ΣΚΙΩΔΗΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΑΓΟΡΑ

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, η τάση που διαμορφώνεται σε παγκόσμιο επίπεδο δείχνει ότι η παροχή υπηρεσιών χρηματοοικονομικής διαμεσολάβησης από το παραδοσιακό τραπεζικό σύστημα έχει υποκατασταθεί σε σημαντικό βαθμό από καινούργια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα τα οποία παρέχουν νέα και πιο σύνθετα επενδυτικά προϊόντα. Το σύνολο των διαμεσολαβητών πλην των τραπεζικών ιδρυμάτων (Other Financial Intermediaries, OFIs) που λειτουργούν υπό την εποπτεία των ελεγκτικών αρχών αποτελούν τη σκιώδη τραπεζική αγορά (McCulley, 2007). Ως αποτέλεσμα, η διαμορφούμενη κατάσταση στο τραπεζικό σύστημα εγείρει ανησυχία αναφορικά με τη σταθερότητά του και τις αλληλοεπιδράσεις που ανακύπτουν και αφορούν στη συμμετοχή του επίσημου τραπεζικού τομέα στη σκιώδη τραπεζική αγορά καθώς και στη διάχυση των αρνητικών γεγονότων λόγω της δυναμικής της αγοράς (έλλειψη ρευστότητας, πτώση τιμών).

Βασικός παράγοντας στην παρατηρούμενη αύξηση της σκιώδους τραπεζικής αγοράς (κυρίως μέχρι το 2007 οπότε και ξεκίνησε η παγκόσμια οικονομική κρίση) είναι η εφαρμογή όλο και περισσότερο δεσμευτικών όρων στην επίσημη αγορά γεγονός που δίνει το κίνητρο σε πολλά τραπεζικά ιδρύματα να μεταφέρουν μέρος των δραστηριοτήτων τους στον ανεπίσημο τομέα. Η Βασιλεία ΙΙΙ αναμένεται να δώσει περαιτέρω κίνητρα στις τράπεζες να επενδύσουν σε μη-τραπεζικά ιδρύματα με υψηλότερο βαθμό μόχλευσης ώστε να αποφύγουν τις δεσμεύσεις για διακράτηση  ενός ορισμένου ποσοστού υποχρεωτικών κεφαλαιακών διαθεσίμων. 

Το σκιώδες τραπεζικό σύστημα αποτελεί μια διευρυμένη οντότητα και ως εκ τούτου δεν μπορεί να του αποδοθεί ένας συγκεκριμένος ορισμός. Αναφέρεται στο σύνολο των δραστηριοτήτων που περιλαμβάνουν παροχή πίστης, ρευστότητας και κεφαλαίων βραχυπρόθεσμης διάρκειας για τη χρηματοδότηση μακροπρόθεσμων επενδύσεων εκτός κανονιστικού πλαισίου του τραπεζικού συστήματος   (FSB, 2012; European Commission, 2012). Βασικές συνιστώσες της αποτελούν οι τιτλοποιήσεις (securitization activity) μέσω σχημάτων ειδικού σκοπού, και από πλευράς χρηματοδότησης τα αμοιβαία κεφάλαια (Money Market Funds, MMFs), οι συμφωνίες επαναγοράς (repo market) και τα κερδοσκοπικά χαρτοφυλάκια υψηλού ρίσκου (hedge funds).

Η μέτρηση του μεγέθους της σκιώδους τραπεζικής αγοράς αποτελεί δύσκολο εγχείρημα, τουλάχιστον για την Ευρώπη, καθώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα και έτσι η ποσοτικοποίηση είναι προσεγγιστική.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του FSB (2012), σε παγκόσμιο επίπεδο το μέγεθος των OFIs αυξανόταν με ραγδαίους ρυθμούς, πλησιάζοντας τα $62 τρις το 2007 έναντι μόλις $26 τρις το 2002, ενώ το 2008 σημείωσε ελαφρά μείωση για να ανέλθει στα $67 τρις το 2011 (Διάγραμμα 1). Ως ποσοστό του συνολικού χρηματοπιστωτικού τομέα, η σκιώδης τραπεζική αγορά ανέρχεται γύρω στο 25% την περίοδο 2009-11, ύστερα από το ιστορικά υψηλό 27% το 2007.   

Διάγραμμα 1. Σύνολο ενεργητικού χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων παγκοσμίως

Πηγή: FSB (2012).

