ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΝΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ: ΠΩΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ;

Το Ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο αποτελεί ένα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο ζήτημα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι δεν υπήρξε ποτέ, ενώ κάποιοι άλλοι ότι έχει καταρρεύσει. Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι στην Ευρώπη παρατηρούνται τρία ή και τέσσερα κοινωνικά μοντέλα (Boeri, 2002; Sapir, 2006). Κάποιοι το συγκρίνουν με το κοινωνικό μοντέλο των ΗΠΑ (Hall and Soskice, 2001; Freeman, 2005), ενώ άλλοι θεωρούν ότι θα πρέπει να αντικατασταθεί από το μοντέλο των Αγγλοσαξονικών χωρών. Κάποιοι κατηγορούν το Ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο για περιορισμένη ικανότητα επίτευξης ανταγωνιστικότητας, απασχόλησης και ανάπτυξης, ενώ κάποιοι θεωρούν ως θετικές επιδράσεις της ύπαρξής του την ύπαρξη κοινωνικής συνοχής και καλών συνθηκών στην αγορά εργασίας.

Tο ιδεατό Ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο αφορά σε κοινωνίες οι οποίες χαρακτηρίζονται από βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη σε συνδυασμό με συνεχώς βελτιούμενες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας. Tο κοινωνικό αυτό μοντέλο χαρακτηρίζεται από πλήρη εργασία, ίσες ευκαιρίες και κοινωνική προστασία για όλους, εργασίες καλής ποιότητας, κοινωνική συνοχή και συμμετοχή των μελών της κοινωνίας στη λήψη αποφάσεων που τους αφορούν. Παράλληλα, απαιτείται διάλογος μεταξύ κοινωνικών εταίρων σε όλα τα επίπεδα δραστηριοτήτων, ενώ οι μισθοί καθορίζονται έπειτα από συνεννόηση των εργατικών συνδικάτων και των εργοδοτών. Τέλος, η είσοδος νέων επιχειρήσεων στις αγορές, το κλείσιμο επιχειρήσεων και οι απολύσεις εργαζομένων αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα διοικητικά εμπόδια. Μόνο με τον τρόπο αυτό δίνεται η δυνατότητα να βελτιωθούν η καινοτομία, η παραγωγικότητα και συνακόλουθα να οδηγηθεί η οικονομία σε βελτιωμένη ανταγωνιστικότητα.

Τα τέσσερα κοινωνικά μοντέλα που φαίνεται να υπάρχουν στην Ευρωπαϊκή κοινωνία αφορούν σε τέσσερις διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές (Boeri, 2002; Sapir, 2006). Πρόκειται για το κοινωνικό μοντέλων των Βορείων χωρών (Δανία, Φινλανδία, Σουηδία και Ολλανδία), το μοντέλο των Αγγλοσαξονικών χωρών (Ηνωμένο Βασίλειο και Ιρλανδία), το μοντέλο των Ηπειρωτικών Ευρωπαϊκών χωρών (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία και Λουξεμβούργο) και αυτό των Μεσογειακών χωρών (Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία).

• Το μοντέλο των Βορείων χωρών, χαρακτηρίζεται από τις υψηλότερες δαπάνες για κοινωνική προστασία, ενώ πραγματοποιείται προσπάθεια για την επίτευξη υψηλών επιπέδων ευημερίας με επίκεντρο τα μέλη της κοινωνίας. Πραγματοποιούνται δημοσιονομικές παρεμβάσεις στις αγορές εργασίας, ενώ παρατηρείται εκτεταμένη απασχόληση στο δημόσιο τομέα. Τέλος, ο καθορισμός των μισθών επηρεάζεται σημαντικά από την ύπαρξη εργατικών συνδικάτων τα οποία επηρεάζουν και τη διαχείριση της ανεργίας.

• Το αντίστοιχο μοντέλο των Αγγλοσαξονικών χωρών, τοποθετείται μεταξύ του μοντέλου των ΗΠΑ και αυτού του συνόλου της Ευρώπης. Παρατηρούνται μεταβιβαστικές πληρωμές, κυρίως σε μέλη που ανήκουν στο εργατικό δυναμικό των κοινωνιών. Η αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται από αδύναμα εργατικά συνδικάτα, μεγάλη διασπορά στους μισθούς και υψηλή συχνότητα εμφάνισης απασχόλησης χαμηλής αμοιβής.

• Το κοινωνικό μοντέλο των Ηπειρωτικών Ευρωπαϊκών χωρών βασίζεται κυρίως στην κοινωνική ασφάλιση, στα συνταξιοδοτικά προγράμματα, στα οφέλη για τους ανέργους και στα συστήματα παροχών για ανθρώπους με αναπηρία μέσω μεταβιβαστικών πληρωμών και εισοδηματικών εισφορών. Τα εργατικά συνδικάτα είναι ιδιαίτερα αποδυναμωμένα τα τελευταία 30 χρόνια, ωστόσο συνεχίζουν να ασκούν επιρροή στις εξελίξεις της αγοράς εργασίας μέσω ρυθμίσεων και κανονισμών του παρελθόντος που αφορούν σε συλλογικές διαπραγματεύσεις (Boeri et al. 2001).

