ΑΠΟΡΡΗΤΟ, ΚΥΒΕΡΝΟΑΣΦΑΛΕΙΑ, ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ (ΤΝ): ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ

 Η ταχεία εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) έχει οδηγήσει σε σημαντική ψηφιακή μεταμόρφωση την τελευταία δεκαετία. Ο πιο πρόσφατος κλάδος της ΤΝ είναι η Παραγωγός Τεχνητή Νοημοσύνη (Generative Artificial Intelligence - GenAI), που χρησιμοποιεί βαθιά νευρωνικά δίκτυα για να μάθει μοτίβα από ένα εκτεταμένο σύνολο εκπαίδευσης και να δημιουργήσει νέο περιεχόμενο. Η GenAI μπορεί να δημιουργήσει διάφορα είδη περιεχομένου όπως κείμενο, ήχο, εικόνα, βίντεο, προσομοιώσεις, κώδικα λογισμικού και άλλες μορφές δεδομένων. Η εισαγωγή του ChatGPT (Generative Pre-trained Transformer) από την OpenAI τον Νοέμβριο του 2022 σηματοδότησε ένα σημαντικό σημείο, ανατρέποντας την κοινότητα της ΤΝ. Η τεχνολογική βιομηχανία βρίσκεται παράλληλα σε έναν αγώνα για την ανάπτυξη Μεγάλων Γλωσσικών Μοντέλων (Large Language Models - LLMs) που μπορούν να δημιουργήσουν συνομιλίες παρόμοιες με αυτές των ανθρώπων. Αυτή η προσπάθεια οδήγησε, εκτός από το μοντέλο GPT, στη δημιουργία του Bard της Google, του LLaMa της Meta κ.ά.

Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) αποτελεί μια πηγή σημαντικών ευκαιριών και εφαρμογών που μεταμορφώνουν τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε και αλληλεπιδρούμε. Παράλληλα όμως με τις ευκαιρίες, η ΤΝ εμπεριέχει και κινδύνους για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των ατόμων, όπως: η έλλειψη σεβασμού προς την ανθρώπινη αυτονομία, η παραγωγή υλικών και ηθικών βλαβών, η διάκριση και η έλλειψη διαφάνειας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, κ.α. Η αυτονομία ενός ατόμου, δηλαδή η δυνατότητά του να πράττει βάσει των προσωπικών του αξιών και πεποιθήσεων, μπορεί να υπονομευθεί μέσω αλγορίθμων που επηρεάζουν κρυφά τις επιλογές του. Αυτό είναι ιδιαίτερα έκδηλο στη διαφημιστική βιομηχανία, όπου η τεχνολογία στοχεύει και προσαρμόζει το περιεχόμενο με σκοπό να επηρεάσει την καταναλωτική συμπεριφορά. Η υλική βλάβη θα μπορούσε να αναφέρεται σε άμεσες φυσικές ζημίες, όπως ένα σφάλμα σε αυτόματα οδηγούμενο όχημα που οδηγεί σε τροχαίο, ενώ η ηθική βλάβη απορρέει από τις παραβάσεις βασικών ηθικών αρχών, όπως η χρήση ΤΝ σε στρατιωτικές επιχειρήσεις με αποτέλεσμα την απώλεια ανθρώπινων ζωών. Όσον αφορά τις διακρίσεις, αυτές μπορεί να προκύψουν από προκαταλήψεις που ενσωματώνονται στους αλγορίθμους, οδηγώντας σε ανισότητες ενάντια σε συγκεκριμένες κοινωνικές ή εθνοτικές ομάδες, όπως συμβαίνει μερικές φορές στην πρόβλεψη εγκληματικότητας. Η έλλειψη διαφάνειας είναι ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα, καθώς η αδυναμία κατανόησης των αλγοριθμικών αποφάσεων που επηρεάζουν ζωτικές πτυχές της ζωής μας, όπως οι δικαστικές κρίσεις ή οι πιστωτικές αξιολογήσεις, προκαλεί ανησυχίες για τη διαφάνεια και τη δίκαιη αντιμετώπιση. Τέλος, η συγκέντρωση μεγάλων ποσοτήτων δεδομένων για την κλιματική αλλαγή και την αστική σχεδίαση δημιουργεί επίσης κινδύνους ασφάλειας, όπου τα δεδομένα μπορεί να καταλήξουν σε λάθος χέρια και να χρησιμοποιηθούν για κακόβουλους σκοπούς. Επίσης, η εφαρμογή της ΤΝ στην αστική σχεδίαση μπορεί να οδηγήσει σε σχέδια που αποκλείουν ορισμένες ομάδες, π.χ., μέσω της ανάπτυξης "έξυπνων" περιοχών που εξυπηρετούν κυρίως τους πλούσιους ή τους τεχνολογικά εξειδικευμένους ανθρώπους.