Σε ότι αφορά στην Ευρωζώνη, το μερίδιο των περιουσιακών στοιχείων των OFIs στο σύνολο του χρηματοπιστωτικού τομέα ανερχόταν στο 17,9% στο δεύτερο τρίμηνο του 2007 για να σημειώσει αύξηση το αντίστοιχο τρίμηνο του 2011 πλησιάζοντας το 20% (European Commission, 2012). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το παραδοσιακό τραπεζικό σύστημα για την αντίστοιχη περίοδο σημείωσε μείωση στο μερίδιό του από 54% σε 51,5%, παραμένοντας ωστόσο ο κύριος μοχλός χρηματοδότησης. Η αύξηση του ενεργητικού των OFIs με σταθερούς ρυθμούς την περίοδο 2005-07 (ρυθμός μεγέθυνσης κοντά στο 20%) σηματοδοτούσε την υποκατάσταση του παραδοσιακού τραπεζικού συστήματος από μη τραπεζικά ιδρύματα. Τα υψηλά επίπεδα μόχλευσης σε συνδυασμό με την κρίση και τον περιορισμό της ρευστότητας περιόρισε τους ρυθμούς εξάπλωσης των OFIs μετά την έναρξη της κρίσης.

Διάγραμμα 2. Κατανομή OFIs παγκοσμίως

Πηγή: FSB (2012).

Αντίθετα οι ΗΠΑ έχουν τη μεγαλύτερη σκιώδη αγορά, με σύνολο ενεργητικού τα $23 τρις το 2011 μολονότι το ποσοστό τους ως προς το σύνολο της παγκόσμιας σκιώδης αγοράς μειώνεται από 44% το 2005 σε 35% το 2011. Η μείωση αυτή οφείλεται κυρίως στην αύξηση του μεριδίου του ΗΒ και της Ευρωζώνης.

Η αύξηση της σκιώδους τραπεζικής αγοράς (αν και με μικρότερους ρυθμούς μετά την κρίση 2008-11) έναντι του παραδοσιακού τραπεζικού συστήματος, έχει δημιουργήσει σχέσεις αλληλεξάρτησης μεταξύ αυτών των δύο. Η διασύνδεση που έχει δημιουργηθεί έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του συστηματικού κινδύνου και τη διάχυσης της κρίσης στο σύνολο του χρηματοπιστωτικού τομέα. Ο συστηματικός κίνδυνος δεν αυξάνεται μόνο από την ύπαρξη των OFIs αλλά και από τις σχέσεις τους με τον επίσημο τραπεζικό τομέα.  

Το Διάγραμμα 3 παρουσιάζει την κατανομή των δανείων και των καταθέσεων μεταξύ χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και OFIs στην Ευρωζώνη.

Διάγραμμα 3. Ποσοστό καταθέσεων και δανείων μεταξύ τραπεζών και OFIs

Πηγή: European Commission (2012).

Οι διατραπεζικές καταθέσεις και τα δάνεια ως προς το σύνολο των καταθέσεων και των δανείων αυξήθηκαν από 12% στις αρχές του 2000 σε 23% το δεύτερο τετράμηνο του 2011. Το σύνολο των δραστηριοτήτων στη διατραπεζική αγορά αυξήθηκε σημαντικά στην περίοδο 2005-08 (από 14% σε 28%). Το κύριο πρόβλημα που προκύπτει από την εξάρτηση του τραπεζικού συστήματος από τη σκιώδη τραπεζική αγορά, οφείλεται στο γεγονός ότι η χρηματοδότηση του πρώτου από το δεύτερο λαμβάνει τη μορφή βραχυπρόθεσμων τίτλων και ως εκ τούτο είναι πολύ πιθανόν η εμφάνιση έλλειψης ρευστότητας και η κατάρρευση πιστωτικών ιδρυμάτων.

            Τέλος, ιδιαίτερη σημασία έχει η διάρθρωση του σκιώδους τραπεζικού συστήματος στην Ευρωζώνη καθώς παρουσιάζονται μεγάλες διαφορές από χώρα σε χώρα. Το Διάγραμμα 4 αποτυπώνει την κατανομή των στοιχείων του ενεργητικού που κατέχουν τα OFIs στις χώρες της Ευρωζώνης ως προς το σύνολό της. Το OFIs καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος στο Λουξεμβούργο, την Ιρλανδία και την Ολλανδία.

Διάγραμμα 4. Κατανομή OFIs στην Ευρωζώνη

Πηγή: European Commission (2012).

_Πηγές

_{European Commission (2012) “Shadow Banking in the Euro Area: An Overview”, Occasional Paper Series No 133/ April 2012.}

_{FSB (2012) “Global Shadow Banking Monitoring Report 2012”, 18 November 2012.}

_{McCulley, P. (2007) “Teton Reflections”, Global Central Bank |Focus, PIMCO, August/ September.}