχοληθεί μόνο με την οικονομική θεώρηση της επικρατούσας οικονομικής πολιτικής, αφήνοντας το ιδεολογικό θέμα στον κάθε αναγνώστη.

Η κριτική, που ασκείται στο σημείωμα αυτό, θα στηριχτεί σε αναλυτικά εργαλεία που προέρχονται μέσα από την ίδια την επικρατούσα οικονομική πολιτική και δε θα επιστρατευθεί το πλούσιο αναλυτικό οικονομικό οπλοστάσιο, που ορθώνεται απέναντι στην πολιτική αυτή. Να σημειώσω μόνο ότι το αντιπολιτευτικό οπλοστάσιο αποδείχθηκε αποτελεσματικό σ’ όλο τον κόσμο την περίοδο 1930-1940 και αποδεικνύεται μάλλον αποτελεσματικό σήμερα στις ΗΠΑ. Η Ευρώπη, μάλιστα, αρχίζει να ξανασκέπτεται την προοπτική υιοθέτησής του. 

Με βάση αυτήν την επικρατούσα οικονομική πολιτική τα πράγματα θα είναι αρκετά δύσκολα στην Ελλάδα από εδώ και έπειτα. Όχι διότι μπορεί να πτωχεύσουμε και να καταστραφούμε. Αλλά γιατί σωθήκαμε και θα πρέπει να ζήσουμε για αρκετά χρόνια στα πλαίσια μιας δομημένης αντίληψης για το ποια είναι η σωστή «συνταγή» διάσωσης για την Ελλάδα που δεν υπόσχεται μία ορατή προοπτική.

Όποιος θέλει να γνωρίσει την αντίληψη αυτή μπορεί να καταφύγει στη συνέντευξη του P. Thomsen (Καθημερινή, 1/2/2012) και στις απόψεις των P. Rösler (in.gr 07/10/11), H. Reichenbach (in.gr 14/01/2012) και του O. Blanchard (in.gr 06/02/2012). Πρόκειται για την επικρατούσα άποψη οικονομικής πολιτικής στην Ευρωπαϊκή πολιτική μέχρι σήμερα, η οποία ενισχύεται από αντίστοιχες αντιλήψεις στο ΔΝΤ (δεν ταυτίζονται πάντως όλοι με την ίδια άποψη).

Τι λέει η αντίληψη αυτή; Η Ελλάδα έχει πρόβλημα ανταγωνιστικότητας. Γι’ αυτό δεν πουλάει στις διεθνείς αγορές (20% του ΑΕΠ εξαγωγές), γι’ αυτό αυξάνεται ο βαθμός εισαγωγικής διείσδυσης (import penetration) στην οικονομία της (βλ. το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών). Έτσι, δε γίνονται επενδύσεις και ο βαθμός εσωτερικής αποταμίευσης είναι εξαιρετικά χαμηλός. Η εσωστρέφεια του μοντέλου της συντηρείται από το μεγάλο δημόσιο τομέα, ο οποίος προσέφερε απασχόληση και ζήτηση για την ιδιωτική παραγωγή.

