Η ΚΑΛΙΦΟΡΝΙΑ ΠΤΩΧΕΥΕΙ;

Η Καλιφόρνια αποτελεί μία από τις πλουσιότερες πολιτείες των ΗΠΑ. Είναι ενδεικτικό πως, εάν αποτελούσε ανεξάρτητο κράτος, θα αντιπροσώπευε την 8η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Η πολιτεία της Καλιφόρνια διατηρεί μία ιδιαίτερα διαφοροποιημένη οικονομία, στην οποία περιλαμβάνεται η πλούσια αγροτική παραγωγή (π.χ. φρούτα, λαχανικά, παραγωγή κρασιού, κλπ.), η «βιομηχανία του Χόλυγουντ» και ο τουρισμός. Παράλληλα, φυσικά, η Καλιφόρνια αποτελεί την έδρα των πλέον δυναμικά αναπτυσσόμενων επιχειρήσεων πληροφορικής και επικοινωνιών (Silicon Valley). Ως αποτέλεσμα των διαφορετικών παραγωγικών δραστηριοτήτων, η πολιτεία εμφανίζει σημαντικές ανισότητες εισοδήματος: Από τη μία, πολλές παράκτιες περιοχές εμφανίζουν ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα κατά κεφαλήν εισοδήματος και πολύ υψηλές τιμές ακινήτων, ενώ από την άλλη πολλές γεωργικές περιοχές αντιμετωπίζουν από τα υψηλότερα επίπεδα φτώχειας που καταγράφονται στις ΗΠΑ.

Εκ πρώτης όψεως φαίνεται παράλογο μία τόσο πλούσια πολιτεία να καταλήξει σε δεινή δημοσιοοικονομική κατάσταση. Πολλοί κατηγορούν τις από δεκαετίες μειώσεις στη φορολόγηση της ακίνητης περιουσίας (αποτέλεσμα της «ιδεολογικής κληρονομιάς» του επί οκταετίας κυβερνήτη, και μετέπειτα προέδρου των ΗΠΑ, R. Reagan;) που στέρησαν το ταμείο της πολιτείας από σημαντικούς πόρους και το κατέστησαν εξαρτημένο από τους φόρους εισοδήματος. Δεν είναι τυχαίο πως τα ελλείμματα ξεκινούν λίγα χρόνια μετά τη διάψευση των προσδοκιών της νέας τεχνολογίας, γεγονός που στέρησε εισοδήματα από κατοίκους της πολιτείας και το πολιτειακό ταμείο από φορολογικά έσοδα. Οι πρόσφατοι κυβερνήτες δεν τόλμησαν να προχωρήσουν σε αυξήσεις φόρων ή τουλάχιστον όχι σε επίπεδα ικανά να αντιστρέψουν την κατάσταση.

Εξάλλου, πολλές περιοχές της Καλιφόρνια εμφάνισαν από τις υψηλότερες ανατιμήσεις στις τιμές της ακίνητης περιουσίας έως το 2006, γεγονός που ίσως να συγκάλυψε την πραγματική κατάσταση των οικονομικών της πολιτείας. Η πτώση όμως που ακολούθησε, η οποία και ήταν αντίστοιχα υψηλότερη από πολλές άλλες περιοχές (Διάγραμμα 1), επηρέασε αντίστοιχα και την δημοσιοοικονομική κατάσταση της πολιτείας.

Διάγραμμα 1: Ετήσια μεταβολή στις τιμές του δείκτη ακινήτων Case-Shiller στις τρεις μεγαλύτερες πόλεις της Καλιφόρνια (Los Angeles, San Diego και San Francisco) καθώς και του σύνθετου δείκτη των 20 μεγαλύτερων μητροπολιτικών περιοχών των ΗΠΑ (Composite-20).

Προς την κατεύθυνση αυτή συνέβαλλε και η σχετική νομοθεσία που επιβάλλει πλειοψηφία δύο τρίτων και στα δύο νομοθετικά σώματα για την επιβολή φόρων και την έγκριση του προϋπολογισμού της πολιτείας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα διαβουλεύσεις και διαπραγματεύσεις μεταξύ των δημοκρατικών, που δεν αποδέχονται τις περικοπές δαπανών και των ρεπουμπλικάνων, που απεχθάνονται τις αυξήσεις φόρων. Μπορεί, όμως, το νομοθετικό σύστημα να ευθύνεται σε τέτοιο βαθμό για τη δημοσιοοικονομική κρίση; Όπως αποδεικνύει η πρόσφατη εμπειρία σχετικά με τη διεύρυνση στο όριο του ομοσπονδιακού χρέους (όπου απαιτείται απλά απόλυτη πλειοψηφία), μπορεί!

