ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΑΝΙΑ Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ;

Ποιος θα ήταν ο πιο ενδιαφέρων τρόπος να ξεκινήσει αυτό το άρθρο: Με ύβρεις ή χλευασμό κάποιων ανθρώπων για τον οποιονδήποτε λόγο, ή με μια γενική εισαγωγική αναφορά σχετικά με την παρουσία και λειτουργία της πρόκλησης στην ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών, έστω των δυτικών;  

Η ερώτηση είναι καθαρά ρητορική, διότι, ακόμα κι αν έχουμε αποφασίσει να είμαστε οι πιο σοβαροί και μετρημένοι άνθρωποι στον κόσμο, δεν υπάρχει περίπτωση να μην τραβήξει την προσοχή μας μια προκλητική ενέργεια, όποια κι αν είναι αυτή. Είναι πρακτικά αδύνατο να μη δούμε, έστω για ελάχιστα δευτερόλεπτα, έναν άνθρωπο που περπατάει γυμνός στη μέση ενός κεντρικού δρόμου, ή να μην ολοκληρώσουμε την ανάγνωση μιας πρότασης που υβρίζει μια πεποίθησή μας. Ακόμα κι αν δεν ολοκληρώσουμε την ανάγνωση, αυτό γίνεται επειδή υποθέτουμε με μεγάλο βαθμό βεβαιότητας το τι περιλαμβάνει το υπόλοιπο που δεν διαβάσαμε.

Η πρόκληση είναι μια ενέργεια που επιδιώκει να θέσει εν αμφιβόλω την ιερότητα, όπου κι αν είναι αυτή αναφέρεται, π.χ. σε τρόπο ζωής, πεποίθηση, θρησκευτικά πιστεύω κτλ. Κύριο χαρακτηριστικό της πρόκλησης, όπως κι αν αυτή γίνει, είναι ότι εγείρει αντιδράσεις.

Ως προς τον τρόπο, η πρόκληση μπορεί να συμβεί τυχαία ή σκόπιμα. Στην πρώτη περίπτωσης συνήθως εκλαμβάνεται ως λάθος συμπεριφορά και δεν έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Η σκόπιμη πρόκληση έχει σημασία, διότι έχει έναν στόχο. Αυτός κυμαίνεται από την κατάδειξη ενός προβλήματος (π.χ. κοινωνικός ρατσισμός) που προκαλείται από μια εγκαθιδρυμένη και γενικά αποδεκτή συμπεριφορά έως την πρόκληση για την πρόκληση, δηλαδή τη δημιουργία κενής εντύπωσης, όπου αυτός που προκαλεί το κάνει μόνο και μόνο για να τραβήξει την προσοχή των άλλων.

Το ζήτημα είναι αν, και σε ποιον βαθμό, σήμερα μπορεί να υπάρξει μια πρόκληση που θα έχει σημαντικές πιθανότητες να έχει έναν αντίκτυπο στους αποδέκτες της. Διότι, τα πυροτεχνήματα είναι εντυπωσιακά, αλλά διαρκούν λίγο και μετά κανείς δεν τα θυμάται.

 Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική. Ο λόγος δεν είναι ότι υπάρχει κάποιους είδους λογοκρισία, η οποία εντοπίζει και απαγορεύει προκλητικά έργα. Ακριβώς το αντίθετο. Ζούμε σε μια εποχή, όπου η ελευθερία της έκφρασης στον δυτικό κόσμο είναι δεδομένη (όποιος το αμφισβητεί, μπορεί να ρίξει μια ματιά στο πρόσφατο παρελθόν της Δύσης). Αυτό σημαίνει ότι έχουμε τη δυνατότητα (και πολλοί το κάνουμε) να πούμε και να κάνουμε πράγματα που θα προκαλέσουν τους άλλους, λίγο ή πολύ. Με άλλα λόγια, η πρόκληση σήμερα δεν είναι κάτι το ιδιαίτερο, αλλά μάλλον μια καθημερινή ρουτίνα. Επιπλέον, είναι πολύ εύκολο να γίνει κανείς προκλητικός, μιας και το μόνο που χρειάζεται είναι να εστιάσει σε έναν συγκεκριμένο καθιερωμένο τρόπο συμπεριφοράς ή σε μια αντίληψη και να θέσει αυτή τη συμπεριφορά ή αντίληψη σε εντελώς διαφορετικό πλαίσιο από το καθιερωμένο, π.χ. να παρουσιάσει έναν άγιο να κλέβει ή να σκοτώνει.

Η ευκολία που υπάρχει σήμερα στο να γίνει κανείς προκλητικός, καθιστά την πρόκληση μανιέρα, στερώντας της οποιαδήποτε δύναμη θα μπορούσε να έχει στο να προκαλέσει έναν αντίκτυπο. Έτσι, π.χ. ένα έργο εικαστικής τέχνης που θέτει εν αμφιβόλω την ιερότητα θρησκευτικών μορφών, είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει (όπως συνέβη πρόσφατα), αλλά εξίσου βέβαιο είναι ότι θα προκαλέσει συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων. Είναι μια πράξη με προβλέψιμα αποτελέσματα. Με άλλα λόγια, η πρόκληση προκαλεί ανία.

Αυτό έχει μια επιπλέον συνέπεια, ότι δηλαδή μειώνεται το ενδιαφέρον για έργα που επιδιώκουν κατά πρώτο λόγο να προκαλέσουν (και μέσω της πρόκλησης, ίσως, να εκφράσουν μια άποψη). Έτσι, όμως, χάνει τη δύναμή του το έργο. Οπότε, χάνει τη φωνή του. Αυτό συμβαίνει ακόμα κι αν πράγματι δεν έχει κανείς αρχικά πρόθεση να προκαλέσει.

Οπότε, το ερώτημα είναι αν θα προτιμήσει κανείς τον εύκολο δρόμο της πρόκλησης, που έτσι ή αλλιώς απομακρύνει τους άλλους, ή το δύσκολο μονοπάτι του να βρει πώς να τους προσεγγίσει για να επικοινωνήσει μαζί τους.