Η επικρατούσα, λοιπόν, αντίληψη (που εκφράζεται στη χώρα μας από την Τρόικα) επιβάλλει στην Ελλάδα την «απόλυτα σωστή» συνταγή: Το «μυστικό» της είναι να μειωθούν οι ονομαστικοί μισθοί και να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα στην Ελληνική οικονομία. Μέσω της μείωσης των μισθών και της αύξησης της παραγωγικότητάς της θα βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα της παραγωγής της και θα συμβούν δύο πράγματα: Θα συγκλίνει με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης (παραγωγικότητα κ.λπ.). Επίσης θα βελτιωθούν οι μισθοί. Η διαδικασία της σύγκλισης θα συνοδευτεί από τη διαμόρφωση ενός πολύ καλύτερου οικονομικού περιβάλλοντος, που θα εκκινήσει την εισροή κεφαλαίων και, με τον τρόπο αυτό, η Ελληνική οικονομία θα επανακάμψει σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Αυτές οι πολιτικές προσφοράς (supply side policies) συμπληρώνονται από μία γενικότερη πολιτική μείωσης του κόστους παραγωγής (σε όρους, κυρίως, κόστους συναλλαγών) που ελπίζεται ότι θα οδηγήσει στη γενικότερη αύξηση της προσφοράς προϊόντων. Παράλληλα με την παραπάνω διαδικασία προτείνονται δύο ακόμα βασικές πολιτικές: α) μία βαρύτατη δημοσιονομική προσαρμογή με την προοπτική δημιουργίας όχι απλώς πρωτογενών, αλλά τελικών πλεονασμάτων (μετά την πληρωμή των τόκων) και β) μία σημαντική μείωση του δημοσιονομικού βάρους (μέσω του Ελληνικού PSI, €100-130 δις) και επανοργάνωση του τραπεζικού συστήματος (επανακεφαλαιοποίηση των Ελληνικών τραπεζών, €30 δις). Έτσι, ελπίζεται ότι θα επαναλειτουργήσει το πιστωτικό σύστημα, θα μειωθεί το δημοσιονομικό βάρος και θα βελτιωθεί η οικονομική δραστηριότητα.

Αυτή είναι η γενική περιγραφή της οικονομικής πολιτικής που εφαρμόζει η Τρόικα στην Ελλάδα. Πρόκειται, ουσιαστικά, για μία Ευρωπαϊκή νεοκλασική-νεοφιλελεύθερη συνταγή που υπακούει στην αρχή της διασύνδεσης των ενεργειών (conditionality principle), με την οποία λειτουργεί το ΔΝΤ (δίνεις χρήματα, αλλάζεις συνθήκες λειτουργίας της οικονομίας). Αυτές οι απόψεις είναι πολιτικά κυρίαρχες στα 4/5 της Ευρωπαϊκής Ηπείρου.

Αυτή η πολιτική χαρακτηρίζεται από τρία σημαντικά προβλήματα:

1. Επίμονο Λάθος αναφορικά με τη σχέση μισθών, ανταγωνιστικότητας και παραγωγικότητας και όχι μόνο στην Ελληνική οικονομία. Η πραγματικότητα είναι ότι η ανταγωνιστικότητα στην Ελληνική οικονομία (2000-2010) διαμορφώθηκε σε μικρό σχετικά βαθμό από τους ονομαστικούς μισθούς. Αυτή τη στιγμή, εξάλλου, ο σοβαρότερος παράγοντας μη βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας δεν είναι το κόστος, αλλά η έλλειψη (εγχώριας) ζήτησης, η οποία μειώνει τον κύκλο εργασιών των επιχειρήσεων και αυξάνει αναλογικά τα σταθερά τους έξοδα. Εξάλλου, για το θέμα αυτό έχω γράψει επανειλημμένα (Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρήσεις, Το Κόστος Εργασίας και η Ανάπτυξη, Το Πολύπαθο Ελληνικό Μισθολογικό Κόστος). Αλλά δεν είναι το μοναδικό λάθος στον παραπάνω συλλογισμό. Ενδεικτικά θα αναφέρω τρία ακόμα:

α) Δε συγκλίνουν οικονομίες και κοινωνίες, αλλά βιομηχανίες και οργανωμένες παραγωγικές διαδικασίες (Rodrik 2011). (Για να συγκλίνουν δε οι παραγωγικοί τομείς πρέπει να συνεχίζουν να υπάρχουν.)

β) Ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας (Διάγραμμα 1) και, το σημαντικότερο, το σχετικό επίπεδό της σε σύγκριση με άλλες οικονομίες της Ευρωζώνης είναι ικανοποιητικός (Διάγραμμα 2).

Διάγραμμα 1: Δείκτης παραγωγικότητας της εργασίας (έτος 2000 = 100).

_{Πηγή: Eurostat.}

γ) Η ιστορία έχει δείξει ότι οι χώρες με μεγάλο χρέος το ξεπερνούν κυρίως με ανάπτυξη και όχι με δημοσιονομικούς περιορισμούς (Rogoff 2011).

