Αφρική: τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς που απειλεί η κλιματική αλλαγή
Από τις βραχογραφίες στο νότο, έως τις πυραμίδες πλάι στον ποταμό Νείλο, οι άνθρωποι αφήνουν το σημάδι τους στην Αφρική για χιλιετίες.
Ωστόσο, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και άλλες συνέπειες από το μεταβαλλόμενο κλίμα απειλούν με καταστροφή μνημεία ανεκτίμητης αξίας, σύμφωνα με νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Azania. Στη μελέτη, την οποία εκπόνησαν ερευνητές από το Ηνωμένο Βασίλειο, την Κένυα και τις ΗΠΑ, υποστηρίζεται πως χρειάζεται «σημαντική παρέμβαση» για να σωθούν τα μνημεία αυτά.
Σα να επιβεβαιώνεται η ανάγκη για μέτρα, πριν λίγες εβδομάδες, αρχαιολόγοι στο Σουδάν προσπάθησαν να εμποδίσουν τα νερά από τις πλημμύρες να κατακλίσουν την τοποθεσία al-Bajrawiya που έχει χαρακτηριστεί από τον ΟΗΕ μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.
Ο ποταμός υπερχειλίζει κάθε χρόνο, αλλά οι εργαζόμενοι στην περιοχή υποστηρίζουν πως ποτέ έως τώρα δεν είδαν το νερό να εξαπλώνεται με αυτό τον τρόπο.
Οι μελετητές της έκθεσης έχουν εντοπίσει έναν αριθμό μνημείων που απειλούνται.
Suakin, Σουδάν
Το Suakin, στο βορειοανατολικό Σουδάν, υπήρξε κάποτε ένα εξέχουσας σημασίας λιμάνι της Ερυθράς Θάλασσας. Η ιστορία του ξεκίνησε πριν από 3.000 χρόνια, όταν οι φαραώ της Αιγύπτου ανέδειξαν το λιμάνι, που βρίσκεται σε στρατηγική τοποθεσία, σε μία πύλη για το εμπόριο και τις εξερευνήσεις.
Αργότερα, το Suakin έγινε κόμβος για μουσουλμάνους προσκυνητές στον δρόμο τους προς τη Μέκκα και έπαιξε σημαντικό ρόλο στο εμπόριο σκλάβων στην Ερυθρά Θάλασσα. Το λιμάνι έγινε κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και άρχισε να χάνει την αίγλη του κατά τον 20ο αιώνα όταν ξεκίνησε να αναπτύσσεται, λίγο βορειότερα, η πόλη Πορτ Σουδάν.
Μεγάλο μέρος του Suakin βρίσκεται σε παρακμή, ωστόσο διατηρούνται σπίτια και τζαμιά, αναφέρει η Unesco. Από την πλευρά της, η καθηγήτρια Joanne Clarke από το Πανεπιστήμιο East Anglia του Ηνωμένου Βασιλείου, εργάζεται πάνω σε έρευνα πάνω στην ταχύτητα με την οποία προκαλούνται απώλειες λόγο της αύξησης της στάθμης της θάλασσας και της διάβρωσης των ακτών.
«Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι οι ακτές της Ερυθράς Θάλασσας θα επηρεαστούν κατά τις επόμενες δεκαετίες, γεγονός που σημαίνει ότι αυτό που σώζεται σήμερα θα χαθεί [χωρίς παρέμβαση]», υποστηρίζει.
Η Παλιά Πόλη της Λαμού, Κένυα
Η Παλιά Πόλη της Λαμού, στην Κένυα, είναι ο παλαιότερος και καλύτερα διατηρημένος οικισμός των Σουαχίλι στην Ανατολής Αφρικής. Η πόλη έχει χαρακτηριστεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς από την Unesco. Σε αντίθεση με άλλες πόλεις και χωριά στην ακτογραμμή της Ανατολικής Αφρικής που έχουν εγκαταλειφθεί, η πόλη κατοικείται αδιάκοπα για πάνω από επτά αιώνες. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ έχει επίσης αναδειχθεί σε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα για τη μελέτη των ισλαμικών και σουαχίλι πολιτισμών.
Ωστόσο, η πόλη έχει «επηρεαστεί σοβαρά από την υποχώρηση της ακτογραμμής», γεγονός που συνεπάγεται με απώλεια της φυσικής της προστασίας. Αυτό, σύμφωνα με την καθηγήτρια Clarke, οφείλεται σε έναν βαθμό στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας, αλλά και στην κατασκευή ενός τεράστιου λιμανιού στα βόρεια της Παλιάς Πόλης το οποίο καταστρέφει τα δάση που προστατεύουν το νησί.
«Καθώς καταστρέφουμε τη φυσική κληρονομιά, αφήνουμε επίσης εκτεθειμένη και την πολιτιστική κληρονομιά», αναφέρει μεταξύ άλλων η Joanne Clarke.
Παράκτιες περιοχές, Κομόρες
Οι Κομόρες είναι ένα ηφαιστειογενές σύμπλεγμα τριών νήσων που αποτελούν ομώνυμο αρχιπέλαγος και ανεξάρτητη χώρα. Βρίσκονται ανοικτά των ακτών της Ανατολικής Αφρικής και εκεί υπάρχουν αρκετά, καλά διατηρημένα αξιοθέατα, όπως μία παλιά πόλη και ένα παλάτι αιώνων.