Η ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) στην αγορά εργασίας συνοδεύεται από διάφορους πιθανούς κινδύνους για τις θέσεις εργασίας. Υπάρχει ο κίνδυνος η ΤΝ να υποκαταστήσει το ανθρώπινο δυναμικό σε μηχανικές και επαναλαμβανόμενες εργασίες, αυξάνοντας την πιθανότητα εκτεταμένης απώλειας θέσεων εργασίας σε τομείς όπως η παραγωγή, η πελατειακή υποστήριξη και η επεξεργασία δεδομένων. Η ταχεία αποδοχή της ΤΝ ενδέχεται να προκαλέσει διαρθρωτική ανεργία, καθώς εργαζόμενοι που απολύονται από αυτοματοποιημένους κλάδους ενδεχομένως να μη διαθέτουν τις απαιτούμενες δεξιότητες για την είσοδό τους σε νέους εργασιακούς τομείς. Η αυξημένη πίεση για παραγωγικότητα μέσω της ΤΝ ίσως οδηγήσει σε υποβάθμιση των εργασιακών συνθηκών, αναγκάζοντας τους εργαζόμενους να παρακολουθούν αυξημένους και πιο απαιτητικούς ρυθμούς εργασίας. Η ανάγκη για διαρκή εκπαίδευση και επανεκπαίδευση γίνεται επιτακτικότερη καθώς η ΤΝ επαναπροσδιορίζει τις δεξιότητες που απαιτούνται στον εργασιακό χώρο, παραμερίζοντας όσους δεν μπορούν να προσαρμοστούν ή δεν έχουν πρόσβαση σε εκπαιδευτικές ευκαιρίες. Επιπλέον, η αβεβαιότητα για την εργασιακή ασφάλεια και ο φόβος αντικατάστασης από μηχανές μπορούν να έχουν βαθιές ψυχολογικές συνέπειες στους εργαζομένους. Απαιτείται επομένως μια ισορροπημένη στρατηγική όσον αφορά την εισαγωγή της ΤΝ στην αγορά εργασίας, η οποία να λαμβάνει υπόψη την προστασία των εργαζομένων, την προώθηση καινοτόμων εκπαιδευτικών προσεγγίσεων και τη δημιουργία νέων, ανθεκτικών στην τεχνολογία θέσεων εργασίας.

Η συνεχιζόμενη ανάπτυξη της ΤΝ προσθέτει ένα ακόμη επίπεδο πολυπλοκότητας. Ενώ προσφέρει απίστευτες δυνατότητες για δημιουργία και προσαρμοστικότητα, οι επιπτώσεις της στο απόρρητο και την ασφάλεια είναι ακόμη υπό εξέταση. Οι δυνατότητές της ΤΝ να ανιχνεύει και να ερευνά προσωπικές πληροφορίες σε ασύλληπτο βάθος έχουν εντείνει την ανάγκη για πιο αυστηρή προστασία της ιδιωτικής ζωής, ενισχυμένη κυβερνοασφάλεια, και την ανάπτυξη μηχανισμών για τη διαφύλαξη των ατομικών δικαιωμάτων. Η πρόοδος της ΤΝ φέρνει μαζί της νέες προκλήσεις, αναδεικνύοντας την ανάγκη για διαρκή αξιολόγηση και αναθεώρηση των στρατηγικών ασφαλείας. Ας δούμε αναλυτικότερα κάποιες από αυτές:

