Απλά φιλοσοφικά μαθήματα για να γίνεις καλύτερος ηγέτης

Σήμερα, η εργασιακή εμπειρία είναι πηγή αρνητικών συναισθημάτων, με κύριο την αίσθηση της αδυναμίας. Πρόκειται για συναίσθημα που κατακλύζει τους εργαζομένους από τα χαμηλότερα μέχρι τα υψηλότερα κλιμάκια σε μια επιχείρηση ή έναν οργανισμό. Όπως αναφέρουν οι συγγραφείς (Alison Reynolds, Dominic Houlder, Jules Goddard και David Lewis) του What Philosophy Can Teach You About Being a Better Leader (Τι μπορεί να σας διδάξει η φιλοσοφία για να γίνετε καλύτερος ηγέτης), το γεγονός αυτό δεν έχει περάσει απαρατήρητο από την ψυχολογία, η οποία έχει μελετήσει το πρόβλημα, έχει προτείνει λύσεις, αλλά δυστυχώς πολλές από αυτές έχουν αποτύχει, όταν εφαρμόστηκαν.
Ο λόγος, όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς, είναι ότι η εστίαση στα συναισθήματα αποτελεί παραπλανητικό οδηγό, στην προσπάθεια να αξιολογήσουμε και να βελτιώσουμε τη συνύπαρξη στον χώρο εργασίας και, συνακόλουθα, τις ηγετικές ικανότητες όσων είναι επικεφαλής μιας ομάδας, είτε πρόκειται για κάποιο τμήμα είτε για ολόκληρη επιχείρηση. Κι αυτό, ενώ έχει αποδειχθεί με έρευνες ότι οι εργαζόμενοι αποδίδουν καλύτερα, όταν αισθάνονται καλύτερα. Ειδικά όταν νιώθουν ότι έχουν πετύχει την αυτοπραγμάτωση, ότι δηλαδή αναπτύσσουν τις δυνατότητές τους και εφαρμόζουν τα ταλέντα τους.
Οι λόγοι που οι αξιολογήσεις με βάση τα συναισθήματα είναι παραπλανητικές ποικίλλουν. Ένας είναι ότι τα συναισθήματα δεν μπορούν να αξιολογηθούν επαρκώς. Δεύτερος λόγος είναι ότι τα συναισθήματα επηρεάζονται από διάφορες μεροληψίες, τόσο όσον αφορά το τι αισθάνεται κανείς όσο και το τι συναίσθημα αναφέρει. Για παράδειγμα, κάποιος δούλευε προηγουμένως σε δικό του γραφείο, οπότε τους πρώτους μήνες στη νέα δουλειά δηλώνει ότι απεχθάνεται τον κοινό χώρο εργασίας, ενώ αργότερα μπορεί πολύ εύκολα να αλλάξει γνώμη. Τρίτον, τα συναισθήματα μεταβάλλονται και από ασήμαντους παράγοντες, όπως το αν μας αρέσει ή όχι ως προς την εξωτερική εμφάνιση το πρόσωπο που κάνει την έρευνα. Εξαιτίας όλων των παραπάνω, τέλος, δεν υπάρχει κατάλληλος χρόνος για να γίνει μια σχετική έρευνα, η οποία θα αποφέρει επαρκή αποτελέσματα.
Ακόμα, όμως, κι αν υποθέσουμε ότι καταφέρνουμε να αξιολογήσουμε με ακρίβεια τα συναισθήματα των εργαζομένων, αυτά δεν μπορούν από μόνα τους να μας δώσουν πολλές και χρήσιμες πληροφορίες για το τι να κάνουμε.
Κι έτσι, στρεφόμαστε στη φιλοσοφία. Το πρώτο που μας μαθαίνει η φιλοσοφία είναι η σημασία της χρήση του ορθού λόγο και της αυτοεξέτασης ως βασικών εργαλείων για την αυτοπραγμάτωση. Εδώ συναντάμε τον Αριστοτέλη, ο οποίος δίδασκε ότι επιτυγχάνουμε την κατάσταση αυτή κάνοντας έλλογες επιλογές με βάση αυτά που θεωρούμε ότι συνιστούν το λάθος και το σωστό. Η χρήση του ορθού λόγου μας βοηθάει να βρούμε τη λεγόμενη «μέση οδό».