Είναι παράλληλα ένα από τα μέρη που «απειλούνται περισσότερο» από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας στην Αφρική, κατά την Joanna Clarke. Σύμφωνα με το σενάριο των ερευνητών για μεσαίες έως υψηλές παγκόσμιες εκπομπές άνθρακα, «σημαντικά τμήματα της αφρικανικής ακτογραμμής θα πλημμυρίσουν το 2100».
«Μέχρι το 2050, η Γουινέα, η Γκάμπια, η Νιγηρία, το Τόγκο, το Μπενίν, το Κονγκό, η Τυνησία, η Τανζανία και οι Κομόρες θα απειληθούν όλοι από τη διάβρωση των ακτών και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας», σύμφωνα με τη μελέτη.
Παράκτια φρούρια και κάστρα, Γκάνα
Η ακτογραμμή της Γκάνας είναι γεμάτη από οχυρά, που δημιουργήθηκαν ανάμεσα στο 1482 και το 1786, και εκτείνονται σε ένα μέτωπο 500 χιλιομέτρων. Τα κάστρα και τα οχυρά χτίστηκαν και καταλήφθηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους από εμπόρους από την Πορτογαλία, την Ισπανία, τη Δανία, τη Σουηδία, την Ολλανδία, τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Οι υποδομές αυτές έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο εμπόριο χρυσού και, αργότερα, στην άνοδο και την πτώση του δουλεμπορίου μεταξύ Αφρικής και Αμερικής.
Τα κτίσματα αυτά όμως βρίσκονται σε περιοχές που είναι ιδιαίτερα ευάλωτες από τις επιπτώσεις των καταιγίδων και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας.
Η Joanne Clarke υποστηρίζει πως μερικά δείγματα αυτής της αρχιτεκτονικής, όπως το Fort Prinzenstein στην ανατολική Γκάνα, «διαβρώνονται από τη θάλασσα». Συγκρίνοντας τις πρόσφατες εικόνες του φρουρίου με εκείνες που λήφθηκαν πριν από 50 χρόνια, αποκαλύπτεται ο τρόπος που έχει καταρρεύσει.
Έργα σε βράχους στο Twyfelfontein, Ναμίμπια
Η κλιματική αλλαγή μπορεί να αυξήσει την υγρασία σε σχετικά ξηρές περιοχές και να δημιουργήσει συνθήκες για τον πολλαπλασιασμό των μυκήτων και της μικροβιακής ζωής σε βράχους. Αυτό συμβαίνει σε τοποθεσίες όπως το Twyfelfontein στη Ναμίμπια, στο οποίο έχουν βρεθεί τα περισσότερα έργα σκαλισμένα σε βράχους στην Αφρική.
Η Unesco κάνει λόγο για ένα «εκτεταμένο και υψηλής ποιότητας αρχείο τελετουργικών πρακτικών που σχετίζονται με κοινότητες κυνηγών - συλλεκτών στη Νότιας Αφρικής για τουλάχιστον 2.000 χρόνια».
Ωστόσο θα μπορούσε να χαθεί για πάντα.
Djenné, Μάλι
Τα 2.000 περίπου σπίτια από λάσπη στην πόλη Djenné στο Μάλι αποτελούν μία από τις πιο διάσημες εικόνες της χώρας. Η πόλη κατοικείται από το 250 π.Χ. και αποτέλεσε κόμβο για το εμπόριο χρυσού στη Σαχάρα. Κατά τον 15ο και τον 16ο αιώνα, υπήρξε ένα από τα κέντρα διάδοσης του Ισλάμ στη Δυτική Αφρική. Αλλά η κλιματική αλλαγή έχει επηρεάσει τη διαθεσιμότητα λάσπης υψηλής ποιότητας που χρησιμοποιούν οι κάτοικοι για αυτές τις κατασκευές.
Οι ντόπιοι, οι οποίοι βλέπουν επίσης το εισόδημά τους να μειώνεται λόγω προβλημάτων στις καλλιέργειες, πρέπει να χρησιμοποιούν φθηνότερα υλικά που «αλλάζουν ριζικά την εμφάνιση της πόλης», λέει η μελέτη. Η Joanne Clarke αναφέρει ότι «η κλιματική αλλαγή έχει την ικανότητα να πολλαπλασιάζει τις απειλές. Έχει έμμεσες επιπτώσεις που είναι αναμφισβήτητα πιο σοβαρές από τις άμεσες επιπτώσεις».
«Τοποθεσίες σπάνιας ομορφιάς»
Ορισμένες χώρες βρίσκονται σε καλύτερη θέση για την αντιμετώπιση του αντίκτυπου της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική τους κληρονομιά.
Η Αίγυπτος, βρίσκεται σε μια περιοχή όπου ελλοχεύει «σοβαρός κίνδυνος πλημμύρας τις επόμενες δεκαετίες», αλλά είναι καλά εξοπλισμένη για να αντιμετωπίσει μερικές από τις προκλήσεις.
Η καθηγήτρια Clarke κάνει λόγο για τόπους σπάνιας ομορφιάς που είναι ελάχιστα γνωστού στον υπόλοιπο κόσμο. Για τους τόπους αυτούς φοβάται πως θα «εξαφανιστούν χωρίς κανείς να το ξέρει».
