Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΩΣ ΜΕΣΟ ΕΠΙΓΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ

Σε ένα περιβάλλον όπου η τεχνολογία επιταχύνει τα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης, οι τοπικές γλώσσες μοιάζει να αλλάζουν χαρακτήρα, αρχικά ανεπαίσθητα αλλά μάλλον σταθερά. Η γλωσσολογία και η συγκριτική ανάλυση γλωσσών έχουν το λόγο εδώ, αλλά και η μεταφραστική πρακτική είναι πεδίο όπου δοκιμάζεται το γλωσσικό αισθητήριο, διευκολύνοντας την επίγνωση της ταυτότητας μιας γλώσσας υποδοχής και της εξέλιξής της, ειδικά σε σημεία όπου το γλωσσικό αίσθημα υποδεικνύει κάποιες επιλογές ως πιο επιτυχείς από άλλες.

Γιατί μου χρειάζεται η επίγνωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της ελληνικής κατά τη μετάφραση;

Για να μην μεταφέρω στην ελληνική τα χαρακτηριστικά της ξένης γλώσσας, όταν μεταφράζω. Δεν έχω κανένα λόγο να μεταφέρω στην ελληνική τον βραχυπερίοδο ακαδημαϊκό λόγο της αγγλικής, αν το γλωσσικό μου αίσθημα με οδηγεί σε πιο μακροπερίοδες δομές, όπου η κειμενική συνοχή είναι ενισχυμένη ή η παθητική πιο συχνή. Μια υποσυνείδητη «γλωσσική προτίμηση» των μεταφραστών μπορεί να είναι έκφραση κάποιας πολιτισμικής αξίας του περιβάλλοντος υποδοχής, που εγγράφεται στη γλώσσα. Αυτήν δεν θέλω να την αποδυναμώσω, μεταφέροντας τα διαφορετικά χαρακτηριστικά της ξένης γλώσσας στην τοπική (εκτός αν έχω κάποιο λόγο να εγγράψω μια ξενικότητα στο λόγο, π.χ. στη θεατρική μετάφραση, για να αναπαραστήσω πιο ολοκληρωμένα την ταυτότητά κάποιου χαρακτήρα τον οποίο θέλω να αναπαραστήσω ως «Άλλο»).

Χρειάζομαι την επίγνωση της ελληνικής και για να μην μεταφέρω στην ξένη γλώσσα χαρακτηριστικά της ελληνικής, όταν υποσυνείδητα μεταφράζω στο μυαλό μου τη σκέψη μου στην ξένη γλώσσα, ώστε να αποκτά ο λόγος μου κοινωνικά αποδεκτή χροιά στο ξένο περιβάλλον υποδοχής.

Είναι πολύ καλό που σχετικά πρόσφατα προτείνεται η χρήση μεταφραστικού υλικού στη διδασκαλία της ξένης γλώσσας, διότι αυτό ενισχύει και την επίγνωση της ταυτότητας των λιγότερο ομιλούμενων γλωσσών. Θέτει τον εκπαιδευόμενο σε μια «διαπολιτισμική ετοιμότητα» από την οποία έχει να ωφεληθεί η επίγνωση της ελληνικής, ειδικά σε θέματα πραγματολογικής υφής, τα οποία οι γραμματικές, που χρησιμοποιούνται στην εκμάθηση γλωσσών, ενδέχεται να παραμελούν συστηματικά.

Τα εγχειρίδια μεταφρασεολογίας προσφέρουν επίσης μια άλλη δυνατότητα επίγνωσης των χαρακτηριστικών μιας γλώσσας. Προσφέροντας παραδείγματα διαφορετικότητας μεταξύ γλωσσών, που γίνονται αισθητά κατά τη μεταφραστική πρακτική (αυτό γίνεται κυρίως με ζεύγη γλωσσών των οποίων ένα μέλος είναι η αγγλική, π.χ. αγγλική-ελληνική, αγγλική-τουρκική, κτλ.), δίνουν την ευκαιρία στον μελετητή να εντοπίσει ομοιότητες μεταξύ των λιγότερο ομιλούμενων γλωσσών, ως προς τη λειτουργία κάποιων φαινομένων τους, διευρύνοντας έτσι την διαπολιτισμική οπτική του μεταφρασεολόγου-ερευνητή. Γι' αυτά θα πω άλλη φορά.