ΤΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΘΕΛΟΥΝ ΟΙ ΈΛΛΗΝΕΣ

Η ανθρώπινη κοινωνία (και η Ελληνική) στη μεταπολεμική περίοδο έχει κάνει μεγάλα βήματα προόδου. Η βελτίωση των υλικών συνθηκών και η κατάκτηση της πλήρους απασχόλησης έκαναν τις κακουχίες του πολέμου να είναι πολύ μακριά. Στη συνέχεια η περίοδος της μεγάλης οικονομικής κανονικότητας στηρίχτηκε και στήριξε τη διεύρυνση της δραστηριότητας των χρηματοπιστωτικών συστημάτων υπό το ανεξάρτητο βλέμμα των κεντρικών τραπεζών ενώ συγχρόνως διευκολύνθηκε η επιτάχυνση της παγκοσμιοποίησης.

Ως αποτέλεσμα ο πυρήνας του πνευματικού κυττάρου του πολίτη άλλαξε χαρακτήρα. Μέσα του είχε εγκατασταθεί πλέον το στοιχείο της ασφάλειας της ύπαρξης του. Σπούδαζε και έβρισκε δουλειά, μπορούσε να έχει σπίτι, σύνταξη, καλά συστήματα υγείας. Όλη αυτή η καλή περίοδος έφερε στο ιδεολογικό και πολιτισμικό επίπεδο την ανοχή στις μειονότητες, την ανοιχτότητα στις νέες ιδέες και την επιδίωξη της ισότητας. Έτσι ήρθαν οι ιδέες της αποδοχής των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων, των διαφορετικών θρησκειών, κ.λπ..

Ωστόσο η μεγάλη ύφεση του 2008 άλλαξε το διεθνές κλίμα. Μαζί ήρθαν και οι μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών προς όλες σχεδόν τις ανεπτυγμένες χώρες της δύσης. Τα συστήματα πρόνοιας απειλούνται άμεσα. Παράλληλα το τελευταίο μεγάλο κύμα της παγκοσμιοποίησης, η μεταβολή της τεχνολογίας και η αλλαγή του διεθνούς καταμερισμού των έργων όξυναν τις αμυντικές συμπεριφορές.

Έτσι η δυτική και η ευρωπαϊκή κοινωνία άρχισε να ζει και πάλι μια βαθιά αλλαγή στον πολιτιστικό της πυρήνα. Η υπαρξιακή ανασφάλεια ενεργοποίησε την ξενοφοβία, την δύναμη της ενδοομαδικής συλλογικότητας κ.α.. Η φιλελεύθερη δημοκρατία έχασε σε ένα βαθμό τη λάμψη της και αντικαταστάθηκε σε κάποιες χώρες από απολυταρχικούς τρόπους λήψης αποφάσεων που στηρίζονται σε λαϊκιστικές πολιτικές πλατφόρμες με κύριο χαρακτηριστικό την πολιτισμική νοσταλγία των παλιών «καλών ημερών».

Η Ελλάδα βρέθηκε στο επίκεντρο των μεγάλων αυτών μεταβολών. Η ύφεση που ήρθε στην Ελλάδα συγκρίνεται μόνο με αυτή του 1929 στις ΗΠΑ. Μια σειρά από λάθος πολιτικές προέκτειναν την κρίση χρονικά και ποιοτικά και ταυτοχρόνως λόγω γεωγραφικής θέσης βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του προσφυγικού κύματος. Ένα μεγάλο κύμα πολιτικών υποσχέσεων για άμεσες λύσεις κατέκλυσε την κοινωνία στα μέσα της μεγάλης κρίσης καλλιεργώντας την πολιτισμική νοσταλγία της επιστροφής στις καλύτερες ημέρες. Η υπαρξιακή ανασφάλεια είχε πλέον εγκατασταθεί. Η παραμονή στην ευρωζώνη ευτυχώς σταθεροποίησε την κοινωνία και την οικονομία το 2015. Αργά και σταδιακά άρχισε να βελτιώνεται κάπως η κατάσταση έστω και υπό τη μορφή της οικονομικής στασιμότητας και αναιμικής ανάπτυξης (2016-2017).  Φαίνεται όμως ότι ο πυρήνας της υπαρξιακής ανασφάλειας έχει δραστηριοποιηθεί προς την κατεύθυνση της συντηρητικοποίησης της κοινωνίας αφού η αριστερή διακυβέρνηση καταγράφει διάψευση των προσδοκιών. Η πολιτική αυτοτοποθέτηση γεμίζει τις δεξαμενές του Κέντρου, της Δεξιάς και της Κεντροδεξιάς και αδειάζει εκείνες της Αριστεράς. Στην τελευταία έρευνα της Διανέοσις (2018) ερωτήσεις ιδεολογικού περιεχομένου αποκαλύπτουν μια κατεύθυνση «πολιτισμικής αντίδρασης». Η συμφωνία στους γάμους των ομοφυλοφίλων μειώνεται ενώ ταυτοχρόνως η ενόχληση από την ανέγερση χώρων θρησκευτικής λατρείας των μουσουλμάνων αυξάνεται.

