Η ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 2030

Στις 7/2/2021, στο μέσον ενός σκοτεινού τρίτου κύματος της πανδημίας, η στήλη αυτή είχε διατυπώσει μία σειρά από μεσομακροπρόθεσμες προβλέψεις για την πορεία της ελληνικής οικονομίας και μάλιστα αρκετά αισιόδοξες, τουλάχιστον σε σύγκριση με το γενικό αίσθημα της κοινής γνώμης που επικρατούσε. Βλέποντάς τες σήμερα να επιβεβαιώνονται, μας δίνεται η αφορμή να επεκτείνουμε τον ορίζοντα της σκέψης μας σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, σκιαγραφώντας τα εναλλακτικά σενάρια του ελληνικού μέλλοντος. Εξάλλου είναι δεδομένο ότι η σκιαγράφηση του μέλλοντος αποτελεί μία πάγια ανάγκη του ανθρώπινου είδους ιδίως σε περιόδους που έχει υποφέρει (πολέμους, πανδημίες, μνημόνια κ.τ.λ.).

Το μέλλον στην Ελλάδα, όπως και στην ευρωζώνη και σε όλον τον κόσμ, θα διαμορφωθεί υπό την επίδραση τριών ειδών επιρροών, που έχουν κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό χαρακτήρα.

Οι κοινωνικές μεταβολές περιλαμβάνουν την αστικοποίηση, τις δημογραφικές μεταβολές και τις μετακινήσεις των πληθυσμών, την εισαγωγή των τεχνολογιών, την κλιματική αλλαγή και την παγκοσμιοποίηση σε έναν πολυκεντρικό πλέον κόσμο.

Στο οικονομικό πεδίο διακρίνουμε έξι σημαντικές τάσεις που θα χαρακτηρίσουν την οικονομική πραγματικότητα: την εξέλιξη του χρέους (δημόσιου και ιδιωτικού), τη χρηματοοικονομική αστάθεια του πιστωτικού συστήματος, την παραγωγικότητα, τις παγκόσμιες τάσεις σύγκλισης των οικονομιών, την εξέλιξη της αβεβαιότητας και, τέλος, τις αλλαγές του βιομηχανικού προτύπου.

Στο πολιτικό πεδίο, μεγάλης κλίμακας εξελίξεις προκαλούν ήδη -και θα συνεχίσουν να προκαλούν- σημαντικές μεταβολές: πρόκειται για την ανισοκατανομή του πλούτου και του εισοδήματος, μαζί με την κοινωνική κινητικότητα, την ενδυνάμωση της ιδιωτικότητας και το ρόλο της μεσαίας τάξης στον δυτικό κόσμο.

Όλες οι παραπάνω μεταβολές συντελούνται ταυτόχρονα και σε διάφορους βαθμούς έντασης, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μη γραμμικές συντεταγμένες και σύνθετα μελλοντικά εναλλακτικά σενάρια. Παράλληλα, εκδηλώνεται ένα πλήθος άλλων μεταβολών, μικρότερης σπουδαιότητας, οι οποίες θα διαμορφώσουν τον κόσμο που θα ζήσουμε.

Αναλύοντας τελικά τα σενάρια που μπορεί τελικά να επικρατήσουν για την πορεία της ελληνικής οικονομίας αλλά και της ευρωζώνης στην επόμενη δεκαετία, θα πρέπει να αποκλείσουμε ένα εξαιρετικά δυναμικό σενάριο, αφού, ενώ το 2022 η ελληνική οικονομία εμφανίζεται με τον υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης στην ευρωζώνη και αυτός διατηρείται αξιόλογος (εκτιμήσεις ΕΚΠΑ) και για το 2023 (+4%) στη συνέχεια, και μέχρι το 2030, προσγειώνεται γύρω στο 1,2%. Η ευρωζώνη, επίσης, από +4,8% που εκτιμάται το 2021 και 2022, στη συνέχεια προσγειώνεται στο 0,8%.

Επίσης, θα πρέπει να αποκλείσουμε για λόγους αρχής ένα καταστροφικό σενάριο, γιατί δεν υπάρχει κανένας λόγος σήμερα να εκτιμάται ότι μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο.

Άρα, θα επικρατήσει ένα ενδιάμεσο σενάριο, στο οποίο το ερώτημα που θα υπάρξει είναι εάν θα έχει έντονα μεταρρυθμιστικά χαρακτηριστικά ή θα έχει θετικά αλλά μη διατηρήσιμα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά (υψηλό χρέος, περιβαλλοντολογική χειροτέρευση).

Στο σενάριο αυτό, όμως, πάλι η ιδιωτική κατανάλωση θα παίζει αξιόλογο ρόλο μέχρι το 2030 (γύρω στο 70% με 72% του ΑΕΠ), οι επενδύσεις ως ποσοστό στο ΑΕΠ θα βελτιωθούν, αλλά όχι δραματικά (γύρω στο 13% με 14%).

Δύο μεταβλητές, όμως, φαίνεται ότι θα παρουσιάσουν θετικότερη εξέλιξη. Η μία είναι η ανεργία και η δεύτερη είναι το χρέος κατά Maastricht. Η ανεργία θα είναι συνεχώς μειούμενη, για να κινηθεί τελικά το 2030 γύρω στο 12% (παραμένει σχετικά υψηλή) και το χρέος εν τέλει να προσγειωθεί στο 144%, ενώ η ευρωζώνη στο 88%.

Η σκιαγράφηση αυτή της επόμενης δεκαετίας δείχνει ότι έρχεται, εκτός απροόπτου, ένα καλύτερο και σταθερότερο μέλλον σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία, στην οποία η Ελλάδα υπέφερε από δύο βαριές οικονομικές κρίσεις. Όμως, παρόλο που οι προδιαγραφές στην έναρξη της δεκαετίας περιέχουν σημαντικά εκσυγχρονιστικά στοιχεία όπως η είναι η περιβαλλοντολογική και ψηφιακή διάσταση (λόγω του Ταμείου Ανάκαμψης αλλά και του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού), δεν φαίνεται να διαμορφώνονται ριζικά διαφορετικές παραγωγικές δομές. Οι λόγοι θα πρέπει να αναζητηθούν σε τρεις αιτίες: Δεν ενεργοποιούνται ενδογενείς αναπτυξιακές δυνάμεις που να συνδέονται οργανικά με το παραγωγικό σύστημα (ερευνητικά κέντρα, ΑΕΙ κ.λπ.). Συντηρείται ένας υψηλός βαθμός γεωστρατηγικού κινδύνου και, τέλος, είναι πολύ δύσκολο να επιχειρηθούν δραστικές παρεμβάσεις στο θεσμικό σύστημα (κρατισμός, δικαστικός τομέας κ.λπ.).

Είναι στο χέρι μας, όμως, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες παρεμβάσεις με στόχο να αποκτήσει η ελληνική κοινωνία διατηρήσιμη ανάπτυξη, διατηρήσιμη πολιτική διακυβέρνηση, συμπεριληπτικά χαρακτηριστικά, ευνοϊκές προς τη μεγέθυνση ανθρώπινες συμπεριφορές και μία δυναμική οικονομία, που είναι οι βασικές προδιαγραφές ενός επιθυμητού μέλλοντος.

Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Real News, 23 Μαΐου 2021