• Απόρρητο: Τα συστήματα ΤΝ συλλέγουν και επεξεργάζονται τεράστιες ποσότητες προσωπικών δεδομένων, δημιουργώντας σημαντικές ανησυχίες για το απόρρητο. Πρέπει να υιοθετήσουμε αυστηρές πολιτικές απορρήτου και να διασφαλίσουμε ότι οι χρήστες γνωρίζουν πώς και πότε συλλέγονται τα δεδομένα τους, καθώς και το πώς χρησιμοποιούνται.
• Κυβερνοασφάλεια: Με την αυξανόμενη εξάρτηση από συστήματα ΤΝ, η κυβερνοασφάλεια γίνεται ακόμα πιο κρίσιμη. Ενισχυμένα μέτρα ασφάλειας, όπως η κρυπτογράφηση δεδομένων και η συνεχής επιτήρηση για πιθανές παραβιάσεις, είναι απαραίτητα για την προστασία τόσο των δεδομένων όσο και των συστημάτων.

• Νομοθεσία: Η ραγδαία εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης αναδεικνύει σημαντικά κενά στα υφιστάμενα νομικά συστήματα, τα οποία δεν προλαβαίνουν να προσαρμόζονται στις νέες πραγματικότητες που δημιουργεί η ΤΝ. Επιβάλλεται η δημιουργία και υιοθέτηση προηγμένων νομοθετικών πλαισίων που θα ρυθμίζουν την ιδιωτικότητα, την δίκαιη χρήση και την διαφάνεια των τεχνολογικών εφαρμογών που βασίζονται στην ΤΝ. Ταυτόχρονα, οι νέοι νόμοι θα πρέπει να κατοχυρώνουν και να προστατεύουν τα δικαιώματα των ατόμων σε ένα περιβάλλον που διαρκώς μεταβάλλεται και εξελίσσεται.
• Κίνδυνοι: Οι κίνδυνοι της ΤΝ εκτείνονται από την παραπληροφόρηση και την παραβίαση δεδομένων μέχρι την κατάχρηση στην παραγωγή ακατάλληλου περιεχομένου.

Οι προκλήσεις αυτές υπογραμμίζουν την ανάγκη για ενισχυμένη επιτήρηση, ηθικά ρυθμιστικά πλαίσια και συνεχείς διαλόγους για την ενσωμάτωση της δικαιοσύνης, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων στον κόσμο της ΤΝ. Η προστασία των ατομικών δικαιωμάτων σε αυτό το περιβάλλον απαιτεί την ενίσχυση της νομοθεσίας που διέπει τη χρήση της ΤΝ. Πρέπει να υπάρχουν ξεκάθαροι κανόνες για το πώς και πότε μπορούν να συλλέγονται, να επεξεργάζονται και να μοιράζονται τα προσωπικά δεδομένα. Ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία των Δεδομένων (GDPR) στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ένα παράδειγμα προστατευτικής νομοθεσίας που έχει θέσει υψηλά πρότυπα στην προστασία δεδομένων παγκοσμίως. Παράλληλα, η κυβερνοασφάλεια έχει καταστεί μια πρωταρχική ανησυχία, καθώς οι κυβερνοεπιθέσεις γίνονται πιο πολύπλοκες και δύσκολες στην ανίχνευση. Τα συστήματα ΤΝ πρέπει να σχεδιαστούν με ενσωματωμένες ασφαλιστικές δικλείδες για να προστατεύουν τόσο τα δεδομένα όσο και τις υποδομές από απειλές. Οι κίνδυνοι που σχετίζονται με την ΤΝ δεν περιορίζονται μόνο στις ψηφιακές παραβιάσεις. Υπάρχουν επίσης ηθικά διλήμματα όπως η δημιουργία και η διανομή παραπλανητικού ή επιβλαβούς περιεχομένου και η ανεπαρκής διαφάνεια στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων της ΤΝ. Αυτό καθιστά τη συζήτηση για τη συμμόρφωση της ΤΝ με τις αρχές της ηθικής και της δικαιοσύνης ύψιστης σημασίας. Η ανάγκη οπότε για στοχευμένη ευθυγράμμιση της ΤΝ (AI Alignment) - δηλαδή, την ανάπτυξη της ΤΝ με τρόπο που να συμβαδίζει με τις ανθρώπινες αξίες και να ελαχιστοποιεί τους κινδύνους - είναι πλέον επιτακτική.