2. Η Απουσία της Σημασίας του Χρόνου. Το παραπάνω σχέδιο διαχείρισης της οικονομίας προϋποθέτει ότι ο χρόνος που απαιτείται για να επενεργήσει η αλληλουχία των αλληλεπιδράσεων είναι μηδενικός! Όμως, η λογική λέει ότι, αν δε συμβεί τίποτα άλλο, για να λειτουργήσουν αυτά που περιγράφονται παραπάνω απαιτούνται αρκετά χρόνια. (Αν η ανάλυση είναι σωστή, εάν τα μέτρα που λαμβάνονται είναι σωστά και εάν οι άνθρωποι συνεχίσουν να υπάρχουν.)

3. Η Απώλεια του Ηθικού Κύρους. Ουδέποτε διατυπώθηκε ρητά ένα παρόμοιο σχέδιο στο οποίο να ζητηθεί η συμφωνία του Ελληνικού λαού. Υπό το βάρος της άποψης «συμφωνείτε ή καταστρέφεστε» ή -ακόμα χειρότερα- «συμφωνήστε και του χρόνου θα σωθείτε» ή -ακόμα χειρότερα- «κάθε μέρα που ξημερώνει μαθαίνουμε και ένα καινούργιο μέτρο», υποτίθεται ότι οδηγείται η Ελληνική κοινωνία προς τη σωτηρία, η οποία όμως είναι πολύ μακριά. Για να εφαρμοστεί, όμως, ένα τέτοιο δύσκολο μακροπρόθεσμο πρόγραμμα απαιτείται πάνω από όλα κοινωνική αποδοχή και συμμετοχή και μάλιστα με την προϋπόθεση ότι η συνταγή είναι σωστή (OECD, Going for Growth 2011). Και είναι γνωστό ότι σε παγκόσμια βάση η άλλη μισή επιστημονική και κοινωνική κοινότητα λέει ότι και η συνταγή είναι λάθος! Και οι τελευταίες εξελίξεις στις ΗΠΑ και την Ευρώπη (!) μάλλον το επιβεβαιώνουν!

 Σημειώσεις:

1. Για να επιχειρηματολογήσω εναντίον της νεοκλασικής λογικής, στο σημείωμα αυτό χρησιμοποίησα μόνο συγγραφείς που θεωρούνται ότι ενστερνίζονται τις νεοκλασικές απόψεις. Έτσι, καταλαβαίνει κανείς ευκολότερα ότι το Επίμονο Λάθος είναι μεγαλύτερο.

2. Μία ολοκληρωμένη διαπραγμάτευση με την Τρόικα θα απαιτούσε σήμερα να γνωρίζουμε τις επιπτώσεις των εναλλακτικών προτάσεών τους στην ύφεση του 2012, 2013, κλπ. Αυτή θα έπρεπε να είναι η διαπραγματευτική πλατφόρμα με τους Τροϊκανούς και όχι οι λανθασμένες αντιλήψεις τους για την ανταγωνιστικότητα. Πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό λάθος τακτικής που αφορά στην Ελληνική πλευρά, αντίστοιχο με αυτό της «έλλειψης δημοσιονομικής ρευστότητας» στις διαπραγματεύσεις του Μαΐου του 2010. Μία τέτοια πλατφόρμα θα γεννούσε και πολιτικές ευθύνες στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και σε όλον τον κόσμο αναφορικά με τον «πόνο» στον οποίο καταδικάζουν την Ελλάδα. Όχι να συνειδητοποιούμε μετά από έξι μήνες ότι η ύφεση το 2012 θα είναι -5% από -3,6%, που εκτιμάται σήμερα, και να δείχνουμε πάλι με το δάκτυλο τους Έλληνες που δεν τα κατάφεραν!

Βιβλιογραφία:

Rodrik, D. (2011) The Future of Economic Convergence,in Jackson Hole Symposium of the Federal Reserve Bank of Kansas City, August 25-27, 2011.

Rogoff, K. (2011) The Second Great Contraction, in Project Syndicate.