• Τέλος, το μοντέλο των Μεσογειακών χωρών, επικεντρώνεται στις δαπάνες για συνταξιοδοτικά προγράμματα, ενώ παρατηρούνται σημαντική κατάτμηση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και κοινωνικές ανισότητες. Στις κοινωνίες αυτές παρατηρείται πρόνοια για την προστασία της απασχόλησης, ενώ ταυτόχρονα πραγματοποιούνται προσπάθειες διευκόλυνσης για την ένταξη νέων μελών στις αγορές εργασίας, μέσω πρόωρων συνταξιοδοτήσεων, προκειμένου να εξαιρούνται τμήματα του πληθυσμού από τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας. Επιπλέον, ειδικά στον επίσημο τομέα των οικονομιών, παρατηρούνται συλλογικές διαπραγματεύσεις μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών, με αποτέλεσμα τη μεγάλη συμπίεση των μισθολογικών δομών.

Είναι σαφές ότι κάθε ένα από τα τέσσερα παραπάνω Ευρωπαϊκά κοινωνικά μοντέλα λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο (Διάγραμμα 1). Έτσι λοιπόν, το μοντέλο των Βόρειων χωρών παρέχει οφέλη στους μη έχοντες εργασία, αλλά δεν παρέχει ικανοποιητική προστασία στους έχοντες εργασία. Το μοντέλο των Ηπειρωτικών Ευρωπαϊκών χωρών παρέχει οφέλη στους μη έχοντες εργασία, ενώ ταυτόχρονα είναι περισσότερο προστατευτικό ως προς τα μέλη των κοινωνιών που εργάζονται. Το Αγγλοσαξονικό μοντέλο παρέχει αντίστοιχα οφέλη στους ανέργους με αυτά του μοντέλου των Βόρειων χωρών, ωστόσο παρέχει το μικρότερο βαθμό προστασίας της εργασίας από τα υπόλοιπα μοντέλα. Τέλος, το Μεσογειακό μοντέλο σε αντίθεση με αυτό των Βόρειων χωρών δεν παρέχει οφέλη στους μη έχοντες εργασία, αλλά παρέχει σημαντική προστασία στους εργαζομένους.

Διάγραμμα 1. Νομοθεσία προστασίας της εργασίας και οφελών για την ανεργία (τέλη του 1990’s).

Πηγή: Boeri (2002).

Σημείωση: Η οριζόντια και η κάθετη γραμμή αφορούν στο σύνολο της Ευρώπης.

Η παγκοσμιοποίηση και η πρόσφατη οικονομική κρίση έχουν επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την ύπαρξη του Ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες οικονομίες της Ευρώπης που υιοθέτησαν το Ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, η παγκοσμιοποίηση της αγοράς εργασίας απείλησε σημαντικά την απασχόληση, τους πραγματικούς μισθούς και τα φορολογικά έσοδα (Nuti 2011). Είναι σχεδόν αδύνατο για τις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης να κατορθώσουν να διατηρήσουν το επίπεδο του βιοτικού τους επιπέδου, ενώ ταυτόχρονα να επιτυγχάνουν πολιτικές ελεύθερης κίνησης εργασίας και κεφαλαίου, και ελευθέρου εμπορίου. Αυτό αποτελεί το μεγάλο δίλημμα των χωρών που υιοθετούν ένα κοινωνικό μοντέλο σαν το Ευρωπαϊκό.

Τέλος, τα παλαιότερα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) φαίνεται να αντέδρασαν καλύτερα, σε σχέση με νεοεισερχόμενες χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης, στις επιδράσεις της πρόσφατης οικονομικής κρίσης όσον αφορά στο κοινωνικό κόστος (Nuti 2011). Αποτέλεσμα αυτού είναι η έντονη εμφάνιση του φαινομένου της εσωτερικής -σε επίπεδο ΕΕ- μετανάστευσης πληθυσμών από τις χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης σε χώρες με υψηλότερα επίπεδα ευημερίας, οι οποίες φέρουν μαζί τους νεοφιλελεύθερα χαρακτηριστικά και ευκαμψία αναφορικά με τους μισθούς, επηρεάζοντας έτσι το Ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο των παλαιοτέρων μελών της ΕΕ.

_{Boeri, T. (2002) 'Let Social Policy Models Compete and Europe Will Win'. Paper presented at a Conference hosted by the Kennedy School of Government, Harvard University, 11-12 April.}

_{Boeri, T., Brugiavini A., and Calmfors L. (eds.) (2001), The Role of the Unions in the Twenty-first century, Oxford University Press.}

_{Freeman R.B. (2005), "Can the Social Dialogue EU compare with the Market-Driven US?", Conference on Social Impacts, Employment and Growth: A Reappraisal of Ezio Tarantelli?s Thought, Faculty of Economics, University of Rome "La Sapienza", March.}

_{Hall P.A. and Soskice D., Eds (2001), Varieties of Capitalism, OUP, Oxford.}

_{Nuti M (2011) The European Social Model: Is There a Third Way?  PECOB'S PAPERS SERIES, ISSN: 2038-632X.}

_{Sapir A., 2006. "Globalization and the Reform of European Social Models," Journal of Common Market Studies, Wiley Blackwell, vol. 44(2), pages 369-390}