ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΟΥ ΚΙΟΤΟ

Κατά την τρίτη Σύνοδο των Συμβαλλομένων Μερών, που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 1997 στο Κιότο της Ιαπωνίας, τα μέλη των Ηνωμένων Εθνών, που υπέγραψαν το 1992 τη Σύμβαση - Πλαίσιο για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC), αποδέχθηκαν το πρωτόκολλο του Κιότο.  

Χαρακτηρίζεται ως ορόσημο για την πολιτική, που αφορά την κλιματική αλλαγή (σε διεθνές και εθνικό επίπεδο) καθώς: α) αποτελεί την πρώτη ουσιαστική νομική δέσμευση σχετικά με την από κοινού μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου κατά ποσοστό 5.2% με όριο αναφοράς τις συγκεντρώσεις του έτους 1990 για την πρώτη δεσμευτική περίοδο 2008-2012 και β) η υπογραφή του, το 1997, από τριάντα εννέα ανεπτυγμένες χώρες προώθησε σειρά νέων πολιτικών εργαλείων. Οι χώρες αυτές ήταν: Αυστραλία, Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Καναδάς, Κροατία, Δημοκρατία της Τσεχίας, Δανία, Εσθονία, Ευρωπαϊκή Ένωση, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ισλανδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Ιαπωνία, Λετονία, Λιχτενστάιν, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μονακό, Ολλανδία (Κάτω Χώρες), Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Ρωσική Ομοσπονδία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Ουκρανία, Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας και Βόρειας Ιρλανδίας και Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (Πρωτόκολλο του Κιότο, 1997 - Παράρτημα B).

Κάθε μία από αυτές τις χώρες ανέλαβε δεσμευτικό στόχο μείωσης ή συγκράτησης της αύξησης των εθνικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Όμως, δεν ήταν δεσμευτική συμφωνία για αναπτυσσόμενα κράτη, όπως Ινδία και Κίνα (που κατατάσσονται στις 10 χώρες με υψηλότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου)(WRI, 2014). Ούτε περιείχε χωριστό άρθρο για κράτη, που θα αναλάμβαναν δεσμευτικούς στόχους εθελοντικά. Για την εφαρμογή του απαιτούνταν η επικύρωσή του από 55 μέλη της Συνόδου, τα οποία  θα έπρεπε να συγκεντρώνουν τουλάχιστον το 55% των εκπομπών CO2 του έτους αναφοράς 1990 (Πρωτόκολλο του Κιότο, άρθρο 24, 1997). Τελικά επικυρώθηκε και τέθηκε σε ισχύ οκτώ χρόνια αργότερα, στις 16 Φεβρουαρίου 2005 (UNFCCC, 2016a).

Σε μία προσπάθεια να γεφυρωθούν οι διαφορές ανάμεσα σε αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες και ταυτόχρονα να πραγματοποιηθούν οι δεσμεύσεις με ικανοποιητικά οικονομικό τρόπο, οι συμμετέχουσες χώρες συμφώνησαν στην εισαγωγή των ακόλουθων τριών νέων πολιτικών εργαλείων:

Από Κοινού Εφαρμογή (ΑΚΕ) (Joint Implementation Mechanism):