Η αριστοτελική μέση οδός δεν αναφέρεται στο σημείο που βρίσκεται στη μέση μεταξύ δύο άκρων. Κάθε άλλο. Πρόκειται για το σημείο εκείνο μεταξύ δύο άκρων, το οποίο θα φέρει το μέγιστο όφελος για ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, ενώ για κάποιο άλλο πρόσωπο το σημείο αυτό θα βρίσκεται αλλού. Για παράδειγμα, για έναν αθλητή, τα δύο άκρα όσον αφορά τη διατροφή του, προκειμένου να πετύχει καλύτερες επιδόσεις, είναι το να μη φάει τίποτα και το να φάει όσο περισσότερο γίνεται. Για τον έναν αθλητή η «μέση οδός» είναι να φάει λίγο, ενώ για έναν άλλο να φάει αρκετά. Έτσι, όπως επισημαίνουν και οι συγγραφείς, δεν υπάρχει εδώ μια μέθοδος έρευνας και εντοπισμού της μέσης οδού, που να ταιριάζει σε όλους.
Η σκέψη ενός άλλου φιλοσόφου, του Φρίντριχ Νίτσε, έρχεται να συμπληρώσει τον τρόπο επίτευξης της αυτοπραγμάτωσης. Συγκεκριμένα, ο Νίτσε μας λέει ότι για να φτάσουμε στην αυτοπραγμάτωση, πέρα από τον ορθό λόγο, θα πρέπει να αναπτύξουμε την αυτογνωσία, κατά την οποία ελέγχουμε τους πραγματικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας και θεμελιώνουν τις πεποιθήσεις μας. Με αυτόν τον τρόπο, έχουμε τη δυνατότητα να απελευθερωθούμε από αρνητικά στοιχεία και να ασκήσουμε τη βούλησή μας (ή, όπως τη λέει, τη βούληση για δύναμη). Έτσι, θα αναλάβουμε και την ευθύνη να διαμορφώσουμε τη ζωή μας σύμφωνα με τις δικές μας αξίες.
Ένα προφανές και βασικό ζήτημα που ανακύπτει στον εργασιακό χώρο είναι αυτό του τρόπου συνεργασίας μεταξύ των μελών μιας ομάδας. Οι συγγραφείς παρατηρούν εύστοχα ότι σε αυτούς τους χώρους κυριαρχεί η νοοτροπία του ατομικισμού και του να κάνεις πρώτα εσύ το κακό πριν σου το κάνουν οι άλλοι. Ωστόσο, αυτού του είδους η συμπεριφορά έχει ως συνέπεια τη διαμόρφωση στρατηγικής που εστιάζει στο να κερδίσουμε τον αντίπαλο με κάθε κόστος. Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα ξεκάθαρα πολεμικό περιβάλλον.
Απέναντι σε αυτή τη «φύση», όπως έχει φτάσει να θεωρείται πλέον, η απάντηση δίνεται από τη βουδιστική φιλοσοφία, η οποία θέτει μια εντελώς αντίθετη οπτική. Συγκεκριμένα, για τους Βουδιστές, υπάρχει αλληλοσύνδεση μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό σημαίνει ότι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για την επιτυχία είναι η συνεργασία, όχι η εχθρότητα, μιας και στη δεύτερη περίπτωση η ομάδα διαιρείται και αποδυναμώνεται.
Απόδειξη αυτής της μορφής συνεργασίας είναι το λεγόμενο «Θαύμα Μαλμπέκ» στην Αργεντινή. Για χρόνια, εκεί, δεν υπήρχε καμία εμπιστοσύνη μεταξύ των διαφόρων κρίκων της αλυσίδας παραγωγής κρασιού, με αποτέλεσμα όλοι να αγωνίζονται σκληρά για να τα βγάλουν πέρα. Όταν, όμως, αποφάσισαν να συνεργαστούν, τότε κατάφεραν να καταστήσουν την ποικιλία Μαλμπέκ ένα παγκόσμιο brand. Πυρήνας της νέας συμπεριφοράς τους ήταν η αντίληψη ότι αυτό που είναι καλύτερο για το άτομο είναι και για την ομάδα.