Τι θα σήμαινε, όμως, η πτώχευση της Καλιφόρνια; Στην πραγματικότητα δεν γνωρίζει κανείς. Είναι προφανές, όμως, πως (μικρότερο ή μεγαλύτερο) μέρος του «λογαριασμού» θα κληθούν να το πληρώσουν όσοι αποτελούν αποδέκτες υπηρεσιών από την πολιτεία της Καλιφόρνια. Με δεδομένη την κατανομή των σχετικών δαπανών (Διάγραμμα 2) είναι βέβαιο πως δεν θα μείνει ανεπηρέαστη η χρηματοδότηση της εκπαίδευσης, που συνολικά ξεπερνάει το μισό του ετήσιου προϋπολογισμού, αλλά και το μέρος της χρηματοδότησης ιατρικών δαπανών που αναλογεί στον πολιτειακό προϋπολογισμό. Παράλληλα, η πολιτεία θα προσπαθήσει να αντιμετωπίσει το δυσβάστακτο 10% του προϋπολογισμού το οποίο κατευθύνεται στο σωφρονιστικό σύστημα. Απομένει να δούμε, εάν οι λύσεις που θα επιλεγούν θα προωθήσουν την περαιτέρω αποδέσμευση του δημόσιου τομέα (π.χ. περαιτέρω ιδιωτικοποίηση της υγείας και της κοινωνικής ασφάλισης), καθώς συχνά προτείνεται η απομάκρυνση της κρατικής παρουσίας ακόμα και από σημεία, όπου, έως σήμερα, η παρουσία του δημοσίου θεωρούταν επιβεβλημένη, όπως αυτή του σωφρονιστικού συστήματος (δεν είναι λίγοι όσοι προτείνουν την περαιτέρω χρήση ιδιωτικών σωφρονιστικών καταστημάτων με σκοπό την μείωση του κόστους ανά κρατούμενο).

Με άλλα λόγια, δε θα κλονιστεί το τραπεζικό της σύστημα, δε θα προκληθεί ανεξέλεγκτος πανικός εσωτερικών πτωχεύσεων, δε θα κλονιστεί το διεθνές εμπόριο, αλλά το πρόβλημα θα εντοπιστεί στις πληρωμές του δημοσίου.

Διάγραμμα 2: Ποσοστιαία κατανομή των δαπανών της πολιτείας της Καλιφόρνια σε επιμέρους δραστηριότητες, κατά το οικονομικό έτος 2010-2011.

Θα μπορούσε η πολιτεία της Καλιφόρνια να κηρύξει καθεστώς πτώχευσης; Αρκετοί το θεωρούν αρκετά πιθανό. Άλλωστε, ένα μικρό μέρος της πολιτείας γνωρίζει τι σημαίνει πτώχευση: Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, η «κομητεία των πορτοκαλιών» (Orange County) της Καλιφόρνια κατέληξε στην μεγαλύτερη (έως τότε...) πτώχευση δημοτικής αρχής (municipals) στην ιστορία των ΗΠΑ, μετά από αποτυχημένες επενδύσεις-στοιχήματα σε παράγωγα επενδυτικά προϊόντα.

Προς το παρόν, νομικά, δεν επιτρέπεται στις πολιτείες να κηρύξουν πτώχευση. Δεν είναι απίθανο, όμως, οι Ρεπουμπλικανοί να προσπαθήσουν να αλλάξουν την σχετική νομοθεσία, δίνοντας τη δυνατότητα με τον τρόπο αυτό στους κυβερνήτες πολιτειών να απαιτούν -και να επιτυγχάνουν- μέσω της οργανωμένης πτώχευσης τις πολυπόθητες μειώσεις δαπανών. Εάν, όμως, συμβεί κάτι τέτοιο, ο ηθικός κίνδυνος, ως κανόνας διαχείρισης των δημόσιων οικονομικών από τους τοπικούς διαχειριστές, θα ανέβει στα ύψη όχι μόνο στη συγκεκριμένη οντότητα, αλλά σε όλη την ευρύτερη οικονομική περιφέρεια (ΗΠΑ). Οι πιστωτές, λοιπόν, είναι υποχρεωμένοι να προσπαθήσουν με κάθε τρόπο να αποφύγουν τον δρόμο αυτό και -πάντως- να μη τον διαβούν επειδή κάποιοι το ζητούν. Το διακύβευμα είναι η μακροχρόνια ρήξη στον ορθολογική λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας.

Το σημείωμα, όμως, αυτό έρχεται να φωτίσει και άλλο ένα σημείο! Η 8η πλουσιότερη «χώρα» στον κόσμο και πτωχεύει; Τι λογική μπορεί να έχει αυτό; Η ασυνεννοησία των πολιτικών είναι ο μόνος και ικανός λόγος για την εξέλιξη αυτή; Νομίζουμε πως όχι. Στην πραγματικότητα φαίνεται ότι μέσα στην κοινωνία υφέρπει μία άρνηση του δημόσιου και του κρατικού που οδηγεί στο αποτέλεσμα αυτό. Το σημείο αυτό έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Ίσως, δηλαδή, παρακολουθούμε μία πολιτική και κοινωνική εξέλιξη όπου η αντίληψη του τοπικού δημοσίου (περιφέρεια, κράτος) καταστρέφεται ή τουλάχιστον μεταλλάσσεται υπέρ μίας υπερτοπικής κατασκευής (Federal State), αν και ταυτοχρόνως ζούμε σε χρόνους όπου οι υπερτοπικές συγκροτήσεις βάλλονται ποικιλοτρόπως (debt ceiling στις ΗΠΑ, ή επιθυμία για διάλυση της Ευρωζώνης).