ΒΑΘΥΤΕΡΑ ΑΙΤΙΑ

Οι δημοσκόποι ρωτούσαν τους πολίτες ποιο θεωρούσαν ως το σημαντικότερο πρόβλημα της χώρας. Έτσι προσπαθούσαν να αποκρυπτογραφήσουν την πολιτική συμπεριφορά. Τον Μάιο λοιπόν οι απαντήσεις έδιναν (Metron Analysis) ότι το σημαντικότερο πρόβλημα ήταν η ακρίβεια (33%), η οικονομία (27%), η ανεργία (7%), η διαφθορά (4%) και η ανασφάλεια, ανεπάρκεια της κυβέρνησης (4%).

Στην πραγματικότητα δηλαδή, εάν αθροίσουμε τις τρεις πρώτες απαντήσεις, το 67% της σημαντικότητας των προβλημάτων το αποσπούσαν τα οικονομικά ζητήματα. Θα έλεγε λοιπόν κανείς ότι όποιος μπορούσε να υποσχεθεί ότι θα είχε καλές λύσεις για το οικονομικό ζήτημα, θα έπρεπε να αποσπάσει την προτίμηση των ψηφοφόρων. Μήπως συνυπάρχουν όμως και βαθύτερα αίτια;

Στην κοινωνική ψυχολογία η επικέντρωση στην οικονομική αδυναμία ως βασική κινητήρια συμπεριφορά είναι «η υπόθεση του μη έχοντος» που τελικά δίνει μεγαλύτερη έμφαση στις κοσμικές υλικές αξίες. Εντοπίζονται όμως τρεις επιπλέον κανόνες συμπεριφοράς: ένας που δίνει έμφαση στις λεγόμενες μεταϋλιστικές αξίες (περιβάλλον κ.τ.λ.), ένας δεύτερος που δίνει έμφαση στη νοσταλγία του παλαιότερου τρόπου ζωής και βλέπει με σκεπτικισμό το μεταναστευτικό ρεύμα κ.τ.λ. και τέλος ένας τρίτος που τονίζει τα ζητήματα ανασφάλειας. Τέλος, υπάρχει και το θέμα του τρόπου και του χρόνου της σκέψης: ορθολογιστής – μη ορθολογιστής – φοβάται την απώλεια, σκέψη γρήγορη Vs σκέψη προσεκτική.

Σημειωτέον ότι από έρευνες που έχουν γίνει διεθνώς έχουμε παρατηρήσει ότι η Ελλάδα, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, εμφανίζει μία τάση επιστροφής στις υλικές αξίες (οικονομικούς λόγους) κυρίως λόγω των μνημονίων που επέφεραν μείωση των εισοδημάτων, γεγονός που βρίσκεται σε συμφωνία με τα τωρινά ευρήματα των δημοσκόπων.

Αυτό που φαίνεται λοιπόν ότι συμβαίνει είναι ότι οι Έλληνες μπορεί να έχουν αίσθηση της οικονομικής δυσπραγίας που υπάρχει, ως αποτέλεσμα κυρίως της μνημονιακής και πληθωριστικής κρίσης, ιδίως σε σύγκριση με τις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά συνυπάρχουν ταυτοχρόνως και πέντε άλλες συνθήκες: α) Η μεταβολή του οικονομικού επιπέδου μπορεί να είναι αργή αλλά είναι θετική, άρα η μεταβολή έχει σημασία, όχι μόνο τα απόλυτα επίπεδα. Οι πολίτες λοιπόν που απεχθάνονται τη ζημιά δεν θέλουν να απολέσουν αυτό που έχουν και ελπίζουν, εάν τους δοθεί η ευκαιρία να συνεχίσουν να έχουν. β) Οι μεταϋλιστικές αξίες δεν είναι θέμα αιχμής. γ) Το Μεταναστευτικό στρέφει τον πληθυσμό προς κόμματα που είναι αυστηρά σε αυτό (backlash hypothesis). δ) Η διακυβέρνηση έχει επιδείξει ανθεκτικότητα σε μεγάλες κρίσεις (insecurity hypothesis). ε) Λόγω του παρελθόντος (κυρίως των διαψεύσεων του 2015) οι πολίτες έχουν γίνει περισσότερο ορθολογιστές. Να σημειωθεί ότι οι ορθολογιστές (έρευνα Metron και ΕΚΠΑ) από 12% το 2019 έχουν αυξηθεί (το 2022) σε 25%, οι μη ορθολογιστές από 25% έχουν μειωθεί στο 17% και οι αποστρεφόμενοι τη ζημία από 60% το 2019 έχουν μειωθεί στο 56%. Αξιοσημείωτες μεταβολές που ενδεχομένως έχουν τη σημασία τους ιδίως όταν ο πολίτης έχει χρόνο και πληροφορίες να σκεφτεί.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Τα Νέα, 29 Μαΐου 2023