Πρόκειται για διεθνή προγράμματα συνεργασίας, που χρηματοδοτούνται και φιλοξενούνται από χώρες, που υπέγραψαν το πρωτόκολλο (χώρες, που αναφέρονται στο Παράρτημα Β του πρωτοκόλλου και ανήκουν στο παράρτημα Ι της Σύμβασης - Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή) (άρθρα 3 και 6 του πρωτοκόλλου του Κιότο). Τα προγράμματα στοχεύουν στη μείωση εκπομπών, που προέρχονται από ανθρωπογενείς πηγές ή στη δημιουργία δεξαμενών απορρόφησης /κατακράτησης αερίων θερμοκηπίου, σε οποιοδήποτε τομέα της οικονομίας. Αφορούν επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αναδασώσεις, αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα και βελτίωση ενεργειακής απόδοσης βιομηχανικών εγκαταστάσεων κ.λπ. Αυτά τα προγράμματα οδηγούν στην παραγωγή πιστωτικών μονάδων μείωσης (credits) ή Μονάδων Μείωσης Εκπομπών (ΜΜΕ) (Emission Reduction Units, ERU). Ανάλογα με τη συμφωνία σχετικά με τη διανομή των ΜΜΕ, αυτές προστίθενται εξ' ολοκλήρου ή μέρος τους στο ποσό των καθορισμένων ποσοστιαίων μονάδων (Assigned Amount Units, AAU), που αναλογούν στις εκπομπές της χώρας, που πραγματοποιεί την επένδυση, ενώ ταυτόχρονα αφαιρούνται από το αντίστοιχο ποσό της χώρας, που φιλοξενεί τέτοια προγράμματα (άρθρο 3, παράγραφος 11). Τα προγράμματα ξεκίνησαν να υλοποιούνται από το έτος 2000, αλλά τα ΜΜΕ είχαν ισχύ από το 2008 (UNFCCC, 2016b).

Μηχανισμός Καθαρής Ανάπτυξης (ΜΚΑ) (Clean Development Mechanism):

Αναφέρεται σε προγράμματα του ίδιου τύπου με τα προγράμματα της ΑΚΕ. Σχεδιάστηκε για προγράμματα μεταξύ χωρών, που αναφέρονται στο παράρτημα Β του πρωτοκόλλου και χωρών, που δεν εντάσσονται σ' αυτό. Όπως προσδιορίζεται στο άρθρο 12 του πρωτοκόλλου οι κύριοι αντικειμενικοί σκοποί είναι: α) η ενθάρρυνση της ουσιαστικής ανάπτυξης των χωρών, που δεν περιλαμβάνονται στο παράρτημα Β του πρωτοκόλλου, μέσω μεταφοράς τεχνολογίας και ενεργειακής λειτουργικότητας και β) η παροχή δυνατότητας σε χώρες του παραρτήματος Β να επιτύχουν τις δεσμεύσεις τους ως προς το πρωτόκολλο του Κιότο με ικανοποιητικά οικονομικό τρόπο μέσω προγραμμάτων μείωσης σε χώρες, που δεν ανήκουν στο παράρτημα Β (κυρίως μη βιομηχανικές χώρες, που δεν έχουν δεσμευτεί να μειώσουν τις εκπομπές τους σε αέρια  του θερμοκηπίου). Οι μειώσεις, που επιτυγχάνονται σ' αυτά τα προγράμματα, καλούνται Επιβεβαιωμένες  Μειώσεις Εκπομπών (Certified Emission Reductions, CER). Προγράμματα για πυρηνική ενέργεια εξαιρούνται από τον ΜΚΑ. O MKA λειτουργεί από το έτος 2006 και έχουν ήδη καταχωρηθεί περισσότερα από 1650 προγράμματα, με εκτίμηση για ΕΜΕ με περισσότερους από 2.9 δισεκατομμύρια τόνους CO2eq για την πρώτη δεσμευτική περίοδο του πρωτοκόλλου, 2008-2012 (UNFCCC, 2016c).

