ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΟΝΙΑ

Υπάρχει σχέση μεταξύ της δημοκρατίας και της οικονομίας; Το ζήτημα είχε τεθεί από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Η δημοκρατία έφερε την ευημερία στην αρχαία Αθήνα ή η ευημερία τη δημοκρατία; Υπάρχει και το συγγενές ερώτημα: Όταν φέρνουμε την οικονομία στο μυαλό μας, σκεπτόμαστε την οικονομική αποτελεσματικότητα ή/και τη διανομή του εισοδήματος και του πλούτου; Όλοι πια έχουμε την υποψία ότι η ανισοκατανομή του εισοδήματος και του πλούτου μπορεί να επιβραδύνει την ανάπτυξη.

Εάν η αποτελεσματικότητα του οικονομικού συστήματος συνδέεται θετικά με τη δημοκρατία (με την έννοια που προέκυψε από τη Γαλλική δημοκρατία και την επιρροή της μεσαίας τάξης), τότε θα έπρεπε να επιδιώκουμε την αναζήτηση της δημοκρατίας ως προϋπόθεση για την οικονομική ανάπτυξη και μεγέθυνση. Εάν όχι, τότε σε περίπτωση επικράτησης αυταρχικών ή αριστοκρατικών καθεστώτων, θα μπορούσαμε, έστω και λίγο, να κλείσουμε τα μάτια μας με την προσδοκία των θετικών οικονομικών αποτελεσμάτων! Να θυμηθούμε ότι αυτό ήταν (τουλάχιστον μέχρι να έρθει το πετρελαϊκό σοκ και η Κυπριακή τραγωδία) από τα σημαντικότερα επιχειρήματα των εσωτερικών υποστηρικτών της περιόδου της διδακτορίας των συνταγματαρχών.

Όπως κλείσαμε λίγο τα μάτια μας και με τα Μνημόνια. Η πραγματική πτώχευση του 2010 (ανεξαρτήτως εάν δε μεταβλήθηκε σε τεχνικό γεγονός) επέβαλε την έλευση των Μνημονίων, όπου ο αυταρχικός τρόπος λήψης και εφαρμογής πολύ σημαντικών αποφάσεων εισήλθε στην καθημερινότητά μας με έναν ύπουλο τρόπο. Σήμερα πια, «το υπερεπείγον» στα νομοσχέδια έχει καταλήξει να είναι σχεδόν ο μοναδικός τρόπος λήψης των σημαντικών αποφάσεων στο κοινοβούλιό μας.

Δυστυχώς, η οικονομική επιστήμη δεν έχει δώσει στο βασικό ερώτημα μοναδική απάντηση για την κατεύθυνση και τη σχέση δημοκρατίας και οικονομίας. Κυρίως, διότι αναζητώντας την εμπειρική επιβεβαίωση, χρησιμοποιούμε ποιοτικά στοιχεία, με αποτέλεσμα να είναι πολύ δύσκολη η αναμφίβολη επιστημονική διατύπωση συμπερασμάτων. Πολλές μελέτες έχουν υποστηρίξει την ύπαρξη θετικής σχέσης, δηλαδή ότι η δημοκρατία ευνοεί και τη μεγέθυνση, ενώ άλλες το αντίστροφο.

Έχει αξία, πάντως, να σημειώσουμε ότι δύο επιμέρους σχετικά ερωτήματα έχουν απαντηθεί με βεβαιότητα: Η μετάβαση από τον αυταρχισμό στη δημοκρατία ευνοεί την ανάπτυξη και η πρόκληση πολιτικής αναταραχής μειώνει την οικονομική αποτελεσματικότητα.

Πίσω στην επικαιρότητα τώρα: Είναι προτιμότερο να δεχτούμε για την πενταετία 2018 - 2022 ένα ακόμα Μνημόνιο, που θα χρηματοδοτηθεί από τα υπόλοιπα του Γ΄ Μνημονίου (γύρω στα 30 - 40 δισ. ευρώ), με επιτόκιο κάτω από το 2% ή είναι προτιμότερο να πάρουμε τον δύσκολο δρόμο της ιδιοκτησίας της οικονομικής πολιτικής (περισσότερη δημοκρατία) και της τήρησης των υποχρεώσεών μας, συμπεριλαμβανομένων των επιτοκίων που θα είναι μεγαλύτερα του 3%; Με άλλα λόγια, πόσο πρέπει να ανταλλάξουμε την «ασφάλεια» της εφαρμογής της οικονομικής μας πορείας με τη δυνατότητα, που θα έχουμε στη δεύτερη περίπτωση, για την αξιοποίηση των περιθωρίων οικονομικής πολιτικής, δεδομένου πάντοτε ενός ευρύτερου πλαισίου υποχρεώσεων;

