ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗ ΚΑΙ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ

Το 21% του ΑΕΠ ως σκιώδης οικονομία και συνακόλουθα η αντίστοιχη φοροδιαφυγή των 10-12 δισ. ευρώ (με στόχο σύλληψης τα 5-6 δισ. ευρώ) είναι μία βαριά πραγματικότητα.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι που συμβάλλουν στην ύπαρξη και τη διατήρησή της: ιστορικοί (ιδιόρρυθμοι θεσμοί, «μπαξίσι» κ.λπ.), διαρθρωτικοί (υπηρεσίες, καθοριστική παρουσία ΜΜΕ), πολιτικοί (πολιτική πελατεία) αλλά και πολιτισμικοί. Μάλιστα αρκετοί από αυτούς συναντώνται σε πολλές οικονομίες παρ’ όλο που η ελληνική οικονομία εμφανίζει σχετικά υψηλότερα ποσοστά.

Βεβαίως στη σκιώδη οικονομία λειτουργούν και οι άνθρωποι οι οποίοι για διάφορους λόγους είναι λιγότερο ανταγωνιστικοί στην κοινωνία. Συνεπώς, σ’ έναν βαθμό, η σκιώδης οικονομία λειτουργεί διασωστικά. Αυτός είναι ένας βασικός λόγος για τον οποίο και ο στόχος για τον περιορισμό της τίθεται χαμηλότερα της μέγιστης υποθετικής δυνατότητας να περιοριστεί.

Ένας όμως βασικός λόγος της φοροδιαφυγής είναι η απουσία εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς. Έτσι ο πολίτης αυτοδικαιολογείται διότι νιώθει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυτό του να διαχειριστεί τα χρήματα που αποστερεί από το Δημόσιο. Αυτή είναι η αιτιώδης βάση της φοροκλοπής. Εάν ο πολίτης αισθανόταν ότι οι φόροι του είχαν μεγαλύτερη απόδοση, σε όρους ευημερίας (σχολεία, υγεία, πρόνοια), θα είχε υψηλότερο βαθμό συμμόρφωσης.

Έχει δειχθεί ερευνητικά ότι η απουσία εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση, τα πολιτικά κόμματα και το Κοινοβούλιο είναι θετικοί παράγοντες αύξησης της σκιώδους οικονομίας. Στην Ελλάδα υπάρχει πολύ υψηλότερη έλλειψη εμπιστοσύνης (World Values Surveys 2017-2022) στην κυβέρνηση από ό,τι έχουν οι πολίτες στην κυβέρνησή τους σε Γερμανία, Ολλανδία, Βρετανία και ΗΠΑ. Το ίδιο συμβαίνει με τα πολιτικά κόμματα, το Κοινοβούλιο, αλλά και τον Τύπο, την τηλεόραση, ακόμα και τα εργατικά συνδικάτα.

Όταν μάλιστα η ανθρώπινη συμπεριφορά συνδυάζεται με τη συνύπαρξη υψηλών φορολογικών συντελεστών (πτώχευση του 2010 και Μνημόνια), τότε δημιουργείται μία ισχυρή παγίδα οικονομικής πολιτικής αφού οι υψηλοί συντελεστές ενισχύουν τη φοροδιαφυγή! Είναι χαρακτηριστικό ότι το 60% με 69% (2019-2022) των πολιτών (ΕΚΠΑ και Metron Analysis) θεωρεί ότι «πρέπει να υπάρχει χαμηλή φορολογία έστω και εάν υπάρχει λιγότερη κρατική μέριμνα» παρά «υψηλή φορολογία και ισχυρό κράτος πρόνοιας για όλους»!

Συνεπώς η πολιτική αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής πρέπει να αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα: μακροπρόθεσμο και μεσοβραχυπρόθεσμο: Έτσι καταρχήν θα πρέπει να επηρεαστεί η διάθεση κοινωνικής συμμόρφωσης από την αρχή του βίου του πολίτη. Ας πάψει επιτέλους η «Αγωγή του Πολίτη» να είναι το πιο βαρετό μάθημα στο σχολείο. Η κατανόηση της σχέσης ατομικής συνέπειας και ανθρώπινης ευημερίας είναι απαραίτητη. Επίσης να υπάρχουν συστηματικές πολιτικές διευρύνσεις της εμπιστοσύνης προς τη θεσμική κοινωνική οργάνωση: η ασφάλεια στους δρόμους, η λειτουργία των δομών αποζημίωσης από τις φυσικές καταστροφές, οι παιδικοί σταθμοί αλλά και η αντικειμενοποίηση των ελεγκτικών μηχανισμών είναι μερικά παραδείγματα. Τέλος, να εφαρμόζονται πακέτα μεσοβραχυπρόθεσμης απόδοσης όπως αυτό που προτείνεται τώρα από την κυβέρνηση με στόχο τα περίπου 3 δισ. αφού η διατήρηση της δημοσιονομικής ισορροπίας με έναν αυξημένο διασωστικό ρόλο του κράτους έχει πλέον υψηλή προτεραιότητα.

Και μόνο η παρουσίαση ενός ολοκληρωμένου πακέτου μέτρων θα είχε υψηλή κοινωνική παιδαγωγική αξία για την εμπέδωση της αναγκαιότητας περιορισμού της φοροδιαφυγής.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Τα Νέα, 6 Νοεμβρίου 2023