Εμπoρία εκπομπών:

Το πρωτόκολλο επιτρέπει την εμπορία εκπομπών για μία χώρα, η οποία, ενώ έχει δεσμευτεί να μειώσει τις εκπομπές της κατά συγκεκριμένο ποσοστό, τελικά επιτυγχάνει μεγαλύτερη μείωση εκπομπών (άρθρο 16). Αποκτά τότε τη δυνατότητα πώλησης του πλεονάζοντος ποσοστού σε άλλη χώρα. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στην περίπτωση, που μία χώρα επιτύχει μικρότερη αύξηση από εκείνη για την οποία έχει δεσμευτεί. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται και εταιρείες, που θα επιτύχουν να μειώσουν τις εκπομπές τους, με αποτέλεσμα να αποκτήσουν δικαίωμα πώλησης των μειώσεων τους σε διεθνείς ή και εθνικές αγορές μέσα στα πλαίσια επιχειρηματικών ευκαιριών, που δημιουργούνται από την εφαρμογή του πρωτοκόλλου του Κιότο. Η λειτουργία του μηχανισμού της διεθνούς εμπορίας εκπομπών, με έτος έναρξης εφαρμογής το 2008, βασίζεται στα συστήματα εμπορίας, που είναι ήδη σε εφαρμογή, όπως το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας (λειτουργεί από το 2005), του Καναδά (το σύστημα εμπορίας του Κεμπέκ, που ξεκίνησε το 2012), του Καζακστάν (από το 2013), της Κίνας (πιλοτικά συστήματα, που ξεκίνησαν το 2013 και το 2014), της Ιαπωνίας (δύο από το 2010 και το 2011), της Νέας Ζηλανδίας (από το 2008), της Νότιας Κορέας (από το 2015), της Ελβετίας (εθελοντικά από το 2008, σε πλήρη λειτουργία από το 2013) και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (δύο από το 2009 και 2012) (European Commission, DG Clima, 2016 - ICAP, 2016a, 2016b).

Ο Καναδάς αποσύρθηκε  από το Πρωτόκολλο του Κιότο στις 15 Δεκεμβρίου 2012, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής δεν το επικύρωσαν (UNFCCC, 2016d, 2016e). Στη Σύνοδο των Συμβαλλομένων Μερών της Ντόχα στο Κατάρ, τον Δεκέμβριο του 2012, υιοθετήθηκε η «Τροποποίηση της Ντόχα για το Πρωτόκολλο του Κιότο»  (Doha Amendment to the Kyoto Protocol), με την οποία ξεκινά η δεύτερη δεσμευτική περίοδος του  πρωτοκόλλου, από το 2013 έως το 2020. Για τη δεύτερη δεσμευτική περίοδο οι ΗΠΑ, Καναδάς, Ρωσία και Ιαπωνία δεν ανέλαβαν δεσμευτικούς στόχους όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Αυστραλία (European Parliament, 2015).

Σήμερα η Σύμβαση-Πλαισίο για την Κλιματική Αλλαγή απαριθμεί 197 μέλη, ενώ το πρωτόκολλο του Κιότο 192 (UNFCCC, 2016f). Στη Σύνοδο των Συμβαλλομένων Μερών της του Παρισιού στη Γαλλία το Δεκέμβριο του 2015, υιοθετήθηκε η συμφωνία του Παρισιού, η οποία θα διαδεχθεί το πρωτόκολλο του Κιότο.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

_{Πρωτόκολλο του Κιότο, 1997.}

_{World Resources Institute (WRI), 2014. 6 Graphs Explain the World’s Top 10 Emitters.}

_{UNFCCC, 2016a. Making those first steps count: An Introduction to the Kyoto Protocol.}

_{UNFCCC, 2016b. Joint Implementation.}

_{UNFCCC, 2016c. Clean Development Mechanism (CDM).}

_{European Commission, DG Clima, 2016. International carbon market.}

_{International Carbon Action Partnership (ICAP), 2016a. Canada - Québec Cap-and-Trade System.}

_{International Carbon Action Partnership (ICAP), 2016b.}

_{UNFCCC, 2016d. Kyoto Protocol.}

_{UNFCCC, 2016e. Status of Ratification of the Kyoto Protocol.}

_{European Parliament, 2015. At a glance, Plenary - 4 June 2015, Doha Amendment to the Kyoto Protocol.}

_{UNFCCC, 2016f. Background on the UNFCCC: The international response to climate change.}