ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Η ανθρώπινη ιστορία διαμορφώνεται από τις μακροχρόνιες μεγατάσεις και τα μεγάλα γεγονότα που συνήθως μας εκπλήσσουν. Οι μακροχρόνιες τάσεις μπορούν να κατανοηθούν και έτσι να αυξηθεί η προβλεπτική μας ικανότητα. Τα μεγάλα γεγονότα δημιουργούν τα σημεία καμπής στην εξέλιξη των οικονομιών και των κοινωνιών, και είναι συνήθως αναπάντεχα με αρνητική ή θετική επίδραση (μαύροι και λευκοί κύκνοι).

Σε παγκόσμιο επίπεδο το προηγούμενο κύμα (το πέμπτο από το 1780) ανάπτυξης το οδήγησαν η πληροφορική, η βιοτεχνολογία και οι επικοινωνίες μέχρι που ήρθε το σοκ της έλλειψης δικλίδων ασφαλείας για να καταρρεύσει η οικονομική δραστηριότητα το 2010. Έτσι ήρθε το έκτο κύμα που η ανοδική του φάση θα κορυφωθεί το 2030-2035 και το οδηγούν οι περιβαλλοντολογικές τεχνολογίες, οι υγειονομικές πολιτικές, η νανοβιοτεχνολογία κ.τ.λ. Εάν μάλιστα εμπορευματοποιηθεί η πυρηνική σύντηξη, θα μπορούσε να έλθει μία εντυπωσιακή δεκαετία εάν βεβαίως δεν συμβούν αναπάντεχα αρνητικά γεγονότα (Ουκρανία, Tαϊβάν, Κόσοβο, Τουρκία).

Η Ελλάδα, με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, και παρόμοιες όπως οι παγκόσμιες κινητήριες δυνάμεις, έχει μία λίγο διαφορετική κυκλική συμπεριφορά διότι εμφανίζει μικρότερη διάρκεια στον μακροχρόνιο οικονομικό κύκλο. Ζούμε στο έβδομο κύμα εξέλιξης που άρχισε το 2013 (κατώτατο σημείο του προηγούμενου έκτου κύκλου) και θα κορυφωθεί γύρω στο 2024-2030.

Τα προηγούμενα κύματα ανάπτυξης, το πέμπτο για την παγκόσμια οικονομία και το έκτο για την Ελλάδα (1983-2012), ήταν ωραία χρόνια έστω και εάν οδηγηθήκαμε στην Ελλάδα σε σοβαρό ατύχημα (!) – Μνημόνιο. Παρήγετο σ’ όλον τον κόσμο και την Ελλάδα ευημερία, βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, συρρίκνωση της φτώχειας.

Στον κύκλο όμως που ζούμε σήμερα η ιστορία δείχνει το άσχημο πρόσωπό της: τρεις απανωτές κρίσεις: χρηματοοικονομική, Covid, Ουκρανικό (ενεργειακό - πληθωρισμός). Είναι βέβαιο ότι και οι τρεις κρίσεις έχουν έναν κοινό παρονομαστή: την αντίληψη για την ανάγκη ενίσχυσης του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους. Είναι χαρακτηριστικό ότι λόγω της ειδικής φύσης του πληθωρισμού (κυρίως προσφοράς), ακόμα και αυτός, οδηγεί στον ίδιο παρονομαστή (κρατικές ενισχύσεις), ενώ θεωρητικά ο πληθωρισμός μπορούσε να οδηγήσει και στο αντίθετο συμπέρασμα, δηλαδή σε μία περιορισμένη δημοσιονομική πολιτική. Ταυτοχρόνως όμως είναι ακριβώς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των συγκεκριμένων κρίσεων που μέσω της έκρηξης της αβεβαιότητας και της έλλειψης εμπιστοσύνης αναδεικνύουν την ανάγκη όχι απλώς της παρέμβασης του κράτους, αλλά της αποτελεσματικής παρέμβασης του κράτους με σεβασμό στην προσωπικότητα του ατόμου. Η χρηματοοικονομική κρίση έθεσε το θέμα της αποφυγής των χρεών σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, ο Covid το ζήτημα της ατομικής ευθύνης απέναντι στη ζωή και το ουκρανικό το ζήτημα της ατομικής στάσης απέναντι στην ιστορία και τον αναθεωρητισμό της όταν φαίνεται ότι ο αυταρχισμός αποτυγχάνει σε διεθνές επίπεδο.

Δημιουργείται λοιπόν ένας νέος κόσμος όπου η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, αλλά κάνει αισθητή την παρουσία της με έναν μοναδικό τρόπο. Σ’ αυτόν δεν θα αναπαραχθούν τα παλαιότερα χαρακτηριστικά της κυριαρχίας των αγορών στην πολιτική, αλλά ούτε και της πολιτικής στην ανθρώπινη ανάπτυξη. Η ενδυνάμωση της ανθρώπινης δημιουργικότητας θα είναι μονόδρομος για το μέλλον.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Τα Νέα, 2 Ιανουαρίου 2023