Μην πάει το μυαλό σας ότι η απάντηση έχει δοθεί από το πολιτικό μας σύστημα, τοποθετώντας τις υποτιθέμενες παραδοσιακές αντιμνημονιακές δυνάμεις να τάσσονται υπέρ της δεύτερης λύσης και τις υποτιθέμενες φιλομνημονιακές δυνάμεις να τάσσονται υπέρ της πρώτης λύσης! Υπάρχουν πολλές ενδείξεις (δείτε π.χ. το τέλος της 2ης Αξιολόγησης) ότι μπορεί να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο!

Μάλιστα, πιστεύουμε ότι το δίλημμα διαπερνά και βασανίζει όλες τις πολιτικές παρατάξεις για πολλούς και διάφορους λόγους. Το δίλημμα διαπερνά και τους Ευρωπαίους πιστωτές! Οι νεομνημονιακοί και οι νεοαντιμνημονιακοί δε διακρίνονται με βάση τα όρια των σημερινών πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα και την Ευρώπη.

Μην ξεχνάμε ότι στην καρδιά της πλευράς των νέων φιλομνημονιακών κτυπάει και ο «κρατισμός», που ταιριάζει ιδεολογικά με τα Μνημόνια. Επίσης, μην ξεχνάμε ότι στο μυαλό τους υπάρχει η άποψη περί ανικανότητας της διοίκησης, άρα μόνο με ένα πολύ αυστηρό πλαίσιο, που σε τελική ανάλυση μας απαλλάσσει από την πολιτική ευθύνη, μπορούμε να υπάρξουμε ως οικονομία!

Από την άλλη μεριά, στην καρδιά των νέων αντιμνημονιακών υπάρχει η εικόνα του Μεγάλου Λάθους! Του λάθους, που έγινε από όλους τους συμμετέχοντες στη διαχείριση της ελληνικής κρίσης σε όλα αυτά τα χρόνια! Είναι υπερβολικό να τους εμπιστευτούν και πάλι. Μέχρι και στο αποτέλεσμα της 2ης αξιολόγησης του Μαΐου του 2017 (επτά χρόνια μετά την πτώχευση!) ενσωματώθηκαν πολύ σοβαρά τεχνοκρατικά λάθη! Συγχρόνως, υπάρχει η γνώση ότι η οικονομία έχει επανισορροπήσει. Από εδώ και πέρα, χρειάζεται σταθερότητα, που με εξαίρεση την επαπειλούμενη απλή αναλογική, ως το μεθεπόμενο πολιτικό σύστημα, την έχουμε πετύχει. Επίσης, χρειάζεται ενεργοποίηση των, έστω ασθενών αλλά υπαρχόντων, παραγωγικών δυνάμεων και γνωστική ευελιξία στην άσκηση της οικονομικής πολιτικής για τη μεγαλύτερη δυνατή εκμετάλλευση κάθε περιθωρίου νέου δημοσοσιονομικού χώρου, που δημιουργούμε με τεράστιο κοινωνικό πόνο.

Δεν θα σας κάνω την πρόβλεψη ποια και πώς από τις δύο απόψεις θα κερδίσει στο τέλος ή αν είναι πιθανό να διαμορφωθεί μία τρίτη σύνθετη λύση.

Θα σας πω, όμως, τι προτιμώ. Τάσσομαι, λοιπόν, με τη δεύτερη ομάδα γιατί πιστεύω ότι η εξέλιξη αυτή συντελεί στην ενηλικίωση της ελληνικής κοινωνίας. Σε αυτό τον κόσμο που φτιάχνουμε μόνο ενήλικες κοινωνίες μπορούν να ζήσουν τον 21ο αιώνα.

1η Δημοσίευση: εφημερίδα «Ελευθερία του Τύπου» (Κυρ. 18/6/2017).