ΧΩΡΙΣ ΒΑΘΜΟΥΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Όταν μπήκε ο καινούργιος αιώνας, γνωρίζαμε ήδη ότι εισερχόμαστε σ’ έναν καινούργιο κόσμο: η υπεροχή της μιας υπερδύναμης θα έδινε τη θέση της σ’ ένα πολυπολικό πλαίσιο όπου αρκετά κέντρα αποφάσεων θα έπαιζαν σημαντικό ρόλο διεκδικώντας κομμάτια παγκόσμιας εξουσίας, καταστρέφοντας ό,τι γνωρίζαμε ως μεταπολεμική διεθνή οργάνωση.

Γνωρίζαμε ότι αυτό θα ήταν μια διαδικασία αρκετά επίμονη που ενδεχομένως θα είχε και διεκδικήσεις με περισσότερο δυναμικό χαρακτήρα (παγίδα του Θουκυδίδη). Εξάλλου είχαμε προετοιμαστεί για τη σύγκρουση των πολιτισμών και τη συνέχεια (αλλά όχι βεβαίως και το τέλος) της ιστορίας των ανθρώπων. Όμως πιστεύαμε ότι η βάση του ανταγωνισμού θα ήταν η προσφορά μεγαλύτερης ευημερίας, άρα η καταστροφή της ζωής δεν συμπεριλαμβανόταν στους κινδύνους. Αντιθέτως οι αναλύσεις εστίαζαν στην κλιματική κρίση, την καταστροφή της βιωματικής ποικιλίας, την πληροφορική ασφάλεια και στις τρομοκρατικές επιθέσεις. Κανείς δεν είχε φανταστεί ότι ο κόσμος θα ζούσε μέσα σε δέκα χρόνια τρεις τεράστιες κρίσεις που θα έθεταν σε κίνδυνο την υπόσταση του οικονομικού συστήματος και της ζωής στην ανθρωπότητα: την κρίση χρέους του 2008, τον Covid και το Ουκρανικό του 2022.

Οι πρώτες δύο κρίσεις εξάντλησαν τις δυνατότητες της οικονομικής πολιτικής να παρεμβαίνει για να διασώζει τη ζήτηση διογκώνοντας (χρέη) την υποχρέωση των επόμενων γενεών να διασώσουν την παρούσα γενεά. Όλοι περίμεναν ότι από το 2022 θα άρχιζε μια διαδικασία επαναφοράς στην κανονικότητα.

Το Ουκρανικό όμως πέρα από την τεράστια ανθρωπιστική και πολιτισμική κρίση δημιουργεί τις προϋποθέσεις μιας πιθανής επόμενης (τέταρτης) κρίσης (στους επόμενους 7-30 μήνες) που θα έχει καινούργια και παλιά χαρακτηριστικά:

α) Την πολιτική μάχη φιλελευθερισμού και απολυταρχίας, με τη δημοκρατία να έχει μειονέκτημα στο να παίρνει δύσκολες αποφάσεις.

β) Τον υψηλότερο πληθωρισμό με ισχυρές αναδιανεμητικές επιδράσεις και επισιτιστικά προβλήματα, άρα και πολιτικές αναταράξεις με διόγκωση του λαϊκισμού.

γ) Την επιβολή των διεθνών κυρώσεων και την άνοδο του εθνικισμού που οδηγεί σε διαμερισματοποίηση του κόσμου, άρα και χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο, αφού χάνεται το πλεονέκτημα της οικονομικότερης προμήθειας αγαθών.

δ) Υψηλότερα επιτόκια (κρίση χρέους;) διότι μπορεί ο πληθωρισμός να έχει προέλευση την προσφορά και όχι τη ζήτηση, αλλά η ανάγκη περιορισμού της ρευστότητας θα αυξήσει τα επιτόκια, με σκοπό να διακόψει την ανατροφοδότηση του πληθωρισμού.

ε) Την υψηλότερη αβεβαιότητα, άρα και τις χαμηλότερες επενδύσεις με επιπτώσεις στον επόμενο χρόνο.

στ) Τις απώλειες στην εφαρμογή του πράσινου παγκόσμιου οραματισμού, ενώ ταυτοχρόνως η κλιματική κρίση οξύνεται.

ζ) Τη zero-Covid πολιτική της Κίνας που μεγεθύνει τα εφοδιαστικά προβλήματα.

η) Τις αναδιατάξεις της εξωτερικής πολιτικής, ιδίως στην περιοχή μας.

Ουσιαστικά, ενώ στις προηγούμενες δύο πρώτες κρίσεις είχαμε τα μέσα να τις αντιμετωπίσουμε, τώρα (στην τρίτη και ενδεχομένως στην τέταρτη) τα αντίδοτα που διαθέτουμε και τα μέσα πολιτικής του παρελθόντος επιδεινώνουν (ή αδυνατούν να λύσουν) τα προβλήματα! Έχουμε δηλαδή μειωμένους βαθμούς ελευθερίας επιλογών πολιτικής και αναζητούνται λεπτοί χειρισμοί, διεθνή συνεργασία, υπερεθνική δράση και τύχη. Πάνω απ’ όλα όμως χρειάζονται εμπνευσμένες, γνωσιακά πλούσιες, σωστά τοποθετημένες πολιτικές ηγεσίες και κοινωνίες πρόθυμες και ικανές να υποστούν το κόστος των επιλογών τους. Εμείς (στα θετικά μας) κάτι ξέρουμε από αυτό.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Τα Νέα, 11 Απριλίου 2022