ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Για μία σειρά από λόγους, που ορισμένοι έχουν συγκυριακό χαρακτήρα, η τιμή της ενέργειας αυξάνεται σημαντικά: αυξημένη συνολική ζήτηση, αύξηση του κόστους μεταφοράς, αλλά και γεωστρατηγικά ζητήματα (καθυστέρηση στην παράδοση του Nord Stream 2, δυσκολίες στην ανατολική Μεσόγειο, South Stream, πολιτικά προβλήματα στην Ουκρανία). Επίσης, παρατηρούνται ανακατατάξεις στην αγορά υγροποιημένου αερίου (δυσκολίες παράδοσης από την Αλγερία και ζήτηση από την Ασία). Παράλληλα, η κλιματική αλλαγή αύξησε τη ζήτηση της ενέργειας το καλοκαίρι και ενδεχομένως να συμβεί το ίδιο τον χειμώνα.

Στους παραπάνω λόγους προστίθεται και ένα ακόμα σοβαρό ζήτημα που αφορά τη λειτουργία της αγοράς ενέργειας (μέσω δημοπρασιών χονδρικής) στην Ευρώπη και συνακόλουθα την ανάπτυξη χρηματοοικονομικών προϊόντων μελλοντικής εκπλήρωσης που καλύπτουν μελλοντικές παραδόσεις προϊόντων ενέργειας, όπως και η χρηματιστηριακή τιμολόγηση των δικαιωμάτων ρύπων. Οι τρόποι αυτοί τιμολόγησης της ενέργειας ανοίγουν την πόρτα σε στρατηγικές τιμολόγησης που αρκετές φορές περιέχουν κερδοσκοπία. Έτσι, ακόμα και αν μία χώρα της ευρωπαϊκής οικονομίας παράγει φθηνή ενέργεια, οι καταναλωτές (νοικοκυριά και μικρομεσαίες επιχειρήσεις) που δεν έχουν ιδιαίτερες συμβάσεις προμήθειας αντιμετωπίζουν ενιαίες υψηλές τιμές. Ένα ακόμα μείζον θέμα είναι αυτό της απόφασης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής που στην Ευρώπη είναι ιδιαίτερα έντονο, αν και όχι τόσο στις ΗΠΑ, στην Κίνα και Ινδία και στις άλλες αναπτυσσόμενες περιοχές.

Έτσι, όλο το σύστημα αποφάσεων δημιουργεί ένα «πράσινο» δίλημμα. Αφενός μεν επιθυμούμε να περιορίσουμε τη ρύπανση και γι’ αυτό υιοθετούμε «πράσινες» πολιτικές (κλείσιμο παραγωγής άνθρακα, λιγνίτη κ.λπ.) αφετέρου, όμως, οι πολιτικές αυτές έχουν ένα εξαιρετικά υψηλό οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Έτσι, οι Πράσινοι στη Γερμανία δεν είναι πολύ θετικοί στον Nord Stream. Αυτό είναι ιδιαίτερα αισθητό και στην ελληνική οικονομία, επειδή έχει εκτεταμένο τομέα παραγωγής ενέργειας από λιγνίτη, ενώ δεν έχουν αναπτυχθεί επαρκώς οι εναλλακτικές μορφές ενέργειας ακόμα. Οι τιμές του πετρελαίου εκτιμάται ότι για την Ελλάδα το 2021 θα αυξηθούν κατά 25%, το 2022 κατά 16%, αλλά το 2023 θα μειωθούν κατά 17%, για να σταθεροποιηθούν πλέον. Οι τιμές του αερίου το 2021 εκτιμάται ότι θα αυξηθούν κατά 68%, το 2022 κατά 46%, για να μειωθούν το 2023 κατά 27% και να σταθεροποιηθούν στη συνέχεια.

Φυσικά, πρέπει να σημειωθεί ότι οι τιμές δεν επηρεάζουν το σύνολο της οικονομίας με τα ίδια ποσοστά, διότι το θέμα είναι πόσο και πού χρησιμοποιείται η ενέργεια. Εάν, λοιπόν, παρακολουθήσουμε τον εναρμονισμένο δείκτη καταναλωτού ενέργειας (HCPI Energy), που λαμβάνει υπόψη του τις μεταβολές στο πετρέλαιο, στο αέριο και στους λοιπούς παράγοντες (φόρους κ.λπ.) που επηρεάζουν την τιμή της ενέργειας, θα διαπιστώσουμε ότι πράγματι το 2021 στην Ελλάδα οι τιμές θα αυξηθούν για το σύνολο του έτους κατά 7,4% σε σύγκριση με το 2020, ενώ στην ευρωζώνη κατά 10,5%. Το 2022 θα αυξηθούν κατά 1,8% στην Ελλάδα και στην Ευρώπη και στη συνέχεια θα διατηρήσουν για τα επόμενα χρόνια το ίδιο σχετικά σταθερό μικρό ποσοστό αύξησης. Γενικά πάντως, στη δεκαετία 2020-2030, σε σύγκριση με τη δεκαετία 2010-2019, οι μέσες τιμές θα είναι αυξημένες κατά 18%. Όμως, θα πρέπει ιδιαίτερα να προσέξουμε ότι τη δεκαετία 2010-2019 οι μέσες τιμές ήταν αυξημένες σε σχέση με τη δεκαετία 2000 με 2009 κατά 86%. Με άλλα λόγια, είναι γεγονός ότι θα αντιμετωπίσουμε ένα αυξημένο ενεργειακό κόστος, αλλά σε σύγκριση με το παρελθόν η αναμενόμενη αύξησή του θα είναι μικρότερη.

Εκτιμούμε (με βάση τη χρήση του Global Model της Oxford Economics σε συνεργασία με το ΕΚΠΑ) ότι κάθε αύξηση του HCPI κατά 10% μειώνει τον ρυθμό μεγέθυνσης κατά 0,1% και, μάλιστα, η μείωση αυτή επεκτείνεται και στα επόμενα χρόνια με μειούμενη ένταση. Το 2021, όμως, λόγω των εντυπωσιακών ρυθμών μεγέθυνσης, η αύξηση της τιμής της ενέργειας θα απορροφηθεί αφήνοντας μόνο τις αρνητικές επιπτώσεις στο εισόδημα των νοικοκυριών, με επιπτώσεις στο επίπεδο διαβίωσης των νοικοκυριών μεσαίου εισοδήματος. Τα επόμενα χρόνια αυτές οι αρνητικές επιπτώσεις θα είναι ελαφρά περισσότερο αισθητές.

Η αύξηση των τιμών της ενέργειας θα δημιουργήσει σε επίπεδο οικονομιών και επιχειρήσεων νικητές και νικημένους –και στην παγκόσμια οικονομία και στο εσωτερικό κάθε οικονομίας– και τελικά τα θέματα αναδιανομής εισοδήματος, ευημερίας και ανταγωνιστικότητας που θα δημιουργηθούν θα είναι σοβαρότερα από την αρνητική επίδραση στον ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομίας. Εάν, μάλιστα, οι τιμές της ενέργειας πυροδοτήσουν ένα μέγεθος πληθωρισμού το οποίο θα οδηγήσει τις κεντρικές τράπεζες να αντιδράσουν αυξάνοντας το κόστος δανεισμού, τότε προχωράμε σε ένανν επόμενο κύκλο επιπτώσεων που αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο μελέτης.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Real News, 7 Νοεμβρίου 2021