ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΈΝΔΕΙΑ

Ως ενεργειακή ένδεια ή φτώχεια ορίζεται συχνά η κατάσταση κατά την οποία άτομα ή νοικοκυριά δεν δύνανται να θερμάνουν επαρκώς ή να προσφέρουν άλλες απαραίτητες ενεργειακές υπηρεσίες στις εστίες τους με ανεκτό κόστος (Energy Poverty Handbook, 2016; INSIGHT_E, 2015).

Κοινός ορισμός δεν χρησιμοποιείται ακόμη σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Επίσης δεν υπάρχουν καθορισμένα κριτήρια για τον σαφή χαρακτηρισμό όσων βρίσκονται σε ενεργειακή ένδεια, ούτε ειδικό νομοθετικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της (Corovessi Α., et al., 2017). Οι υπάρχουσες προσεγγίσεις  για τον ορισμό του φαινομένου βασίζονται σε ποσοτικούς δείκτες, όπως είναι η αναλογία των εξόδων του νοικοκυριού για ενέργεια σε σχέση με το εισόδημα ή η σχέση με το όριο φτώχειας μετά την πληρωμή των ενεργειακών υπηρεσιών (για παράδειγμα προσέγγιση του 10% για τον πρώτο αναφερθέντα δείκτη, «χαμηλό εισόδημα – υψηλά κόστη», «ελάχιστο όριο εισοδήματος»), αλλά και ποιοτικοί δείκτες (Corovessi Α., et al., 2017).

Η ενεργειακή ένδεια χαρακτηρίζεται ως  «χρυσή απειλή», καθώς σχετίζεται ισχυρά με την οικονομική ανάπτυξη, την ανθρώπινη εξέλιξη και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα (ΙΕΑ, 2017).  Γι’ αυτό η αντιμετώπιση της ενεργειακής ένδειας ή φτώχειας αποτελεί τον 7^ο στόχο της Βιώσιμης Ανάπτυξης (συγκεκριμένα ονομάζεται «Ενέργεια για όλους») και είναι ανερχόμενη περιοχή δράσης για την Ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική (United Nations, 2017).

H επίτευξη του 7^ου στόχου για παροχή «ενέργειας σε όλους» έως το έτος 2030, δεν θα προκαλέσει αύξηση στις παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Η παροχή ενέργειας εκτιμάται ότι θα έχει ελάχιστο αντίχτυπο στην παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση με αύξηση 0,2% (37 εκατ. τόνοι ισοδύναμου πετρελαίου (37 million tonnes of oil equivalent)(ΙΕΑ, 2017).

Τα ακόλουθα στοιχεία για το μέγεθος του φαινομένου είναι ενδεικτικά. Το έτος 2014, σε παγκόσμιο επίπεδο, το 85,3% του πληθυσμού είχε πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια, μόλις κατά 0,3% αυξημένο ποσοστό σε σχέση με το έτος 2012 (United Nations, 2017). 1,06 δισεκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως κάτοικοι της υπαίθρου, εξακολουθούσαν να παραμένουν χωρίς ηλεκτρική ενέργεια. Οι μισοί από αυτούς κατοικούσαν στην Υποσαχάρια Αφρική (United Nations, 2017). Η πρόσβαση στα καθαρά καύσιμα και στις τεχνολογίες μαγειρέματος αυξήθηκε στο 57,4% το έτος 2014, από 56,5% το 2012. Περισσότεροι από 3 δισεκατομμύρια άνθρωποι, οι περισσότεροι από αυτούς στην Ασία και στην υποσαχάρια Αφρική, μαγειρεύουν ακόμα χωρίς καθαρά καύσιμα ή πιο αποδοτικές τεχνολογίες (United Nations, 2017).

Για την Ευρωπαϊκή Ένωση τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας  (Eurostat) για το έτος 2013 δείχνουν ότι 52 εκατομμύρια άτομα σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν δύνανται να διατηρήσουν τις εστίες τους ικανοποιητικά ζεστές, με 161 εκατομμύρια να αντιμετωπίζουν δυσανάλογα οικιακά έξοδα, 87 εκατομμύρια να βρίσκονται σε φτωχής ποιότητας κατοικίες και 41 εκατομμύρια να καθυστερούν την πληρωμή των λογαριασμών κοινής ωφέλειας (Energy Poverty Handbook, 2016). Χώρες στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη (Εσθονία, Λιθουανία, Λεττονία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Σλοβενία, Κροατία, Ρουμανία και Βουλγαρία) έχουν καταγραφεί με τα υψηλότερα επίπεδα ενεργειακής ένδειας (Energy Poverty Handbook, 2016).

