ΤΟ ΑΝΑΘΕΩΡΗΜΕΝΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΩΣ ΓΕΦΥΡΑ ΠΡΟΣ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ

Πέραν των ανωτέρω, η έγκαιρη επανεκκίνηση της συζήτησης για μια νέα Αναθεώρηση είναι εξαιρετικά σημαντική και για τους ακόλουθους λόγους:

• Η χρονική απόσταση από τον δυνατό θεσμικό χρόνο να αναθεωρήσουμε το Σύνταγμα οπλίζει τα πολιτικά κόμματα με την απαιτούμενη ψυχραιμία και την απαραίτητη ευθύνη, ώστε να λειτουργήσουν κατά το δυνατόν απελευθερωμένα από τη λογική του πολιτικού κόστους ή οφέλους, υποτάσσοντας ένα θεσμικό και στρατηγικό διάλογο στη μικροκομματική αντιπαράθεση. Το τελευταίο θα οδηγήσει σε καλύτερης ποιότητας αποφάσεις.

• Οι διεθνείς αλλαγές, η αναγκαστική μετεξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η εθνική κρίση διευκολύνουν τη λήψη ρηξικέλευθων αποφάσεων, οι οποίες μέχρι πριν από λίγα χρόνια θα ήταν αδιανόητες για κάποιες πολιτικές δυνάμεις προς την κατεύθυνση της εμβάθυνσης της δημοκρατικής νομιμοποίησης όλων των κρατικών λειτουργιών και την πλήρη εναρμόνιση του θεσμικού πλαισίου της χώρας με τα ευρωπαϊκά δεδομένα προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων¹.

• Η ολοκλήρωση ενός σημαντικού ιστορικού κύκλου, της Μεταπολίτευσης δημιουργεί την ανάγκη να επαναπροσδιορίσουμε τον προσανατολισμό της χώρας, ως οικονομία, ως κοινωνία και ως πολιτικό σύστημα. Η Αναθεώρηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο δημιουργίας θετικού κλίματος και εργαλείο θέσης των σύγχρονων θεσμικών βάσεων μιας Νέας Μεταπολίτευσης, συνυπολογίζοντας τα νέα δεδομένα για τον σύγχρονο κοινοβουλευτισμό, τους πρωτόφαντους κινδύνους, τα σημεία θεσμικής και πολιτικής «κόπωσης», ύστερα από την σχετικώς μακρά -βεβαίως για τα ελληνικά δεδομένα- εφαρμογή του Συντάγματος, λόγω της πρόδηλης μεταβολής των αντίστοιχων κοινωνικών και οικονομικών δεδομένων θέσπισής τους, αλλά και τις νέες ευκαιρίες και τις νέες δυνατότητες της Ελλάδας και των πολιτών της².

Άλλωστε, καθώς η Ελλάδα αναγεννήθηκε κάθε φορά μέσα από τις μεγάλες κρίσεις που αφύπνισαν τους Έλληνες και ανέδειξαν τις εκάστοτε κατάλληλες βάσεις, μπορούμε, τέλος, να υπογραμμίσουμε πως η αναθεώρηση του Συντάγματος που λαμβάνει χώρα στη μνημονιακή εποχή, θα μπορούσε, εάν σχεδιαστεί με προσοχή, συναίνεση και αποφασιστικότητα, να αποτελέσει -εάν όχι «conditio sine qua non» για τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης πολίτη-κράτους- το κρίσιμο σημείο θετικών εξελίξεων για τη χώρα, με αιχμή του δόρατος αφενός την ανάγκη υπεράσπισης στο μέλλον των θεσμικών χαρακτηριστικών του Συντάγματος, ώστε να μην αλλοιώνεται η θεσμική και πολιτική φυσιογνωμία του, και, αφετέρου με στόχο την επίτευξη ομαλής και κατάλληλης προσαρμογής στις, μοιραίως, αενάως μεταβαλλόμενες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, που συνιστούν την υποδομή πάνω στην οποία στηρίζεται -υπό όρους αμφίδρομης επιρροής- το κανονιστικό συνταγματικό εποικοδόμημα. Οι ως άνω διαπιστώσεις, λοιπόν, τεκμηριώνουν επαρκώς, χωρίς αμφιβολία, την αναγκαιότητα αναθεώρησης του Συντάγματος προς τις προαναφερόμενες κατευθύνσεις, δοθέντος και ότι η τρέχουσα βαθειά κοινωνική και οικονομική κρίση καθιστά επείγουσα την επέλευση εκείνων των αλλαγών στο κανονιστικό corpus του Συντάγματος, οι οποίες είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικώς τις αρνητικές επιπτώσεις της, κυρίως στο πεδίο του κοινωνικού κράτους δικαίου και των επέκεινα θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων³, που το Σύνταγμα δεν οφείλει απλά να εγγυάται, αλλά και να καθορίζει⁴. Στόχος ο οποίος, πάντως, θα μπορούσε να επιτευχθεί και χωρίς αναθεωρητικές περιπέτειες, εάν η ελληνική Δικαιοσύνη, ιδίως η Διοικητική, επιδείκνυε την απαραίτητη ερμηνευτική φρεσκάδα και παρρησία σε μια «δυναμική» ερμηνεία του συνταγματικού κειμένου⁵. Εν κατακλείδει, ενόψει της ευνοϊκής συγκυρίας για «θεραπευτικές παρεμβάσεις» στο καλό Σύνταγμα του 1975, η αναθεώρηση του Συντάγματος μολονότι δεν είναι θεσμική πανάκεια, μπορεί να αποβεί ένα εργαλείο για γενναίες παρεμβάσεις και ευκταίες αλλαγές, εφόσον καταρχήν στη συζήτηση για τον νέο σχεδιασμό του Συντάγματος ληφθούν υπόψη και αξιοποιηθούν οι σημαντικές εμπειρίες που αποκτήθηκαν, ελληνικές και ευρωπαϊκές. Και περαιτέρω, εφόσον επιδιωχθεί ο ουσιαστικός διάλογος όλων των εμπλεκόμενων μερών και η αναγκαία πολιτική συνεννόηση κατά τη διαδικασία αναθεώρησης και η αποφυγή μικροκομματικών συμφερόντων μετά από αυτήν και κατά τη διάρκεια ισχύος και εφαρμογής του αναθεωρημένου Συντάγματος⁶, πρόβλημα που είναι πρωτίστως πολιτικό. Με άλλα λόγια, σε αυτήν την περίοδο της πρωτόγνωρης κρίσης που βιώνουμε, ο διάλογος πρέπει να είναι ευρύτατος με τη συμμετοχή όσων περισσότερων κοινωνικών φορέων είναι εφικτό. Ζούμε στην εποχή που η κοινωνία και ιδίως η νεολαία αναθεωρεί πολλές από τις αξίες και τις απόψεις της και πιστεύει ότι δεν μπορεί πλέον να δεχτεί λύσεις «αφ’ υψηλού». Προτού, λοιπόν, τροποποιήσουμε το Σύνταγμά μας, είναι απαραίτητο να καταγράψουμε τις νέες κοινωνικές ανησυχίες και απόψεις.