Εν κατακλείδι, σε αυτή τη νέα εποχή ψηφιακής μετάλλαξης που χαράζει η Τεχνητή Νοημοσύνη, η αναζήτηση ισορροπίας μεταξύ τεχνολογικής προόδου και ατομικών δικαιωμάτων είναι πιο κρίσιμη από ποτέ. Η ενσωμάτωση ενός ασφαλούς πλαισίου λειτουργίας, η ανανέωση του νομικού περιβάλλοντος και η τήρηση αρχών δεοντολογίας θα πρέπει να διαμορφώσουν την πορεία προς μια αρμονική συνύπαρξη με την ΤΝ. Επιπλέον, η εγγύηση της ιδιωτικότητας, η ενίσχυση της κυβερνοασφάλειας και η διασφάλιση της διαφάνειας στις αποφάσεις που λαμβάνονται μέσω της ΤΝ πρέπει να αποτελούν τους πυρήνες της τρέχουσας διαδικασίας μετάβασης.

Αναφορές

1. Generative AI—What is it and How Does it Work? Accessed: August 16, 2023. Available: www.nvidia.com/en-us/glossary/datascience/generative-ai
2. Models—OpenAI API. Accessed: August 16, 2023. Available: https://platform.openai.com/docs/models
3. Do ChatGPT and Other AI Chatbots Pose a Cybersecurity Risk? An Exploratory Study: Social Sciences & Humanities Journal Article. Accessed: August 16, 2023. [Online]. Available: https://www.igi-global.com/article/do-chatgpt-and-other-ai-chatbotspose-...
4. OpenAI Introducing ChatGPT (2023). Accessed: August 16, 2023. Available: https://openai.com/blog/chatgpt
5. Google Bard. Accessed: August 16, 2023. [Online]. Available: https://bard.google.com ChatGPT-Dan-Jailbreak
6. H. Touvron, T. Lavril, G. Izacard, X. Martinet, M.-A. Lachaux, T. Lacroix, B. Rozière, N. Goyal, E. Hambro, F. Azhar, A. Rodriguez, A. Joulin, E. Grave, and G. Lample, ‘‘LLaMA: Open and efficient foundation language models,’’ 2023, arXiv:2302.13971.
7. Cybersecurity of AI and Standardisation. Accessed: October 4, 2023. Available: https://www.enisa.europa.eu/publications/cybersecurity-of-ai-and-standar...
8. Generative Artificial Intelligence and Data Privacy: A Primer (2023). Accessed: October 4, 2023. [Online]. Available: https://sgp.fas.org/crs/misc/R47569.pdf
9. Federico Marengo, (2023). Privacy and AI - Protecting individuals in the age of AI, Amason Book, ISBN: 9798854287456.
10. Federico Marengo, (2023). Privacy and AI - Protecting individuals in the age of AI, Amason Book, ISBN: 9798854287456.
11. Generative Artificial Intelligence and Data Privacy: A Primer (2023). Available: https://sgp.fas.org/crs/misc/R47569.pdf
12. I. Goodfellow, J. Pouget-Abadie, M. Mirza, B. Xu, D. Warde-Farley, S. Ozair, A. Courville, and Y. Bengio, “Generative adversarial networks”, Commun. ACM, vol. 63, no. 11, pp. 139–144, 2020.
13. Eliezer Yudkowsky. 2016. The AI alignment problem: why it is hard, and where to start. Symbolic Systems Distinguished Speaker (2016).
14. EU General Data Protection Regulation (GDPR): Regulation (EU) 2016/679 of the European Parliament and of the Council of 27 April 2016 on the protection of natural persons with regard to the processing of personal data and on the free movement of such data, and repealing Directive 95/46/EC (General Data Protection Regulation), OJ 2016 L 119/1.