Ένας άλλος βασικός παράγοντας επιτυχίας είναι η αλλαγή νοοτροπίας και στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται μια κατάσταση και καταστρώνεται η σχετική στρατηγική. Έτσι, θα πρέπει να αποφεύγουμε να ακολουθούμε την πεπατημένη και, αντιθέτως, να τολμάμε νέα πράγματα, να πειραματιζόμαστε και, φυσικά, να προσαρμοζόμαστε. Αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε στο χρηματιστήριο, όπου δεν υπάρχει κάποιο εγχειρίδιο για να συμβουλευτεί κανείς, προκειμένου να πετύχει, αλλά θα πρέπει να ρισκάρει και να προσαρμοστεί στις συνέπειες των ενεργειών του. Θα πρέπει, βέβαια, να σημειωθεί ότι εδώ υπάρχει ένας σημαντικός ανασταλτικός παράγοντας, ο οποίος είναι η δυσκολία παραδοχής ότι κάναμε λάθος. Ωστόσο, η παραδοχή του σφάλματος αποτελεί προϋπόθεση για την αλλαγή, την προσαρμογή και την τελική επιτυχία.
Όσον αφορά αποκλειστικά την ηγεσία, οι συγγραφείς του What Philosophy Can Teach You About Being a Better Leader επισημαίνουν μία πολύ κοινή παρανόηση σχετικά με την ηγεσία, ότι ο ηγέτης θα πρέπει να καθιστά ορατή στους άλλους την ισχύ του (π.χ. με φωνές, απειλές κτλ.), προκειμένου να γίνει αποδεκτός ως ηγέτης. Ωστόσο, όπως αναφέρει ο ρωμαίος φιλόσοφος Πλούταρχος, ο καλύτερος τρόπος για να ασκήσει ένας ηγέτης επιρροή στους άλλους είναι μέσω του παραδείγματος.
Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα επιτυχούς εφαρμογής αυτής της στάσης είναι ο Μαξ Περούτζ, από τους πλέον επιτυχημένους επιστήμονες του 20ού αιώνα, μιας και το εργαστήριό του (Cavendish Laboratory) έχει κερδίσει, μεταξύ άλλων σημαντικών διακρίσεων, εννέα βραβεία Νομπέλ. Οι συνεργάτες του Περούτζ τον εμπιστεύονταν και τον θαύμαζαν, επειδή είχε καταφέρει μέσω του προσωπικού παραδείγματος να διαμορφώσει ένα εργασιακό περιβάλλον ισότητας και δικαιοσύνης.
Βασικός παράγοντας για να επιτευχθούν τα ανωτέρω είναι να μπορεί ο ηγέτης να επικοινωνεί πραγματικά με τους συνεργάτες του, αντί να εμμένει σε κάποιες απόψεις του και έτσι να προσπαθεί να καθοδηγήσει τη συζήτηση, ώστε να καταλήξει στο επιθυμητό για εκείνον συμπέρασμα. Εδώ συναντούμε τους Στωικούς, από τους οποίους μαθαίνουμε το να εισάγουμε στη συζήτηση αυτά που ξέρουμε και να είμαστε ανοιχτοί σε όλα τα άλλα.
Βασικό στοιχείο της σωστής επικοινωνίας, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, είναι και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τον άλλον, όχι για χάρη της συζήτησης καθαυτήν, αλλά για την επίτευξη ενός βασικού συστατικού της συνεργασίας: τη δέσμευση. Η δέσμευση, όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς, είναι το στοιχείο εκείνο που μας κάνει να μην αισθανόμαστε ότι αυτό που κάνουμε είναι δουλειά. Με άλλα λόγια, είναι αυτό που μας δίνει το συναίσθημα της χαράς και συμβάλλει στην αυτοπραγμάτωση.
