ΤΡΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑΣ

Έτσι όπως εξελίσσεται η κατάσταση στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και στον κόσμο, λόγω της οικονομικής πραγματικότητας και των επικοινωνιακών σκοπιμοτήτων, νομίζω πως είναι χρήσιμο να διευκρινίσουμε ορισμένες λεπτομέρειες γύρω από την έννοια της χρεοκοπίας και τις πιθανές μορφές που αυτή μπορεί να έχει. Τους τελευταίους μήνες στα εγχώρια και διεθνή Μ.Μ.Ε. γράφτηκαν και ακούστηκαν πολλές φορές οι έννοιες της ασύντακτης, της επιλεκτικής και της τακτικής χρεοκοπίας, προκαλώντας πανικό τόσο στους πολίτες όσο και στις αγορές. Ωστόσο, παραμένει ανοιχτό το ερώτημα για το ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ των τύπων χρεοκοπίας και πόσο αυστηρές είναι αυτές οι διαφορές στην πραγματικότητα.

Ας σημειωθεί ότι η εξέλιξη του μεσοπρόθεσμου αποπληθωριστικού κύκλου, τον οποίο διερχόμαστε σε παγκόσμιο επίπεδο, περιέχει ως κύριο χαρακτηριστικό του την απομόχλευση και τη χρεοκοπία ως επόμενη φάση εξέλιξης. Συνεπώς, επιβάλλεται η καλύτερη δυνατή κατανόηση των εννοιών αυτών.

Η πρώτη μορφή χρεοκοπίας είναι η λεγόμενη ασύντακτη (άτακτη) χρεοκοπία (disorderly default), η οποία γίνεται βίαια και χωρίς να δοθεί χρόνος προετοιμασίας στους πολίτες ή στο τραπεζικό σύστημα προκειμένου να αντιδράσει. Η άτακτη χρεοκοπία αναφέρεται σε περιπτώσεις κρατών που δεν μπορούν να εκπληρώσουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις και προκαλείται από την απότομη κατάρρευση των συναλλαγών. Οι κυριότερες επιπτώσεις μιας άτακτης χρεοκοπίας είναι η κατάρρευση των οικονομικών συναλλαγών (αύξηση ηθικού κινδύνου στην οικονομία), η πτώχευση πολλών τραπεζών και η απότομη αύξηση της ανεργίας. Τέλος, θα πρέπει να σημειώσουμε πως η μείωση του δανειακού βάρους, που συνεπάγεται η ασύντακτη χρεοκοπία, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές εθνικές περιπέτειες καθώς και στην αλλαγή του πολιτικού σκηνικού αλλά και του μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης μιας χώρας. 

Στην τακτική (συντεταγμένη) χρεοκοπία (orderly default) ενός κράτους τα αίτια είναι ουσιαστικά τα ίδια όπως και στην ασύντακτη χρεοκοπία. Όμως, στην περίπτωση αυτή, η χρεοκοπία μπορεί να αποτελεί και μια στρατηγική επιλογή του κράτους που την εφαρμόζει. Με άλλα λόγια, είτε από την πλευρά του δανειστή είτε από την πλευρά του δανειζομένου (είτε και από τις δύο), ενδεχομένως να αναπτυχθεί μια οργανωμένη συλλογιστική αθέτησης υποχρεώσεων. Το κύριο χαρακτηριστικό της τακτικής χρεοκοπίας είναι ο χαρακτήρας της συναίνεσης μεταξύ δανειστή και δανειζομένου, ο οποίος μπορεί να εξασφαλίσει και μια πιο γρήγορη επάνοδο στις διεθνείς αγορές του κράτους που χρεοκοπεί.

Η τακτική χρεοκοπία απαιτεί την ύπαρξη ενός οργανωμένου θεσμικού πλαισίου. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση μιας επιχείρησης (πτωχευτικό δίκαιο) και σε αυτήν ενός κράτους (για την περίπτωση της Ευρωζώνης ο ESM που θα λειτουργεί από το 2013). Αυτό είναι απαραίτητο γιατί προκύπτουν περίπλοκα ζητήματα που θίγουν τον πυρήνα των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας τα οποία θα πρέπει να επιλυθούν.

Λόγω του ότι στην τακτική χρεοκοπία η έννοια και ο ρόλος του χρόνου διαφέρουν πολύ σε σχέση με την ασύντακτη χρεοκοπία (στην τακτική υπάρχει χρόνος προετοιμασίας), οι επιπτώσεις της στην οικονομία και την κοινωνία είναι δραματικά διαφορετικές σε σύγκριση με την ασύντακτη. Η αύξηση της ανεργίας αλλά και της μετανάστευσης είναι πολύ μικρότερη σε σχέση με την περίπτωση της ασύντακτης χρεοκοπίας, ενώ, όπως ήδη αναφέραμε, η τακτική χρεοκοπία οδηγεί σε έναν περιορισμένο αποκλεισμό από τις διεθνείς αγορές κεφαλαίων.

Τέλος, η τρίτη μορφή χρεοκοπίας για την οποία έγινε αρκετή συζήτηση τελευταία είναι αυτή της επιλεκτικής χρεοκοπίας, η οποία αφορά την αθέτηση πληρωμής μέρους των δανειακών υποχρεώσεων ενός κράτους ή μίας επιχείρησης. Γενικά, η έννοια της επιλεκτικής χρεοκοπίας έχει ορισμένα από τα στοιχεία της τακτικής χρεοκοπίας, όπως τα έχουμε συζητήσει και σε προηγούμενο σημείωμα.

Μέχρι σήμερα η Ελλάδα έχει ουσιαστικά πτωχεύσει τρεις φορές στη νεότερη ιστορία της. Από αυτές, οι δύο πρώτες, είχαν ασύντακτο χαρακτήρα, ενώ η τρίτη, αυτή του 1932, είχε στοιχεία τακτικής χρεοκοπίας, κυρίως διότι υπήρχε πολύς χρόνος προετοιμασίας εν μέσω μάλιστα παγκόσμιας αναταραχής. Ιστορικά, υπάρχει ένας πολύ μακρύς κατάλογος οικονομιών χωρών που έχουν δοκιμαστεί από παρόμοιες εξελίξεις. Από το 1985, που υπάρχουν στοιχεία από τη Moody’s, ο κατάλογος είναι πολύ περιορισμένος και αφορά πολύ αδύναμες οικονομίες.

Θα λέγαμε πως απαιτείται σοβαρή επιστημονική δουλειά για να καταταχθούν οι χρεοκοπίες των κρατών στη μία ή στην άλλη κατηγορία (ασύντακτες και τακτικές). Φαίνεται όμως πως τα τελευταία χρόνια η έννοια της ασύντακτης χρεοκοπίας τείνει να εξαφανιστεί. Στην Ελλάδα η ιστορική μνήμη που σχετίζεται με την έννοια της χρεοκοπίας είναι ισχυρή και στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Σήμερα, όταν ο κόσμος αναφέρεται σε χρεοκοπία την ταυτίζει με την έννοια της ασύντακτης χρεοκοπίας, χωρίς να σκέφτεται ότι οι παγκόσμιες συνθήκες έχουν αλλάξει δραστικά. Έχω την πεποίθηση ότι ο σημερινός Ευρωπαϊκός πολιτισμός, η Ευρωζώνη, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η έννοια της ασύντακτης χρεοκοπίας είναι έννοιες εντελώς ξένες μεταξύ τους.