ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΕΠΙΣΚΕΨΙΣ

Τι σημαίνει το όνομα ΑΝΘΡΩΠΟΣ; Σημαίνει ότι βλέπει «όπωπε» και παρατηρεί με προσοχή «αναθρεί». Από αυτό, λοιπόν, προκύπτει το συμπέρασμα ότι από τα ΘΗΡΙΑ μόνον ο άνθρωπος σωστά ονομάστηκε «άνθρωπος», δηλαδή, «αυτός που εξετάζει όσα έχει δει» (αναθρών ά όπωπε). Ο ορισμός αυτός διατυπώθηκε από τον μεγάλο Σωκράτη στο έργο του Πλάτωνα «Κρατύλος».

Σήμερα, αλίμονο, οι άνθρωποι έχουν γίνει θηρία! Και δεν είναι τυχαία και η δήλωση του διαπρεπούς Αμερικανού καθηγητή της Γλωσσολογίας Νόαμ Τσόμσκι για «κτηνώδη» συμπεριφορά της Ευρώπης στη χώρα μας!

Ονομάζουμε, λοιπόν, μόνον ό,τι βιώνουμε και τα ονόματα αντιστοιχούν σε βιώματα, δηλαδή, στην πραγματικότητα. Ποιός, όμως, και με ποιόν τρόπο έδωσε τα ονόματα σε κάθε τι γύρω μας; Η διαφορετική ονομασία για το ίδιο πράγμα αλλάζει το καθεαυτό (ιδεατό) αντικείμενο; Σε αυτές ακριβώς τις ερωτήσεις απαντά ο Σωκράτης στον παρακάτω συναρπαστικό διάλογο με τον Ερμογένη.

Σωκράτης: «έλα τώρα σκέψου, πού αποβλέπει ο νομοθέτης, όταν θέτει το όνομα; Σε τι αποβλέπει ο τεχνίτης, όταν κατασκευάζει τη σαΐτα; Μήπως δεν αποβλέπει προς ένα πράγμα με τέτοιο σχήμα ώστε να είναι πλασμένο για να υφαίνει;»

Ερμογένης: «Πολύ σωστά».

Σωκράτης: «Και λοιπόν, αν σπάσει στα χέρια του η σαΐτα (κερκίς) την ώρα που την κατασκευάζει, άραγε όταν θα κάνει άλλη θα αποβλέπει προς τη σπασμένη (κατεαγυίαν) ή προς εκείνη τη μορφή της σαΐτας σύμφωνα με την οποία κατασκεύαζε και εκείνη που έσπασε;» Ερμογένης: «Προς εκείνη τη μορφή, νομίζω εγώ».

Σωκράτης: «Τότε, λοιπόν, δεν είναι το δικαιότερο από όλα, εκείνη να ονομάσουμε καθ’εαυτό σαΐτα;»

Ερμογένης: «Αυτήν τη γνώμη έχω».

Σωκράτης: «Ε, λοιπόν, αγαπητέ μου φίλε, και το εκ φύσεως κατάλληλο όνομα για κάθε πράγμα ο ονοματοθέτης πρέπει να γνωρίζει να το αποτυπώνει στους φθόγγους και στις συλλαβές και, αποβλέποντας προς εκείνο το καθ’εαυτό όνομα, να κατασκευάζει και να αποτυπώνει όλα τα ονόματα, εάν θέλει να είναι έγκυρος ονοματοθέτης».

Από τον διάλογο συμπεραίνουμε ότι ο Σωκράτης παρομοιάζει τον σιδηρουργό με τον ονοματοθέτη ως προς το αντικείμενο της τέχνης, δηλαδή, τον σίδηρο και το όνομα. Όπως, λοιπόν, ο σιδηρουργός έχει μια νοητή -καθεαυτή ιδέα- για το αντικείμενο που θέλει να φτιάξει από τμήματα μετάλλου, έτσι και ο ονοματοθέτης για το αντικείμενο που θέλει να ονομάσει από τμήματα της λέξης, δηλαδή, τις συλλαβές. Αν το αντικείμενο σπάσει, αυτό δεν σημαίνει ότι η νοητή ιδέα άλλαξε. Αυτό που έγινε, είναι ότι έσπασε το αντικείμενο. Έτσι, ο σιδηρουργός μπορεί να ξαναφτιάξει το αντικείμενο σύμφωνα με την νοητή ιδέα, η οποία παραμένει αναλλοίωτη. Αντίστοιχα, αν ένα όνομα «σπάσει», χάσει δηλαδή την αρχική του σημασία, αυτό δεν σημαίνει ότι η καθ’εαυτή αρχική έννοια αλλοιώθηκε. Αυτό που έγινε είναι ότι άλλαξε η σημασία του ονόματος. Ο Σωκράτης ουσιαστικά μας λέει ότι, αν μια λέξη χάσει το νόημά της με την πορεία του χρόνου, τότε δεν πρέπει να αποβλέπουμε προς την «σπασμένη» αλλά προς την καθεαυτή αρχική έννοια.

Άραγε σήμερα, που βιώνουμε έναν γενικότερο εκφυλισμό οραμάτων, αρχών και αξιών, χρησιμοποιούμε ονόματα που αντιπροσωπεύουν την αρχική ιδέα ή χρησιμοποιούμε «σπασμένα» ονόματα, που έχουν χάσει την πραγματική τους έννοια; Στο νου μου έρχονται ελληνικά ονόματα των πανανθρώπινων αξιών, όπως: ελευθερία, δημοκρατία, νόμος, ισότητα, κράτος δικαίου! Οι αξίες αυτές, όπως τις βιώνουμε σήμερα, διατηρούν άραγε την νοητή-καθεαυτή ιδέα ή έχουν καταλήξει «κερκίς κατεαγυία», δηλαδή, η σπασμένη σαΐτα του Σωκράτη;

Ρητορικές, βέβαια, οι παραπάνω ερωτήσεις, ουσιαστική όμως η ακόλουθη: Μήπως θα ήταν «σοφή» μια εκ νέου «επίσκεψις ονομάτων»; Ας μη λησμονούμε ότι ο Αθηναίος φιλόσοφος Αντισθένης τόνιζε: «Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις».

Στέλλα Πριόβολου, Ομ. Καθηγήτρια

Ειδική Γραμματέας του Σώματος Ομοτίμων Καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών