ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΝΑΤΑΡΑΧΗ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΗ

Το μέλλον δημιουργείται σε συγκεκριμένους χώρους και τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και επενεργούν συγκεκριμένες δυνάμεις που το διαμορφώνουν. Μεταξύ αυτών των δυνάμεων είναι τρεις που έχουν την ιδιότητα να επενεργούν κατά τρόπο που η ανθρώπινη διανόηση δεν έχει ακόμα κατανοήσει όσον αφορά τον αιφνιδιασμό της εμφάνισής τους και την έκταση της επιρροής τους: η τυχαιότητα, η κλιματική αλλαγή και η γεωστρατηγική αστάθεια. Εκτός της πρώτης, που είναι απολύτως απροσδιόριστη, οι δύο επόμενες έχουν το χαρακτηριστικό ότι σε έναν βαθμό τις κατανοούμε, μπορούμε να διαμορφώσουμε ορισμένα σενάρια εξέλιξης, αλλά είναι τόσο πολλοί οι παίκτες κα τα επιμέρους φαινόμενα που τις διαμορφώνουν, που είναι δύσκολο να κάνουμε ακριβείς προβλέψεις και να εκτιμήσουμε τις συνέπειές τους ως εξωγενή περιστατικά στην οικονομία.

Σήμερα, ο κόσμος βρίσκεται υπό την επιρροή μιας πολύ μεγάλης γεωστρατηγικής αναταραχής με επίκεντρο ξανά τη Μέση Ανατολή. Και ενώ η πρώτη εβδομάδα της κρίσης μάς προσέφερε ορισμένες σταθερές για να μπορέσουμε να κάνουμε ορισμένες εκτιμήσεις, όπως ότι δεν παρατηρείται ευρύτερη αραβική κινητοποίηση και οι Ισραηλινοί δεν επιτέθηκαν στη Γάζα, η δεύτερη εβδομάδα της κρίσης εξελίσσεται κατά τρόπο ανησυχητικό, αφού φαίνεται ότι υπάρχουν ανεξέλεγκτες δυνάμεις και που πυροδότησαν (αρχική επίθεση) την κρίση και που τη συνεχίζουν (βομβαρδισμός νοσοκομείου), καθιστώντας εξαιρετικά δυσανάγνωστο το μέλλον στην περιοχή. Ο μακροχρόνιος αποκλεισμός της Γάζας, η κατάληψή της από τη Χαμάς, οι εσωτερικές έριδες στο Ισραήλ, η ύπαρξη 200.000 Αμερικανών (διπλές υπηκοότητες) στο Ισραήλ και οι νέες γεωστρατηγικές συμφωνίες στην περιοχή (εξομάλυνση σχέσεων Ισραήλ και Αράβων) συνθέτουν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ. Η τιμωρία των αρχικών ενόχων της αιφνιδιαστικής κρίσης, η ικανοποίηση του δημόσιου αισθήματος, μετά τον αιματηρό αιφνιδιασμό, και ο εγκλωβισμός 2.000.000 Παλαιστινίων στη Γάζα αποτελούν ένα σύνθετο χαρτοφυλάκιο στόχων που απαιτεί (πολύ δύσκολη) ταυτόχρονη επίτευξη.

Συνήθως η ιστορία έχει δείξει ότι οι πολεμικές συγκρούσεις στην περιοχή διαρκούν πενήντα περίπου ημέρες. Αυτό δεν σημαίνει ότι και η παρούσα κρίση θα διαρκέσει τόσο, παρόλο που έχει διαμορφωθεί μια διαχρονική σταθερά. Πάντως, υπό αυτές τις προϋποθέσεις, είμαστε ακόμα στην αρχή του κύκλου βίας, ευρισκόμενοι στην ανοδική φάση, προς την κορύφωση των αρνητικών γεγονότων.

Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ η διεθνής οικονομία βρίσκεται σε μια κρίσιμη στιγμή κατά την οποία, υπό κανονικές συνθήκες, τα θετικά μηνύματα υπερβαίνουν τα αρνητικά. Η προσγείωση της οικονομίας των ΗΠΑ εξελίσσεται ικανοποιητικά, με την αγορά εργασίας στις ΗΠΑ και την Ευρώπη να είναι ισχυρή χωρίς υπερβολικές αυξήσεις μισθών και τον πληθωρισμό να κατέρχεται σε χαμηλότερα επίπεδα. Συγχρόνως, η οικονομία της Κίνας φαίνεται επιτέλους να αντιδρά θετικά στα προγράμματα στήριξής της από την κινεζική κυβέρνηση και μαζί με τις οικονομίες της Ασίας στηρίζει την παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα.

Όμως, η διόγκωση των δημόσιων και ιδιωτικών χρεών σε παγκόσμιο επίπεδο, που είναι αποτέλεσμα κυρίως της κρίσης του 2008, της COVID και της ενεργειακής-πληθωριστικής κρίσης, συγκεντρώνει την προσοχή και την ανησυχία μας. Συγχρόνως, η διατήρηση των υψηλών επιτοκίων για μακρύτερο διάστημα αδυνατίζει την παγκόσμια παραγωγική δομή αποκαλύπτοντας την αδυναμία προβληματικών χρηματοοικονομικών οργανώσεων στον ιδιωτικό τομέα (υπερχρεωμένες επιχειρήσεις), αλλά και στον δημόσιο τομέα (Ιταλία), και αυξάνοντας τον κίνδυνο και την αβεβαιότητα.

Επιπροσθέτως, η γεωστρατηγική αναταραχή ενδεχομένως -πέρα από τις πιθανές επιπτώσεις στις τιμές της ενέργειας, εάν απειληθεί η ασφαλής διοίκηση των προϊόντων πετρελαίου- να αυξήσει τις πιέσεις προς την Ευρωπαϊκή Ένωση για την ανάπτυξη των στρατηγικών δυνατοτήτων της, αφού έχει πλέον δύο ενεργά πολεμικά μέτωπα στα σύνορά της, διογκώνοντας τις απαιτήσεις σε αμυντικές δαπάνες. Η εποχή της στήριξης στις ΗΠΑ βαίνει προς το τέλος της. Στην περίπτωση αυτή, ο ρόλος της Ελλάδας (λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων) μεγεθύνεται και οι αποφάσεις για την ιδιάζουσα δημοσιονομική μεταχείριση των αμυντικών δαπανών στην ευρωζώνη έρχονται την κατάλληλη στιγμή.

Ως γενικό συμπέρασμα, οι μεγάλες εξωγενείς κρίσεις (τώρα γεωστρατηγικής προέλευσης) αυξάνουν τον συστηματικό κίνδυνο στην οικονομία και μόνο ένα διαχρονικά σταθερό, ορθολογικό, δημοσιονομικό, χρηματοοικονομικό και παραγωγικό υπόβαθρο μπορεί να βοηθήσει για ένα σταθερότερο μέλλον.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Real News, 22 Οκτωβρίου 2023