Οι κοινωνικές αυτές αλλαγές στηρίζονται, όπως και στην υπόλοιπη δύση, από τους έχοντες λιγότερα οικονομικά μέσα επιβίωσης (αλλά και πολύ υψηλά επίπεδα εισοδήματος), τους έχοντες λιγότερη σχετική μόρφωση και τις μεγαλύτερες ηλικίες και τέλος τους συνταξιούχους. Πρόκειται για ένα συγγενές μπλοκ κοινωνικών δυνάμεων που στη Βρετανία φαίνεται ότι ενίσχυσε το Brexit και στις ΗΠΑ την εκλογή Τραμπ. Υπό αυτές τις νέες συνθήκες το ερωτηματικό που αναφύεται αφορά τον τρόπο με τον οποίο αποφασίζουν οι Έλληνες πέρα από τα γνωστά στερεότυπα αριστερά και δεξιά. Με άλλα λόγια σε ποιον βαθμό η υπαρξιακή ανασφάλεια και σε ποιον η ανάγκη για τη βελτίωση της οικονομικής θέσης παίζουν ρόλο στον τρόπο που σκέφτονται;

Στην Ελλάδα το 2010 η «οικονομική κατάσταση» (Eurobarometer Autumn 2017) είχε βαθμό σπουδαιότητας 72 (!) ενώ σήμερα έχει 44, την ώρα που η ανεργία είχε 44 και έχει 49! Βρίσκεται δηλαδή στα ίδια με τα ευρωπαϊκά επίπεδα της εποχής της κρίσης με αυξανόμενη σημαντικότητα για την ανεργία (!) παρά την εντωμεταξύ ποσοτική μείωσή της. Ενδεχομένως έχουν συσσωρευτεί κοινωνική κούραση και έλλειψη ελπίδας! Συγχρόνως οι Έλληνες ανακτούν σταδιακά την εμπιστοσύνη τους στο ευρώ και την Ευρώπη μετά την απογοήτευσή τους όταν διαψεύστηκαν οι προσδοκίες τους από το αποτυχημένο δημοψήφισμα του 2015. Σε αυτό συντελεί και η αναταραχή στα σύνορά μας. Διαπιστώνεται λοιπόν ότι στην Ελλάδα τα οικονομικά ζητήματα εξακολουθούν να απασχολούν τους πολίτες. Ωστόσο οι μεγάλες πληθυσμιακές κινητοποιήσεις για το «Μακεδονικό» είχαν πολιτισμικό-εθνικό χαρακτήρα με τελικό αποτέλεσμα να δείχνουν στην ίδια κατεύθυνση όπως και οι παραπάνω πολιτισμικοί δείκτες μεταϋλιστικού προβληματισμού που εμφανίζουν στροφή σε πιο παραδοσιακές αξίες.

Συμπερασματικά φαίνεται ότι και οι δύο συμπεριφορικές κινητήριες δυνάμεις δηλαδή η βελτίωση της οικονομικής θέσης και η «νοσταλγική» υπεράσπιση των πολιτισμικών αξιών, παίζουν ενεργό ρόλο στη σημερινή Ελλάδα. Αντιθέτως στη δύση η πλάστιγγα έχει γείρει περισσότερο προς τα πολιτισμικά στοιχεία αφού σε ένα σημαντικό βαθμό έχουν δρομολογηθεί τα οικονομικά ζητήματα. Έτσι, στην Ελλάδα οι πολίτες επιθυμούν να εισέλθουν στην αναπτυξιακή φάση της οικονομίας με όσο το δυνατόν λιγότερες απώλειες, η Ευρώπη είναι ένα πλαίσιο-καταφύγιο αλλά ταυτοχρόνως αισθάνονται την ανάγκη να υπερασπιστούν ό,τι πιστεύουν ότι συνιστά την μακροχρόνια ύπαρξή τους.

Πηγή - 1^η Δημοσίευση: Εφημερίδα Πρώτο Θέμα (Έντυπη Έκδοση), Κυριακή, 13 Μαΐου 2018 (13/05/2018)