Το ζήτημα με την επίτευξη της δέσμευσης είναι ο τρόπος με τον οποίο ο ηγέτης αντιμετωπίζει τους συνεργάτες του. Εδώ, υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι, όπως μας λέει ο αυστριακός φιλόσοφος Μάρτιν Μπούμπερ αναφερόμενος στους τρόπους συνύπαρξης. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τη σχέση «Εγώ-Αυτό» και τη σχέση «Εγώ-Εσύ». Στην πρώτη περίπτωση, θεωρούμε τον άλλον όχι ως ένα πρόσωπο όπως εμείς, αλλά ως ένα μέσο, ή εργαλείο, προς έναν σκοπό. Στη σχέση «Εγώ-Εσύ», ο άλλος που στέκεται μπροστά μας αντιμετωπίζεται ως ένα πρόσωπο, όπως εμείς, με την πολυπλοκότητά (επιθυμίες, φόβοι, προσδοκίες κτλ.). Με αυτόν τον τρόπο, ο άλλος αισθάνεται ότι γίνεται αποδεκτός ως αυτό που είναι, κάτι που συμβάλλει αποφασιστικά στη δέσμευσή του στην εργασία του. Για να το πετύχει αυτό, ο ηγέτης θα πρέπει να βρει τον χρόνο για να συναναστραφεί τους συνεργάτες του έξω από τα πλαίσια των διαφόρων συναντήσεων.
Πέρα από τους τρόπους με τους οποίους ο ηγέτης συμπεριφέρεται προς τους συνεργάτες του, υπάρχει το πλαίσιο, βάσει του οποίου παίρνει τις αποφάσεις τους. Αυτό είναι η ηθική. Η δυσκολία με την ηθική, επισημαίνεται στο What Philosophy Can Teach You About Being a Better Leader, δεν είναι όταν έχουμε απλώς να αποφασίσουμε μεταξύ του σωστού και του λάθους, δηλαδή δύο ξεκάθαρων επιλογών, αλλά όταν πρέπει να επιλέξουμε μεταξύ δύο «σωστών». Σε αυτή την περίπτωση βρισκόμαστε μπροστά σε αυτό που ονομάζεται «ηθική πληθώρα», άποψη που υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει ένα «σωστό» και ένα «λάθος», αλλά πολλά ανταγωνιζόμενα μεταξύ τους «σωστά». Πρόκειται για την αντίληψη ενός κόσμου, την οποία αντλούμε από έναν σύγχρονο φιλόσοφο, τον Αζάια Μπέρλιν, που έλεγε ότι είναι αδύνατος ένας κόσμος, όπου όλες οι αξίες συνδυάζονται κατά τρόπο αρμονικό.
Αυτό που, επίσης, θα πρέπει να έχει υπόψη ο ηγέτης αναφορικά με την ηθική αυτή συμπεριφορά είναι ότι θα πρέπει να δίνει και στους συνεργάτες του χώρο, ώστε να μπορούν να αξιολογούν όσο γίνεται πληρέστερα μια κατάσταση, προτού προβούν στην οποιαδήποτε ενέργεια. 
Το What Philosophy Can Teach You About Being a Better Leader κλείνει με την αναφορά σε ένα βασικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης, την ελευθερία. Η αναφορά σε αυτήν, που συνδέεται με τη φιλοσοφία του υπαρξισμού, γίνεται για να τονιστεί ένα πολύ βασικό χαρακτηριστικό της, την ευθύνη που τη συνοδεύει. Διότι, το ζητούμενο δεν είναι απλώς να θεωρήσουμε ότι είμαστε ελεύθεροι, οπότε μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε. Αυτό δεν ισχύει, διότι κάθε πράξη μας έχει τις συνέπειές της, οπότε εμείς, ως φορείς της πράξης, είμαστε υπεύθυνοι για τις συνέπειες αυτές. Η εδραίωση της σύνδεσης της ευθύνης ως αλληλένδετου στοιχείου της ελευθερίας είναι αυτό που μας δίνει την απαιτούμενη σοβαρότητα στη διαχείριση αυτής της ελευθερίας, Όπως σημειώνουν οι συγγραφείς: μεγάλος ηγέτης είναι αυτός που αντιμετωπίζει την ελευθερία ως πελώρια ευθύνη.

Σημείωση: Η παρουσίαση του What Philosophy Can Teach You About Being a Better Leader των Alison Reynolds, Dominic Houlder, Jules Goddard και David Lewis έγινε με τη συνδρομή του Blinklist.