Το φαινόμενο είναι συνδεδεμένο με την κλιματική αλλαγή. Επιπτώσεις στην υγεία λόγω κλιματικής αλλαγής είναι ιδιαίτερα δριμείς για ομάδες με περιορισμένη πρόσβαση σε πόρους και τεχνολογίες και των οποίων οι υποδομές και οι φορείς έχουν χαμηλό βαθμό προσαρμοστικής ικανότητας  (IED, 2007). Λόγω ενεργειακής ένδειας, δεν δύνανται να υπάρξουν βελτιώσεις σε γεωργία, βιοποικιλότητα, υγεία, εκπαίδευση και διαφοροποίηση εισοδήματος. Επίσης κλιματική αλλαγή και γεγονότα καταστροφών θα μπορούσαν να καταστήσουν πιο σπάνιους τους ενεργειακούς πόρους (μέσω επιπτώσεων σε εισόδημα, βιομάζα, διαθεσιμότητά νερού, ενεργειακή υποδομή), σπρώχνοντας με αυτό τον τρόπο  τα ενεργειακά φτωχά νοικοκυριά και τις κοινότητες σε βαθύτερα επίπεδα εξαθλίωσης και στην «παγίδα» της φτώχιας. Το ποσοστό των χαμηλού εισοδήματος νοικοκυριών μεγαλώνει, ενώ η συχνότητα και η σφοδρότητα των ακραίων γεγονότων (καύσωνες/πολικό ψύχος λόγω κλιματικής αλλαγής) έχει αυξηθεί επίσης.

Η ενεργειακή φτώχια προκύπτει ως θεμελιώδης αναντιστοιχία μεταξύ εισοδήματος, δαπανών και υπηρεσιών. Η εξασφάλιση ότι το εισόδημα των νοικοκυριών είναι ικανοποιητικά επαρκές για τις ενεργειακές τους ανάγκες, εξαρτάται από την ενεργειακή τιμή και τις απαιτούμενες υπηρεσίες. Από την άλλη μεριά, υπάρχει εμπειρική απόδειξη ότι οι εκπομπές άνθρακα αυξάνονται με το εθνικό  μέσο εισόδημα, το οποίο υπονοεί  ότι υπάρχει σύγκρουση μεταξύ της αύξησης των μέσων βιοτικών συνθηκών και των καθορισμένων ορίων στην παγκόσμια αύξηση (IED, 2007).

Η αντιμετώπιση της ενεργειακής ένδειας συνδέεται με το δίλημμα μεταξύ μιας οικονομίας, που στοχεύει στη μείωση της ανισότητας, στην προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης και της βιώσιμης ανάπτυξης ή της παροχής προτεραιότητας μόνο στην υποκινούμενη από τη αγορά ανάπτυξη, χωρίς να λαμβάνει υπόψη της νικητές/χαμένους. Το δικαίωμα στην προσιτή και καθαρή ενέργεια, είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, που απαιτεί λύσεις, που αντιμετωπίζουν τα χαμηλά εισοδήματα, προωθούν τις δίκαιες τιμές και τις προσιτές, ποιοτικές και ενεργειακά αποδοτικές κατοικίες, ιδιαίτερα μέσω της κοινωνικής κατοικίας.

Εικόνα 1: Χρήση ενέργειας κατά κεφαλήν για το έτος 2014 (Πηγή: World Bank, 2017).

_{Βιβλιογραφία}

_{European Union, 2016. Energy poverty handbook. ISSN: 978-92-846-0288-9 (pdf) Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://meszerics.eu/pdf/energypovertyhandbook-online.pdf}

_{INSIGHT_E, 2015. Energy poverty and vulnerable consumers in the energy sector across the EU: analysis of policies and measures.  Lead Authors:  Steve Pye (UCL), Audrey Dobbins (USTUTT) Authoring Team:  Claire Baffert (KIC InnoEnergy)    Jurica Brajković, Ivana Grgurev (EIHP) Rocco De Miglio (E4SMA)    Paul Deane (UCC). Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/documents/INSIGHT_E_Energy%20Poverty%20-%20Main%20Report_FINAL.pdf}

_{United Nations, 2017. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://sustainabledevelopment.un.org/sdg7}

_{Corovessi Alice, Metaxa Kyriaki, Touloupaki Eleftheria, Chrysogelos Nikos, 2017. Executive summary – Energy Poverty in Greece, Social innovation proposals to address the phenomenon.  Διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://anemosananeosis.gr/wp-content/uploads/2016/03/Executive_summary_Energy-poverty_EN.pdf}

_{International Energy Agency (IEA), 2017. Energy Access Outlook 2017. From poverty to prosperity. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://www.iea.org/publications/freepublications/publication/WEO2017SpecialReport_EnergyAccessOutlook.pdf}

_{Institute for Environmental Decisions, 2007. Environmental Protection, Energy Policy  and Poverty Reduction – Synergies of an Integrated Approach.  Authors: Renate Schubert, Julia Blasch, Kristin Hoffmann. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα:}

_{http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.531.4806&rep=re...}

_{World bank, 2017. Map for energy use. http://databank.worldbank.org/data/download/site-content/wdi/maps/2017/m...}